الهامات قدسی و القائات شیطانی از دیدگاه ملاصدرا

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 6، دوره 1، شماره 1، خرداد 1391، صفحه 86-110   

نویسندگان

سیدصدرالدین طاهری¹؛ منا فریدی خورشیدی²

¹*استاد دانشگاه علامه طباطبایی

²دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

نفس انسانی، در طی قوس صعود، بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه‌ای دست می‌یابد که آماده دریافت انواع خطورات می‌گردد. «خاطر» بر دو نوع است. دسته‌ای الهی است که از جانب خداوند بر قلب آدمی وارد می‌گردد که «الهام» نامند و دسته‌ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود می‌آید که «القاء» نامند. گاهی الهامات قدسی با‌واسطه صورت می‌پذیرد و گاهی نیز بدون واسطه. در الهامات قدسی با‌واسطه، نیازمند وسائطی هستیم که الهامات را از جانب حق‌تعالی بر قلب آدمی وارد سازد. یکی از وسائط الهام، «ملائکه» هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می‌باشد که از جانب شیطان صورت می‌پذیرد. کشمکش میان سپاه فرشته و جنود شیطان، در نفس آدمی، همیشگی است. زمانی که نفس به ذکر خداوند مشغول باشد، شیطان از او دور گشته و الهام فرشته صورت می‌پذیرد. این در حالی است که شاهد همکاری همه‌جانبه قوای نفس، تحت سیطره «قوه قدسیه» باشیم. در مقابل، هنگامی که نفس به واسطه شهوانیات، از یاد خداوند غافل گردد، شیطان به واسطه تسخیر «قوه وهمیه»، مجال القاء از راه-های گوناگون را می‌یابد. کشمکش شیطان و فرشته در نفس آدمی تا جایی ادامه می‌یابد که یکی از این دو، فاتح کارزار نفس گردند که در اکثر آدمیان، به جهت غلبه شهوت، فاتح اصلی، شیطان و جنود او می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

نفس؛ الهام؛ القاء؛ وسوسه؛ ملائکه‌الله؛ شیطان

مراجع

    قرآن کریم، ترجمه­ مجتبوی، سید­جلال­الدین، تهران، انتشارات حکمت، 1371ش.

1. ابن­سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، التحقیق: مجتبی الزارعی،قم، بوستان کتاب، 1429ق.
2. ابن­منظور، محمد بن مکرم، لسان­العرب،  دار صادر،بیروت، بی­تا.
3. جوادی­آملی­، عبدالله، عین النضّاخ،  نشر إسراء، قم،1387ش.
4. دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه،  دانشگاه تهران،تهران، 1346ش.
5. رازی، فخر­الدین، التفسیر الکبیر،  مطبعه البهیه المصریه،مصر، بی­تا.
6. سجادی، سید­جعفر، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،  انتشارات طهوری، تهران،1383ش.
7. سعیدی، گل بابا،  فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن­عربی،  انتشارات شفیعی،تهران، 1384ش.  
8. صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم،  الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه،به کوشش غلامرضا اعوانی،  بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1383ش.
9. ------------------، رساله­ی سه اصل، دانشگاه تهران،تهران،1340ش.
10. -------------------،  شرح اصول کافی، ترجمه: محمد خواجوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،تهران، 1383ش.
11. -------------------،  الشواهد الربوبیه فی المنهاج السلوکیه، تصحیح و تعلیق: سید­جلال­الدین آشتیانی،  بوستان کتاب،قم، 1382ش.
12. --------------------، المبدأ والمعاد فی الحکمه المتعالیه، تصحیح: محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری،  بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1381ش.
13. -------------------،  المظاهر­الالهیه،  انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،قم، 1377ش.
14. -------------------، مفاتیح­الغیب، تصحیح: نجفقلی حبیبی،بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1386ش.
15.  طباطبایی، سید­محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،  دار­الکتب الاسلامیه،تهران، 1379ش.
16.  طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین،  مکتب النشر الثقافه الاسلامیه،قم، 1408ق
17. غزالی، ابوحامد محمد، احیاء علوم­الدین، دار­المعرفه،بیروت، 1425ق.
18. فیض­کاشانی، محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، دفتر انتشارات اسلامی،قم، بی­تا.
19. گوهرین، سید­صادق، شرح اصطلاحات تصوف،  زوّار،تهران، 1376ش.
20. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،  دار احیاء التراث العربی،بیروت، 1403 ق.
21. نراقی، محمدمهدی، مشکلات العلوم،  مؤسسه­ مطالعات و تحقیقات فرهنگی،تهران، 1367ش.