بررسی ابعاد عدالت‌ستایی در اشعار حکیم سنایی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 4، دوره 4، شماره 17، اسفند 1388، صفحه 57-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

وجیهه ترکمانی باراندوزی

دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

عدالت از واژگان مورد توجه حکیم سنایی است که از سر اعتقاد و آگاهی از تأثیر وجوه عدالت بر جامعه، بارها این واژه‌ی والا را در آثار و اشعار خود به کار برده است. واقع‌بینی توأم با آرمان‌گرایی حکیم سنایی سبب گردیده تا وی در عین حال که به تصویر جامعه‌ی آرمانی و مطلوب می‌پردازد از توجه به واقعیت‌های دنیای سیاست و رابطه‌ی نیروهای موجود در جامعه غافل نباشد. این متفکر و شاعر بزرگ به‌خاطر آشنایی با آراء و اندیشه‌های سیاسی ایران و اسلام بر تأثیر شگرف عدالت‌ورزی از سوی حکّام بر ابعاد مختلف جامعه آگاهی داشته و کوشیده است با انعکاس آرای سیاسی در اشعارش در قلمرو نظری سیاست دخالت کند و از آنجا که با سلطان و وزیران و سرآمدان سلسله‌ی دوم غزنویان و سلجوقیان روابط حسنه داشته و مورد توجه آنان بوده است با استفاده از موقعیت مناسب، به القای اندیشه‌های خود در اشعار و آثارش بپردازد و حاکمان را به دادورزی و عدالت‌گستری دعوت نماید. در این مقاله سعی می‌شود نحوه‌ی کاربرد واژه‌ی عدالت از سوی حکیم سنایی از سه رهیافت اعتقاد، آرمان و واقعیت مورد تحلیل قرار گیرد و با اتکاء به شواهد و نمونه‌های شعری، هر یک از رویکردها و رهیافت‌های سنایی از این مقوله‌ تبیین و تشریح گردد. آرمان‌گرایی سنایی نسبت به مفهوم عدالت در بخش اشعار و قصاید مدحی در مورد شاهان و بزرگان دربار متبلور است و واقعیت‌گرایی او در قصاید اجتماعی وی آشکار است درواقع این شاعر کوشیده است ضمن بیان اعتقادات و احساسات خود در اشعارش به بیان واقعیات موجود در جامعه نیز بپردازد.

کلیدواژه‌ها

سنایی؛ عدالت؛ خداوند؛ دین؛ سیاست