مرگ و ابدیت از دیدگاه مولوی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 7، دوره 1، شماره 1، خرداد 1391، صفحه 111-136   

نویسنده

مرتضی شجاری

دانشیار دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز

چکیده

مولوی در تعبیراتی که از مرگ آورده، گاهی آن را امری ناپسند و گاهی مطلوب و پسندیده توصیف کرده است. از نظر وی حقیقتِ آدمی، روح اوست که مدّتی در بدن محبوس گشته است. کسی که غافل از این معنی است؛ یعنی خود را بدن مادی می‌پندارد، مُرده است. از این‌رو کسانی که به دنیا دل بسته‌اند، مردگانی‌اند که این جهانِ تنگ و تاریک از نظر آنها فراخ و روشن است. در این معنی، زندگی و مرگ امری تشکیکی است و مراتبِ آنها، همان مراتبِ نزدیک بودن به خداوند یا دور بودن از اوست. علم و معرفت که خود نیز دارای مراتب شدت و ضعف است، موجبِ قُرب به خداوند است. از این‌رو انسانی که دارای معرفت بیشتری باشد، نزدیک‌تر به خداوند و زنده‌تر است. مرگ در معنایی دیگر، چیزی است که عارفان، مشتاقِ آنند و مولوی با تعبیراتی مانند به وصال رسیدن و از حجاب خارج شدن از آن یاد کرده است. این مقاله با بیان تعبیرات مختلف مولوی از مرگ و تحلیلِ آنها با مبانی عرفانی وی، می‌کوشد به تصویری که مولوی از زندگی و مرگ داشته است، نزدیک شود

کلیدواژه‌ها

زندگی؛ مرگ؛ معرفت؛ وصال؛ حقیقتِ آدمی

مراجع

  1-  قرآن کریم

2-آملی، سید حیدر،  تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم‏، تحقیق سید محسن موسوى             تبریزى، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى،چاپ سوم، تهران،1422ق.

3-ابن­سینا، شیخ­الرئیس ابوعلی،  الشفاء، الطبیعیات، چاپ الاب قنواتی و….، قاهره ،1960م.

4-_____،  الشفاء من خوف الموت، در رسائل ابن سینا،  انتشارات بیدار،قم،1400ق.

5-ابن­منظور،  لسان العرب، به اهتمام سید جمال الدین میر دامادى ،  دار الفکر-دار صادر،چاپ سوم،بیروت،1414ق.

6-اخوان الصفا،  رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا، تحقیق محمد محیی­الدین عبدالحمید، دارصادر، بیروت،1957م.

7-بهمنیار بن المرزبان‏،  التحصیل‏، تصحیح مرتضی مطهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ،تهران،1357ش.

8-جرجانی، میر سید شریف،  التعریفات، انتشارات ناصر خسرو،چاپ چهارم، تهران،1412ق.

9-خوارزمی، تاج­الدین حسین بن حسن،  شرح فصوص الحکم، به کوشش نجیب مایل هروی، انتشارات مولی،تهران،1364ش.

10-حلاج، حسین بن منصور،  مجموعه آثار حلاج، تحقیق قاسم میر آخوری،  نشر یادآوران،تهران،1379ش.

11-سبزواری، حاج ملاهادی،  شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن زاده آملی،  نشر ناب،تهران،1379ش.

12-سراج طوسی، ابونصر،  اللمع فی التصوف، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، ترجمه مهدی محبتی،  انتشارات اساطیر،تهران،1388ش.

13-شورون، ژاک،  «مرگ و بی­مرگی»، در فرهنگ تاریخ اندیشه­ها، جلد سوم، ویراستار فیلیپ پی. واینر، گروه مترجمان،  انتشارات سعاد،تهران،1385ش.

14-صدری­نیا، باقر،  فرهنگ مأثورات متون عرفانی، انتشارات سخن ، چاپ اول(ویرایش جدید)،تهران،1388ش.

15-عطار، فرید الدین محمد نیشابوری،  اسرارنامه، به کوشش صادق گوهرین،  انتشارات زوار،تهران،1361ش. 

16-_____،  تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، انتشارات زوار،چاپ ششم،تهران،1370ش.

17-_____،  منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن،چاپ ششم(ویرایش سوم)،تهران1388ش.

18-علامه حلى،  الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر(فاضل مقداد) و مفتاح الباب(ابوالفتح بن مخدوم حسینى)،  مقدمه و تحقیق دکتر مهدی محقق،  مؤسسه مطالعات اسلامى، تهران،1365ش.

19-عین القضاة همدانی، ابوالمعالی عبدالله بن محمد،  تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، منوچهری،چاپ هفتم،تهران،1386ش.

20-_____،  رسالة لوایح، به تصحیح و تحشیه رحیم فرمنش، تهران، کتابخانه منوچهری،تهران1377ش.

21-غزالی، احمد،  مجموعة آثار فارسی احمد غزالی، به کوشش احمد مجاهد، دانشگاه تهران،چاپ سوم،تهران،1376ش.

22-غزالی، ابوحامد محمد، إحیاء علوم الدین، 18ج، دار الکتاب العربی،بیروت، بی تا

23-_____،  إحیاء علوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ ششم،تهران،1386ش.

24-فرغانی، سعیدالدین سعید،  مشارق الدراری، تصحیح جلال­الدین آشتیانی، انتشارات دانشگاه مشهد،مشهد،1357ش.

25-فروزانفر، بدیع­الزمان،  احادیث و قصص مثنوی، ترجمۀ کامل و تنظیم مجدد حسین داودی، انتشارات امیرکبیر،تهران،1385ش.

26-فیض کاشانى، ملامحسن،  علم الیقین فی أصول الدین، تحقیق محسن بیدارفر،انتشارات بیدار، قم،1418ق.

27-قشیری، ابوالقاسم،  الرسالة القشیریة، تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف،  مؤسسة دارالشعب،قاهره،1989م.

28-قیصری،  شرح فصوص الحکم، به کوشش جلال الدین آشتیانی،  انتشارات علمی و فرهنگی،تهران،1375ش.

29-کاشانی، عبدالرزاق،  تأویلات (چاپ شده با عنوان تفسیر ابن­عربی)، تحقیق سمیر مصطفى رباب،  دار احیاء التراث العربى،بیروت،1422ق.

30-کاشفی، ملاحسین،  لب لباب مثنوی، با مقدمۀ سعید نفیسی،  بنگاه مطبوعاتی افشاری،چاپ دوم،تهران،1362ش.

31-مجلسی، محمدباقر،  بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی،بیروت،1403ق.

32-مکی،ابو طالب محمدبن ابوالحسن، قوت القلوب فی معاملة المحبوب،  المطبعة المیمنمة،مصر،بی تا.

33-موسوی بجنوردی، کاظم(ویراستار)،  «آب حیات» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی،  مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی،تهران،1367ش.

34-مولوی، جلال‌الدین محمد،  کلیات شمس یا دیوان کبیر، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، امیر کبیر،چاپ دوم،تهران 1353ش.

35-____،  فیه مافیه، به کوشش بدیع‌الزمان فروزانفر، امیرکبیر،چاپ پنجم،تهران،1362ش.

36-____،  مثنوی معنوی، به کوشش نیکلسون، امیر کبیر،تهران،1363ش.

37-____،  مجالس سبعه، تصحیح توفیق هـ سبحانی،سازمان انتشارات کیهان،تهران،1372ش.

39-میبدی، رشیدالدین احمد بن ابی سعید،  کشف­الأسرار و عدةالأبرار، تحقیق علی اصغر حکمت،  امیرکبیر،تهران،1371ش.

40-نجم رازی، ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهاور اسدی،  مرصاد العباد، به کوشش محمد امین ریاحی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،تهران،1365ش.

41-_____،  منارات السائرین و مقامات الطائرین، تحقیق و تقدیم سعید عبدالفتاح، دار سعادالصباح،قاهره،1993م.

42-نسفی، عزیز بن محمد، بیان التنزیل، تصحیح سیّد علی اصغر میرباقری فرد،  انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،تهران،1379ش.

43- نیکلسون، رینولد الین، شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه حسن لاهوتی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،تهران،1374ش.

44-هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، انتشارات سروش،چاپ چهارم،تهران،1387ش.

45-Jonos.Hans., 1963, The Gnostic Religion., Boston.