نگاه زیبا شناسانه در آراء تربیتی وایتهد

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 6، دوره 1، شماره 3، آذر 1391، صفحه 120-133   

نویسندگان

فاطمه زیباکلام¹؛ مریم قاسمی²

¹* دانشیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه تهران

چکیده

آلفرد نورث وایتهد فیلسوف، فیلسوف سرشناس قرن بیستم در کتاب اهداف تعلیم و تربیت خویش، که نویسندگان برای تحقیق در این مقاله بر آن تمرکر کرده‌اند، زیبایی‌شناسی و هنر را پا به پای تعلیم و تربیت مطرح می‌کند. تعریفی که وایتهد از زیبایی‌شناسی ارائه می‌دهد از یک سو با هنر و از سوی دیگر با ارزش‌ها پیوند دارد. از آن جایی که روح اصلی تعلیم و تربیت در نگاه وایتهد همین زیبایی‌شناسی و هنر است، مقاله پیش‌رو با برشمردن وجوه مختلفی که هنر و زیبایی‌شناسی در اندیشه تربیتی وایتهد دارد، سعی می‌کند دیدگاه نویی را درباره جایگاه هنر در زنده کردن تعلیم و تربیت مورد نظر وی ارائه دهد. در این راستا ابتدا ناگزیر از بررسی اندیشه ارگانیسیزم (انداوم‌وارگی) و پویایی در فلسفه وایتهد می‌باشد، سپس به معرفی شناخت پرداخته می‌شود و در آن تئوری مفاهیم پویای وایتهد تبیین می‌گردد. با تأکید بر نقشی که تئوری مفاهیم پویا و ایستا در تعلیم و تربیت ایفا می‌کنند، چگونگی شکل دادن هنر به مفهوم، شاکله و ساختار تعلیم و تربیت توضیح داده می‌شود. رسیدن به نگرش استعلایی در سطح دانش، ساختاری مانند صاحب‌سبک شدن در هنر دارد و بنابراین فرد را قادر می‌سازد که این نگرش را به صورت هنرمندانه در واقعیت زندگی به کار گیرد. علاوه بر این، ارزش که می‌تواند روح را به کالبد زندگی بدمد، توسط همین نگرش ایجاد می‌شود. یعنی به واسطه بازافکنی طرح تعلیم و تربیت مبتنی بر هنر و زیبایی‌شناسی، فرد به سطح والایی از ارزش‌ها دست می‌یابد که در سیر مداوم و تحولی کسب شناخت، همواره همراه او هستند و در نهایت تعلیم درس هنر، به عنوان زمینه‌ساز برای رشد درک زیباشناسانه افراد معرفی می‌گردد. مقاله حاضر مدعی است که دیدگاه ویژ‌ه‌ای که وایتهد در نگاه به جایگاه زیبایی‌شناسی و هنر در تعلیم و تربیت دارد، خط فاصلی را میان او و فیلسوفان تربیتی ما قبل و ما بعد او ترسیم کرده و وی را به صورت متمایزی درآورده که برای به کارگیری در تمام نظام‌های تربیتی قابل توصیه است.

کلیدواژه‌ها

وایتهد؛ تعلیم و تربیت؛ زیبایی‌شناسی؛ هنر

مراجع

1. ابراهیم‌زاده،عیسی،فلسفه تربیت،نشر پیام‌نور،چاپ اول،تهران،1384ش.
2. زیباکلام،فاطمه،مبانی فلسفی آموزش و پرورش در ایران،نشر حفیظ،تهران،1380ش.
3. همو،وایتهد و تعلیم و تربیت،نشر حفیظ،تهران،1389ش.
4. کلارک،دی،اس،"وایتهد و فلسفه تحلیلی معاصر"،ترجمه مهدی سلطانی گازار،اطلاعات حکمت و معرفت، ص15-19، شم 62، اردیبهشت 1390ش.
5. کیانی،حسین،ترجمه"آلفرد نورث وایتهد از دایره‌المعارف فلسفه استانفورد"،اطلاعات حکمت و معرفت، شم7،س اول،خرداد 1385ش.
6. نقیب‌زاده،عبدالحسین،نگاهی به فلسفه آموزش و پرروش،نشر طهوری،تهران،1386ش.
7. وایتهد،‌آلفرد نورث،شیوه‌های فکر،ترجمه علی شریعتمداری،نشر فرهنگ اسلامی،تهران،1373ش.
   1. Bantak,G.H, Freedom and authority in education, London, faber & faber, 1952  
   2. Cahn,Steven , Philosophy of Education, New york, routledge, 2009

10. Curtis, S.J, An Introduction to the philosophy of Education,Tutorial press, First edition,1958

11. Dean ,Willliam,” Whitehead’s Other Aesthetic”, Process Studies, published quarterly by the Center for Process Studies, pp. 104-112, Vol. 13, Number 1, Spring, 1983

12. Gier, F. Nicholas, Presented in the Ethics Section of The .American Academy of Religion hmual Meeting, Nashville, November, 2000

13. Peters, R.S, Education and initiation,in  philosophical analysis education by Reginald Archambult , London, routledge & kegan paul, 1960

14. Russell, Bertrand, A history of western philosophy, simon & Schuster, 1945

15. Whitehead, A.N, The Aims of Education,Lowe press,Third edition, 1955