بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی از کشورهای منطقه منا

اقتصاد مالی

مقاله 6، دوره 6، شماره 20، آذر 1391، صفحه 147-172   

چکیده

با گذشت زمان و بسط تئوری ها و الگو های مختلف در رابطه با رشد اقتصادی ، متغیر های جدیدی به عنوان منشا رشد مطرح می شوند و نظر اقتصاد دانان را به خود جلب می کنند . در این میان نقش و جایگاهی که سرمایه و سرمایه گذاری در الگوهای رشد و توسعه به خود اختصاص داده است به لحاظ پیچیده تر شدن و تنوع سرمایه گذاری و جریانات آن به طور مداوم مورد بازنگری و بررسی قرار می گیرد.نظر به اهمیت خاص سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورها،  محققان زیادی به بررسی اثر آن بر رشد و نیز بررسی عوامل موثر بر ایجاد وجذب آن پرداختند.
در این مقاله به بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا (ایران ،مصر،عربستان ، مراکش، اردن، تونس، ترکیه ،یمن) طی سال های 2010-1992 میلادی می پردازیم و به این منظور از روش اقتصاد سنجی داده های ادغام شده استفاده شده است.نتایج برآورد این مدل نشان می دهد تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورهای عضو ، طی دوره مورد بررسی ،مثبت و معنی دار می باشد .همچنین اثر درجه آزادی تجارت و موجودی سرمایه نیز بر رشد اقتصادی کشورهای عضو طی دوره مورد بررسی  مثبت و معنی دار می باشد.
 
Abstract
Over time­, ­and by the expansion of theories and different models related to economic growth­, new variables are proposed as growth origin and attract the attention of economists.­ Amongst, the position and the role that is allocated to capital and investment in growth and development models is continuously reviewed and investigated in terms of complexity and investment diversity and its streams. Regarding to the importance of foreign direct investment on economic growth of countries­, many researchers investigate the effect of FDI on growth and affecting factors on establishment and attraction of FDI.
In this article­, we investigate the effect of foreign direct investment on economic growth of MENA region countries (­Iran , Egypt­, Saudi Arabia­, Morocco­,­ Jordan­, Tennessee­, Turkey­, and Yemen) within 1992 to 2010­. For this purpose­, econometrics of integrated data method has been used­. The results of the estimation of the model show that the effects of foreign direct investment on economic growth of member countries­, within the given years , are positive and significant. The effect of openness of the economy and capital inventory has also positive and significant effect on economic growth of member countries­, within the given years

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی : سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، رشد اقتصادی ، اقتصادسنجی داده های ادغام شده طبقه بندیJEL:F21؛ F43؛ C23

اصل مقاله

بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی از کشورهای منطقه منا

فرهاد غفاری^[1]

الهام نیک نژاد^[2]

دریافت: 17/4/1391     پذیرش: 21/6/1391

چکیده

با گذشت زمان و بسط تئوری ها و الگو های مختلف در رابطه با رشد اقتصادی ، متغیر های جدیدی به عنوان منشا رشد مطرح می شوند و نظر اقتصاد دانان را به خود جلب می کنند . در این میان نقش و جایگاهی که سرمایه و سرمایه گذاری در الگوهای رشد و توسعه به خود اختصاص داده است به لحاظ پیچیده تر شدن و تنوع سرمایه گذاری و جریانات آن به طور مداوم مورد بازنگری و بررسی قرار می گیرد.نظر به اهمیت خاص سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورها،  محققان زیادی به بررسی اثر آن بر رشد و نیز بررسی عوامل موثر بر ایجاد وجذب آن پرداختند.

در این مقاله به بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا (ایران ،مصر،عربستان ، مراکش، اردن، تونس، ترکیه ،یمن) طی سال های 2010-1992 میلادی می پردازیم و به این منظور از روش اقتصاد سنجی داده های ادغام شده استفاده شده است.نتایج برآورد این مدل نشان می دهد تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورهای عضو ، طی دوره مورد بررسی ،مثبت و معنی دار می باشد .همچنین اثر درجه آزادی تجارت و موجودی سرمایه نیز بر رشد اقتصادی کشورهای عضو طی دوره مورد بررسی  مثبت و معنی دار می باشد.

 

واژگان کلیدی : سرمایه گذاری مستقیم خارجی  ، رشد اقتصادی  ، اقتصادسنجی داده های ادغام شده

طبقه بندیJEL:F21,F43,C23

 

 

1-1.مقدمه

امروزه بسیاری از کشور های جهان به واسطه عدم تکافوی منابع داخلی برای سرمایه گذاری­ ­، تمایل شدیدی به جذب سر مایه های خارجی پیدا کرده اند .از سوی دیگر سرمایه گذاران خارجی به ویژه شرکت های فرا ملیتی جهت ارتقای سطح رقابت پذیری و کسب سود بیشتر متمایل به سرمایه گذاری در مناطق مستعد و مزیت دار شده اند­. همچنین در طی دو دهه گذشته با ارتقای سطح تکنولوژی امکان انتقال سرمایه به میزان قابل توجهی افزایش یافته است­. نتیجه طبیعی عوامل فوق­، رشد سریع سرمایه گذاری خارجی در کشور های مختلف اعم از توسعه یافته ویا در حال توسعه شده است­. از دهه 1970 به بعد رشد سر مایه­گذاری خارجی بسیار شدید شده و از رشد تجارت پیشی گرفته به طوری که بیش از دو برابر رشد تجارت کالاها و خدمات بوده است.

مهمترین نتایج حاصل از تحلیل های تئوریک بر این مطلب دلالت می کنند که اثر ورود سرمایه بر رشد اقتصادی در طول زمان در حال افزایش است که از بین جریانات مختلف سرمایه گذاری خارجی­، سرمایه گذاری مستقیم خارجی نقش اثر گذار ترین متغیر را روی رشد اقتصادی کشورها دارد که با توجه به عوامل ایجاد کننده آن ، از چشم انداز با ثبات تری جهت استفاده در برنامه ریزی های اقتصاد کلان برخوردار است . برنامه ریزی هایی که هدفشان تنها افزایش رشد اقتصادی است.

همچنین می دانیم سرمایه گذاری خارجی ورشد نیروی کار اثر معنی دار مطلوبی بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه در آسیا دارند­.

سرمایه گذاری مستقیم خارجی هم از کانال افزایش موجودی سرمایه و هم از کانال ارتقای بهره وری کل عوامل به رشد اقتصادی کمک می کند ولی در تحقیق حاضر فقط نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی از کانال ارتقای بهره وری آزمون می شود. نتایج نشان می دهد که کارآیی سرمایه گذاری مستقیم خارجی نسبت به سرمایه گذاری داخلی بیشتر است . سرمایه گذاری مستقیم خارجی از چندین کانال بر رشد اقتصادی اثر دارد و همچنین به طور غیر مستقیم هم روی رشد اقتصادی اثر می گذارد­. از طرف دیگر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر سایر متغیر های اقتصاد کلان نظیر صادرات­، اشتغال نیروی کار ماهر و غیر ماهر­، پس انداز و مصرف نیز تاثیر دارد که هر یک از این متغیر ها به تنهایی روی رشد اقتصادی موثرند­.

با توجه به این که کشورهای منطقه منا اکثرا کشورهای در حال توسعه هستند که نیازمند رشد و توسعه روزافزون اقتصادی می باشند و با توجه به اثر مثبت جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در روند رشد و توسعه اقتصادی ضرورت ایجاب می کند میزان و نحوه تاثیر این نوع سرمایه گذاری در حوزه برخی کشورهای مذکور بررسی گردد.

از این رو در این تحقیق سعی ما بر این است که با استفاده از روش اقتصادسنجی داده های ادغام شده به بررسی تاثیر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا طی دوره 2010-1992 میلادی بپردازیم.

1-2. پیشینه تحقیق

مطالعات نشان می دهد که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به هر علت و شکلی که صورت پذیرد اثرات قابل ملاحظه ای روی متغیر­های کلان اقتصادی از جمله افزایش رشد اقتصادی ، افزایش اشتغال­، کاهش واردات­، توسعه صادرات و تاثیر مثبت در تراز پرداخت ها دارد­. با توجه به امکان سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای مختلف ، مطلوبیت یک یا چند متغیر به تنهایی برای تشویق سرمایه­گذاری مستقیم خارجی کافی نخواهد بود­. به عنوان مثال گزارش آنکتاد در سال 2005 نشان می دهد رتبه ایران در بین 140 کشور جذب کننده سرمایه گذاری مستقیم خارجی 130 است که عدم اطمینان و بی ثباتی سیاسی و اقتصادی  می تواند یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت ایران در جذب آن باشد .به هر حال جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، بدون تغییر نگرش در میان سیاستمداران و کارشناسان و ایجاد بستر مناسب برای ورود آن امکان پذیر نیست و قوانین جدید نمی تواند کار زیادی انجام دهد. به همین دلیل تا زمانی که شرایط فرهنگی، اجتماعی­، سیاسی و ... مناسب فراهم نشود­، کشورها و شرکت های خارجی علاقه چندانی به سرمایه گذاری در ایران از خود نشان نخواهند داد. هدف از این مطالعه بررسی اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا است .نمونه ای از سایر مطالعات انجام شده در این زمینه به شرح ذیل می باشد:

علی رضا امینی و هستی ریسمانچی و علیرضا فرهادی کیا (­1389، صفحه 80-55) به تحلیل نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ارتقای بهره وری کل عوامل در قالب یک تحلیل داده های تابلویی بین کشوری پرداختند. در این مقاله عوامل موثر بر بهره وری کل عوامل با تاکید بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران و 23 کشور دیگر منتخب در دوره 2000-1996 بررسی شده است. بهره وری کل عوامل را از روش دیویژیا اندازه گیری و عوامل موثر بر آن با استفاده از تکنیک داده های تابلویی شناسایی شده است. عوامل موثر بر بهره وری کل در الگوی برآورد شده عبارتند از: انباشت سرمایه گذاری مستقیم خارجی­، انباشت هزینه های تحقیق و توسعه ،نرخ ثبت نام ناخالص دوره دانشگاهی ، درجه باز بودن اقتصاد و نرخ بهره برداری از ظرفیت. نتایج مطالعه بیانگر تاثیر مثبت و معنادار تمامی عوامل یادشده به بهره وری کل عوامل است. بنابراین پیشرفت فنی از راه های مختلف       (_­هزینه های تحقیق و توسعه داخلی­، تجارت خارجی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی) بر ارتقای بهره وری موثر بوده است. در بین عوامل یاد شده­، نرخ بهره برداری از ظرفیت بیشترین تاثیر و انباشت سرمایه گذاری مستقیم خارجی کمترین تاثیر را در ارتقای بهره وری کل عوامل داشته اند.    

هادی زنوز و کمالی دهکردی (1388، صفحه 138-113) به بررسی اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورهای میزبان­^[3] پرداختند. در این تحقیق67 کشور که مطابق گزارش آنکتاد در بین 140 کشور جهان در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی از عملکرد بهتری برخوردار بوده اند انتخاب شده و با کاربرد تکنیک های اقتصاد سنجی در قالب داده های تابلویی برای سال های 2004-1998 برآورد های لازم را روی آن ها انجام داده اند­. نتایج پژوهش بیانگر آن است که اول سرمایه گذاری مستقیم خارجی رشد اقتصادی کشورهای میزبان را تقویت می کند­. دوم درجه توسعه کشور میزبان بر میزان جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی اثر گذاشته است سوم تفاوت معنی داری بین تعیین کننده های رشد اقتصادی در کشورهای نفت خیز با کشورهای دیگر وجود دارد.

در مطالعه ای شاه آبادی و محمودی (1385) به بررسی تعیین کننده های سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران^[4] پرداختند و عوامل مؤثر بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران را طی دوره 1382-1338 بررسی نمودند. بر اساس مطالعات آنان ، سرمایه گذاری مستقیم خارجی تابع عواملی از قبیل نرخ بازگشت سرمایه ، درجه آزادی تجارت ،زیرساختها ،رشداقتصادی ، سرمایه گذاری داخلی ،منابع طبیعی ،سرمایه انسانی ، تورم ، نرخ ارز ، بدهی خارجی ، وضع مالی دولت ، مالیات ، اندازه بازار ، حقوق سیاسی و نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی می باشد . نتایج این تحقیق نشان می دهد الف . منابع طبیعی موجود ، سرمایه انسانی و زیر ساخت ها به صورت مستقیم ومعنی دار بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران موثرند . ب . متغیر حقوق سیاسی به طور معکوس و معنی دار بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران تاثیر داشته است­. ج­. عامل درجه آزادی تجارت تاثیر مثبت و بی معنی و عامل نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی نیز تاثیر منفی و بی معنی بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران دارد.

از میان مطالعات خارجی تکین^[5] (2012­) به بررسی رابطه علت و معلولی میان رشد اقتصادی، صادرات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کوچکترین کشورهای توسعه یافته می پردازد. وییک رابطه علت و معلولی از نوع گرنجر، بین تولید ناخالص داخلی واقعی، صادرات واقعی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای کوچکترین کشورهای توسعه یافته در دوره زمانی (­2009- 1970­) میلادی بدست آورد.نتایج این پژوهش نشان می دهد یک رابطه علت و معلولی گرنجر بین سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تولید ناخالص داخلی در بنین و توگو وبورکینا فاسو و گامبیا و... وجود دارد . از طرف دیگریک رابطه علت و معلولی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی به صادرات واقعی در بنین­، چاد­، هاییتی­، نیجر­، یمن و توگو و از صادرات واقعی به سرمایه گذاری مستقیم خارجی  را در ماداگاسکار­، مالاوی­، روآندا­، سنگال و زامبیارا کشف می کند­. تکنیک مورد استفاده در این مقاله تکنیک داده های اد غام شده و مدلVar است.

توماس ون^[6] (2008) اثر افقی و عمودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی بررشد اقتصادی کشور میزبان را بررسی نمود .وی در این مقاله بیان می کند که اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی کشور میزبان ، با تمایز بین اثرات سرمایه گذاری مستقیم خارجی افقی (که جایگزین تجارت است) و اثرات  سرمایه گذاری مستقیم خارجی عمودی (که در جستجوی کارایی است) روی رشد اقتصادی برآورد شده است­. نتایج بدست آمده از این مقاله نشان می دهد که تولید ناخالص داخلی اولیه دارای تاثیر منفی روی رشد اقتصادی است که این مطلب بدین معنی است که کشورهای فقیرتر سریعتر رشد می کنند و رشد جمعیت دارای تاثیر منفی بر رشد اقتصادی است (همانند مدل سولو­)­. همچنین کارایی را که برای  بازار سیاه انتخاب می کنند به طور منفی روی رشد اثر گذار است­. مقدار سرمایه گذاری روی رشد تاثیر مثبت دارد . سرمایه گذاری مستقیم خارجی افقی (که جایگزین تجارت است) هیچ تاثیر محسوسی روی رشد اقتصادی ندارد ودر نهایت تاثیر مثبتی از کل سرمایه گذاری مستقیم خارجی با استفاده از داده های آن (در حالت کلی) روی رشد اقتصادی قابل مشاهده است­.

1-3 . کشورهای عضو منطقه منا^[7]

منا به معنی خاور میانه و شمال آفریقا اصطلاحی می باشد که برای نامیدن کشور های عمده تولید کننده نفت که در منطقه خاور میانه و شمال آفریقا قرار دارند به کار می رود. حد این منطقه از کشور مراکش در شمال غربی قاره آفریقا  آغاز می شود و تا ایران­، شرقی ترین کشور منطقه خاور میانه امتداد مییابد­. این منطقه دارای 60 درصد منابع نفتی و 45 درصد منابع گازی جهان می باشد­. اقتصاد این کشورها رابطه تنگاتنگی با تغییرات جهانی بهای نفت دارد­. این منطقه یکی از قدیمی ترین حوزه های برداشت نفت در جهان محسوب می شود.از این رو ذخایر نفت کشور های این منطقه بیشتر از سایر مناطق کره زمین کاهش یافته و فرسودگی ادوات حفاری و استخراج نفت نیز مشهود تر است .شاخص هایی که باعث رشد اقتصادی منطقه منا می­شود به طور خلاصه عبارتند از: تکامل و توسعه ساختارهای منطقه‌ای ، سرمایه گذاری مستقیم خارجی­، تورم­، تاثیرات شوک افزایش قیمت مواد غذایی، تغییرات منابع رشد اقتصادی­، تجارت­، جریان سرمایه­، بورس­، پیشرفت اصلاحات ساختاری­، تاثیر افزایش قیمت نفت

سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز از دیدگاه های متفاوت به صورت زیر تعریف می گردد:

سرمایه گذاری مستقیم خارجی براساس تعریف کنفرانس تجارت توسعه ملل متحد (آنکتاد) عبارتست از: سرمایه گذاری که متضمن مناسبات طولانی مدت بوده و منعکس کننده کنترل و سود دائمی شخص حقیقی یا حقوقی مقیم یک کشور در شرکتی واقع در خارج از وطن سرمایه گذار باشد.

سرمایه گذاری خارجی در کتاب جامع پالگریو به صورت تملک دارایی ها (از جمله سهام، اوراق بهادار و غیره) توسط سرمایه گذار در خارج موطن خود تعریف شده است. در مواقعی که دارایی ها شامل تجهیزات فیزیکی تولید شود سرمایه گذاری خارجی مستقیم تلقی     می­شود (خاتمی، 1376­)

در ایران سرمایه گذاری مستقیم خارجی عموما اینگونه تعریف میشود که لازم است سرمایه گذار خارجی حضور فیزیکی داشته باشد و با قبول مسئولیت مالی و پذیرش ریسک در سود و زیان، احتمالا کنترل و اداره واحد تولیدی را نیز مستقیما در دست داشته باشد. به این ترتیب سرمایه گذار به طور مستقیم در اجرای فعالیتهای تولیدی نقش موثر دارد­. (گزارش سازمان سرمایه گذاری ایران­)

سرمایه گذاری غیرمستقیم خارجی معمولا از طریق خرید سهام و اوراق قرضه در بورس توسط سرمایه گذاران خارجی صورت میگیرد. سرمایه گذاری غیرمستقیم خارجی به شکل ترتیبات قراردادی که امکان انجام هر نوع سرمایه گذاری تعریف شده در قانون تشویق سرمایه گذاری خارجی، به جز سرمایه گذاری مستقیم را فراهم می سازد.

که ما در این تحقیق برای تخمین مدل با توجه به در دسترس بودن داده ها­، کشورهای ایران­، مصر­، مراکش­، عربستان سعودی­، یمن­، تونس و ترکیه را در نظر می گیریم.

 

 

1-4. مبانی نظری و ارائه مدل تحقیق

با توجه به نظریات و تئوری های موجود اقتصادی و مطالعات انجام شده در سایر کشورها، نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در رشد اقتصادی مشهود می باشد و از این رو تحلیل داده های این تحقیق در چارچوب تابع تولید کل (APF­) مدلسازی شده است. مدل استانداردAPF در مطالعات اقتصادسنجی برای برآورد تاثیرات جریان ورودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی و عوامل دیگری نظیر تجارت بر رشد اقتصادی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به طور وسیع مورد استفاده واقع شده است.مدل APF این گونه فرض می کند که همگام با نهاده های رایج همچون نیروی کار و سرمایه که در تابع تولید نئوکلاسیکی مورد استفاده قرار می گیرند، نهاده هایغیر رایج همچون سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز ممکن است در مدل قرار بگیرند تا سهم آنها در رشد اقتصادی مشخص شود.بر اساس مدل هرز و همکاران^[8]­، مدل عمومیAPF به صورت زیر ارائه می شود:

Yt =AtKtαLtβ                                                                                       (1)

که در مدل بالا Ytنشان دهنده تولید کل اقتصاد در زمان t،At  نشان دهنده بهره وری کل عوامل ،Kt نشان دهنده موجودی سرمایه فیزیکی ،Ltنشان دهنده تعداد نیروی کار می باشد. بر اساس مطالعات لیپسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی می تواند از طریق بهره وری کل عوامل (At) عمل کند.با توجه به این که در این فصل به دنبال بررسی اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی از طریق اثراتی که در بهره وری کل عوامل ایجاد می کند می باشیم، بنابراین فرض می کنیم بهره وری کل عوامل تابعی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی و سایر عوامل برونزا (Ct)، می باشد . بنابراینAt در بالا را می توان به صورت زیر نوشت:

At= f(FDIt , Ct) = FDItφCt                                                                   (2)

با جایگذاری مقدار Atدر تابع تولید کل ارائه شده در بالا داریم :

Yt= CtKtαLtβFDItφ                                                                              (3)

با در نظر گرفتن سایر عوامل موثر بر رشد اقتصادی نظیر درجه آزادی تجاری و ... می توان معادله بالا را به صورت زیر بازنویسی کرد:

Yt= CtKtαLtβFDItφOPNtδ                                                                   (4)

که در معادله بالا δ ،φ ،β ،α ضرایب کشش تولید نسبت به متغیرهای درجه آزادی تجاری، سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی­، نیروی کار و سرمایه گذاری ناخالص داخلی        می باشد. با لگاریتم گیری از معادله بالا داریم­:

LnYt= C + αLnKt + βLnLt+ φLnFDIt + δLnOPNt + ԑt                                    (5)

که در معادله ضرایب و متغیرها همانند قبل می باشد.C پارامتر ثابت و ԑt خطای تصادفی می باشد.

جهت بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی و سرمایه گذاری ناخالص داخلی روی رشد اقتصادی ، معادله بالا به صورت زیر ارائه و برآورد می گردد:

LnGDPit = C + αLnkit + βLnFDIit + δLnOPNit + ԑit                           (6)

که در این معادله :

Lnkit : لگاریتم موجودی سرمایه فیزیکی سرانه است. (­به منظور بررسی تاثیر سرمایه گذاری داخلی بر رشد اقتصادی­، در این تحقیق از سرمایه گذاری ناخالص داخلی به عنوان جانشینی بر موجودی سرمایه فیزیکی استفاده می شود.)

LnFDIit : لگاریتم سرمایه گذاری مستقیم خارجی است که نشان دهنده شاخص پیشرفت فنی و تکنولوژیکی در مدل می باشد.

LnOPNit: لگاریتم درجه آزادی تجاری است .شاخصی است که نشان دهنده نرخ رشد درجه آزادی تجارت است و از تقسیم مجموع ارزش صادرات و واردات به کل GDP به دست می آید.

itԑ : جزء خطای تصادفی در مدل»

LnGDPit : شاخص رشد

i,t : به ترتیب نشان دهنده زمان و کشور می باشند.

متغیر وابسته در این مدل که نشان دهنده رشد اقتصادی می باشد ، تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمت ثابت سال 2000 برای کشورهای منطقه منا می باشد.آمارهای استفاده شده برای این متغیر از شاخص های توسعه و داده های بین المللی ارائه شده توسط بانک جهانی^[9]گردآوری شده است.

با توجه به این که تغییرات رشد اقتصادی طی دوره زمانی بلند مدت قابل مشاهده است و با توجه به محدودیت منابع آماری در دسترس برای تمام کشورهای مورد مطالعه، به منظور تخمین مدل رشد اقتصادی بالا دوره زمانی (2010-1992)  میلادی انتخاب گردید. برای تخمین الگوی بالا نیازمند گردآوری اطلاعات و آمار متغیرهای این الگو برای برخی کشورهای منطقه منا هستیم­، لیکن از آنجا که آمار و اطلاعات برخی از متغیرهای مدل تصریحی وجود نداشت­، الزاما از متغیرهای جانشین^[10] استفاده گردید.

ازجمله متغیرهای اقتصادی­، موجودی سرمایه فیزیکیدر کشورهای در حال توسعه بود. بر اساس تئوری های مختلف رشد اقتصادی­، یکی از عوامل تاثیر گذار بر رشد اقتصادی در هر کشور موجودی سرمایه فیزیکی است و از عوامل تعیین کننده رشد اقتصادی است­. به جای موجودی سرمایه در این تحقیق از متغیر جایگزین استفاده شده است.

دیگر متغیر توضیحی این مدل که متغیر اصلی مدل نیز می باشد ، سرمایه گذاری مستقیم خارجی است. از متغیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی به عنوان جانشینی برای پیشرفت تکنولوژی در مدل های رشد نیز استفاده می گردد. سرمایه گذاری مستقیم خارجی در مقایسه با سرمایه­گذاری غیر مستقیم خارجی از جمله منابع با ثبات و پایدار برای تامین مالی خارجی است که نه تنها مشکلات استقراض خارجی را ندارد بلکه یکی از مهمترین عوامل جبران کمبود سرمایه کشورها به حساب می آید. در عمل، سرمایه گذاری مستقیم خارجی موجب پر شدن شکاف بین پس انداز و سرمایه گذاری و همچنین درآمدهای مالیاتی هدف گذاری شده دولت و درآمدهای مالیاتی تحقق یافته می شود. از جمله مزایای دیگر سرمایه گذاری مستقیم خارجی ،می توان به بهره گیری از بزرگی مقیاس تولید­، گردش بیشتر منابع مالی در نظام مالی کشور میزبان­، افزایش قدرت چانه زنی و قدرت سیاسی این کشورها به دلیل بسط روابط تجاری و سرمایه گذاری با سایر کشورها و همچنین افزایش کیفیت کالاها و خدمات به دلیل افزایش رقابت اشاره نمود .^[11](­ملکی­، 1382­)

در دهه های اخیر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجییک سیاست و راهکار مهم برای دستیابی به رشد اقتصادی و پیشرفت­، به ویژه در کشورهای در حال توسعه به شمار می رود. سرمایه گذاری مستقیم خارجی نه تنها به افزایش سرمایه گذاری و به تبع آن به رشد اقتصادی کمک می کند ، بلکه می تواند موجب انتقال تکنولوژی پیشرفته به کشور میزبان شود که به تدریج به بالابردن قابلیت های تکنولوژیکی شرکت های کشور میزبان منجر خواهد شد.^[12] بنگاه هایی که با سرمایه گذاری مستقیم خارجی راه اندازی می شوند از تکنولوژی پیشرفته تر و روشهای مدیریتی نوین در فرآیند تولید استفاده می کنند و در نتیجه ، بهره وری و رشد تولید بالاتری دارند. با افزایش سهم بنگاه های خارجی در اقتصاد کشور میزبان ، بهره وری کل عوامل در سطح کلان اقتصاد افزایش خواهد یافت که این بهبود بهره وری­، اثر مستقیم جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی است­.

افزون بر این­، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی دارای اثرات سرریز انتقال دانش فنی و روش های نوین مدیریتی از بنگاه های خارجی به بنگاه های بومی است. همچنین­، حضور شرکت های خارجی در اقتصاد یک کشور ، ممکن است رقابت را در بازارهای داخلی آن کشور افزایش دهد. وجود رقابت ممکن است به شرکت های داخلی فشار آورد تا کارآیی و بهره وری را بالا ببرند و اقدام به ابداع کردن و یا وارد کردن تکنولوژی های جدید کنند­.

به همین دلیل سرمایه گذاری مستقیم خارجی به عنوان پر اهمیت ترین کانال انتشار تکنولوژی های مدرن معرفی شده است. بنابراین با توجه به ویژگی های مثبت سرمایه گذاری مستقیم خارجی انتظار می رود این متغیر بر افزایش تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی تاثیر مثبت داشته باشد­. آمار سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز از منابع آماری منتشره توسط بانک جهانی گردآوری شده است.

یکی دیگر از متغیرهای اقتصادی که در این تحقیق به عنوان عامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی در نظر گرفته شده است درجه آزادی تجارت می باشد. مطالعات تجربی بیانگر آن است که توسعه صادرات و واردات ناشی از آزادسازی تجاری و درجه آزادی تجارت می تواند به افزایش بهره وری کل عوامل و در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی جامعه کمک کند و آزادسازی تجاری موجب ایجاد فضای رقابتی برای صنایع داخلی از طریق توسعه تکنیک های تولید جدید یا استفاده کارا از عوامل تولید می شود و همچنین آزادسازی تجاری موجب انتخاب وسیع تری در مورد کیفیت بالای نهاده های واسطه ای با قیمت های پایین تر برای فعالیت های اقتصادی شده که این امر موجب بهبود بهره وری کل عوامل و در نتیجه افزایش تولید و رشد اقتصادی می شود. در این تحقیق جهت تعیین درجه آزادسازی تجاری از شاخص مجموع صادرات و واردات تقسیم بر تولید ناخالص داخلی استفاده شده است.

1-5. روش تحقیق

هدف اصلی این تحقیق بررسی اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا در کنار موجودی سرمایه فیزیکی و درجه آزادی تجارت با روش اقتصادسنجی در بازه زمانی 2010-1992 میلادی می باشد.در این راستا روش اقتصادسنجی مورد استفاده در این تحقیق روش پانل دیتا ( pooling )­، ادغام داده های مقطعی و سری زمانی می باشد. مجموعه داده های ادغامی به دلیل داشتن تعداد مشاهدات بیشتر ، تعداد قید کمتر­، کاهش یا عدم وجود هم خطی ،تصریح و برآورد ساختارهای عمومی تر و کاهش تورش برآورد مزیت عمده ای نسبت به داده های مقطعی و سری زمانی دارد. به منظور تخمین مدل تحقیق لازم است تا نوع روش تخمین داده های ادغامی تعیین شود. بنابراین ابتدا برای تعیین وجود یا عدم وجود عرض از مبدا جداگانه برای هر یک از کشورها از آزمون Fلیمراستفاده می شود­. پس از مشخص شدن این که عرض از مبدا برای کشورهای مختلف یکسان نیست­، باید این فرضیه را آزمون کنیم که برای تخمین مدل از روش اثرات ثابت استفاده کنیم یا از روش اثرات تصادفی­. بدین منظور از آزمون هاسمن استفاده می شود­داده های مربوط به متغیرهای مورد­ مطالعه از داده های بانک جهانی (2010) و آنکتاد استخراج گردیده است. لازم به ذکر است که با توجه به عدم وجود آمار و اطلاعات  برخی از کشورهای منطقه منا برای همسان سازی آمار و اطلاعات­، از اطلاعات 7 کشور این منطقه شامل­: ایران­، مصر­، عربستان­، تونس­، ترکیه­، مراکش و یمن استفاده شده است.

1-6. برآورد و ارزیابی مدل تحقیق

1-6-1 .آزمون های صورت گرفته جهت تخمین و برآورد مدل

1-6-1-1 .آزمون F جهت شناسایی و تخمین مدل

به منظور تخمین مدل تحقیق برای برخی کشورهای منطقه منا­، همانطور که در ابتدای فصل توضیح داده شد­، لازم است تا نوع روش تخمین داده های ادغام شده تعیین شود. بنابراین­، ابتدا برای تعیین وجود و یا عدم وجود عرض از مبدا جداگانه برای هر یک از کشورها از آزمون F لیمراستفاده می کنیم.

برای تعیین وجود یا عدم وجود عرض از مبدا جداگانه برای هر یک از کشورها از آمارهF به صورت زیر استفاده می شود. فرض صفر بیان می کند که iαبرای تمام کشورها ثابت است و می توان روش حداقل مربعات عادی را به کار برد:

H0 : α0 = α1 =...= αn = α

H1: αi ≠ αj

F(n-1,nt-n-k) = ((RSSUR - RSSR)/(n -1))/((1 - RSSUR)/(nt -n -k))

در رابطه فوق­، UR مشخص کننده مدل غیر مقید و علامت R­، نشان دهنده مدل مقید با یک عبارت ثابت برای کلیه گروه ها می باشد.k ­، تعداد متغیرهای توضیحی در مدل­، n تعداد کشورها­،N=nt  تعداد کل مشاهدات و tدوره زمانی مورد نظر می باشد. اگر­F محاسبه شده از F جدول با درجه آزادی (n -1) و (nt - n -k) بزرگتر باشد آن گاه فرض صفر رد می شود لذا رگرسیون مقید دارای اعتبار نمی باشد و باید عرض از مبداهای مختلفی را در برآورد مدل لحاظ نمود. آماره F مدل رشد اقتصادی برای رگرسیون غیر مقید و مقید به ترتیب اثرات ثابت و حداقل مربعات معمولی با استفاده از نرم افزار Eviews6 به شرح ذیل می باشد:

جدول1. نتایج آزمون F لیمر جهت شناسایی الگوی تحقیق

 

آمارهF	درجه آزادی	احتمال
9.2430	(24،5)	0.0001

 

منبع­: یافته های پژوهشگر

از آن جایی ­که طبق جدول (1) آزمون F لیمربا درجه آزادی 5 و 24 در سطح اطمینان 95 درصد از لحاظ آماری معنی دار است، فرض H₀رد شده و اثرات گروه پذیرفته می شود و باید عرض از مبدا های مختلفی را در برآورد لحاظ نمود.

پس از مشخص شدن این که عرض از مبدا برای کشورهای مختلف یکسان نیست­، باید این فرضیه را آزمون کنیم که برای تخمین مدل از روش اثرات ثابت استفاده کنیم یا از روش اثرات تصادفی­، که این روش ها در قسمت بعد توضیح داده می شود­. لذا برای این منظور از آزمون هاسمن استفاده خواهیم کرد.

1-6-1-2­. آزمون هاسمن: انتخاب بین اثرات ثابت^[13]یا تصادفی^[14]

اگر بعد از انجام دادن آزمون Fلیمر فرضیه H₀در مقابلH₁ رد شده باشد، اکنون این پرسش مطرح است که فرضیه درست کدام است؟ ومدل در قالب کدام یک از مدل های اثرات ثابت و اثرات تصادفی قابل بیان و بررسی می باشد.

برای آزمودن این که مدل با بهره گیری از روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی برآورد گردد، از آزمون هاسمن به صورت زیر استفاده می شود:

H₀ :اثرات تصادفی است

H₁: در غیر این صورت

فرضیه صفر این است که تخمین زن های مدل اثرات تصادفی و اثرات ثابت به طور اساسی تفاوتی با یکدیگر ندارند. اگر فرض صفر رد شود نتیجه می گیریم که روش اثرات تصادفی مناسب نیست و بهتر است از روش اثرات ثابت استفاده کنیم­. آماره آزمون هاسمن دارای توزیع کای- دو با درجه آزادی برابر تعداد ضرایب تخمین زده شده در مدل می باشد. اگر آماره محاسبه شده در سطح احتمال معین از توزیع کای - دو جدول بزرگ تر باشد در این صورت فرض صفر رد می شود.

جدول­2. نتایج آزمون هاسمن جهت انتخاب بین اثرات ثابت و تصادفی

 

آماره کای دو	درجه آزادی	احتمال
14.377483	3	0.0024

 

منبع­: یافته های پژوهشگر

نتایج بیان شده در جدول (2) نشان می دهد از آنجا که آماره آزمون  با درجه آزادی 3 در سطح احتمال 95 درصد از لحاظ آماری معنی دار است ، فرضیه صفر رد شده و بنابراین روش اثرات تصادفی مناسب نیست و از روش اثرات ثابت استفاده می کنیم.

1-6-2. تخمین و برآورد مدل تحقیق

1-6-2-1. تخمین مدل تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی دربرخی کشورهای منطقه منا و تفسیر ضرایب آن

همان طور که در قسمت های قبلی عنوان شد بهترین نوع برآورد مدل ، اثرات ثابت انتخاب شد . براساس آزمون هاسمن که دال بر استفاده از روش اثرات ثابت در تخمین مدل بودند­، نتایج برآورد مدل به صورت زیر گزارش می شود:

جدول­3. نتایج بررسی تاثیر سرمایه­گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا

 

متغیر وابسته : لگاریتم تولید ناخالص داخلی
احتمال	آماره t	ضرایب	متغیرهای توضیحی
0	5.396717-	0.249887-	ضریب ثابت
0	6.382283	0.011321	رشد موجودی سرمایه ناخالص سرانه
0	7.523530	0.023773	رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی با وقفه
0	6.872415	1.403518	درجه آزادی تجارت
R2
R2تعدیل شده
0.0000006	9.335161		منبع­: یافته های پژوهشگر F - statistic

نتایج حاصل از تخمین مدل به روش اثرات ثابت در جدول (3) نشان داده شده است. با توجه به این که بر اساس آزمون های انجام شده روش اثرات ثابت مناسب ترین روش جهت تخمین مدل انتخاب گردید­، در ادامه به تفسیر نتایج حاصل از این روش خواهیم پرداخت. صحت نتایج ارائه شده در جدول (3) با توجه به آماره های ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده مورد تایید قرار گرفت. همچنین تمام ضرایب به دست آمده برای متغیرهای تحقیق با تئوری های اقتصادی موجود سازگاری دارند.

ضریب متغیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی با وقفه برابر 0.023بوده و به لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار می باشد. این نتیجه به دست آمده حاکی از این است که افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای مورد بررسی منطقه منا باعث افزایش رشد اقتصادی در این کشورها ، طی دوره مورد بررسی شده است. در توجیه این نتیجه به دست آمده در این تحقیق می توان گفت ، از آن جایی که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به صورت مجموعه ای از سرمایه ارزان ، مدیریت کارا، تکنولوژی پیشرفته ، دستیابی راحت تر به بازارهای بین المللی و ... تعریف می شود­، می تواند بر رشد اقتصادی تاثیر مثبت داشته باشد. در واقع جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی از طریق اثرات مثبتی مانند کسب دارایی ، انتقال تکنولوژی ، معرفی فرآیندهای جدید ، تقویت توان مدیریتی کارکنان و دسترسی به بازارهای خارجی می تواند باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی در کشور میزبان گردد. لازم به ذکر است ، در قالب سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، تولیدات یا تکنولوژی جدید به بازار داخلی (کشور میزبان) معرفی می شوند و شرکت های داخلی از انتشار سریع تکنولوژی جدید منتفع می گردند. با ورود تکنولوژی به کشور ، جابه جایی نیروی کار نیز اتفاق می افتد. به این صورت که نیروی کار از خارج به شرکت های داخلی منتقل می شود و باعث افزایش بهره وری و در نتیجه رشد اقتصادی می گردد. افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی از طرف دیگر می تواند باعث افزایش ذخایر ارزی به عنوان اجزا اصلی پایه پولی و در نتیجه افزایش اعتبارات به بخش خصوصی گردد وبه این ترتیب باعث افزایش تولید در این بخش و در نتیجه کل اقتصاد گردد. افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی می تواند منجر به صادرات بخشی از تولیدات حاصل از آن گردد و به توسعه صـادرات و بهبود تراز بازرگانییک کـشور کمک کرده و باعـث افزایش درآمـدهای

ارزی و در نتیجه رشد و پیشرفت کشور گردد.

ضریب متغیر تشکیل سرمایه ناخالص داخلی سرانه­، معادل 0.0113 بوده و از لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است. این ضریب نشان دهنده این است که افزایش سرمایه گذاری فیزیکی سرانه همچنان یکی از عوامل بسیار موثر بر رشد تولید ناخالص داخلی است و یکی از مولفه های رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه منا محسوب می شود.

ضریب متغیر درجه آزادی تجارت در مدل برآوردی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه منا برابر 1.4035 بوده و به لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است­. یکی از دلایل این تاثیر مثبت را می توان اثر سرریز تحقیق و توسعه خارجی به شکل انتقال فناوری از طریق واردات کالاهای سرمایه­ ای با تکنولوژی پیشرفته به کشورهای در حال توسعه منطقه منا دانست. شایان ذکر است­، تجارت کشورهای در حال توسعه با کشورهای پیشرفته به لحاظ فناوری باعث می شود کشورهای در حال توسعه از فواید هزینه های تحقیق و توسعه کشورهای پیشرفته برخوردار شوند­، یعنی با واردات کالاهای سرمایه ای با دانش فنی پیشرفته و تحقیق بر روی آنها و بومی کردن آن می توانند سریعتر سطح دانش فنی خود را ارتقا دهند. هر چه کشورهای در حال توسعه از نیروی کار متخصص و ماهر بیشتر بهره مند باشند و سهم تجارتشان با کشورهای پیشرفته در مرز دانش فنی را افزایش دهند­، تاثیر درجه آزادی تجارت بر رشد اقتصادی افزایش بیشتری خواهد داشت­. افزون بر این­، افزایش درجه آزادی تجارت از طریق گسترش رقابت بین بنگاه های داخلی و خارجی به بهبود بهره وری بنگاه ها کمک می کند­، یعنی بنگاه های داخلی انگیزه بیشتری برای ارتقا کارایی خود برای بقا در بازار خواهند داشت. از طرف دیگر همان طور که از جدول شماره (3) مشاهده می شود با توجه به ضرایب برآوردی می توان گفت درجه آزادی تجارت به عنوان یکی از عوامل اصلی مدل های رشد اقتصادی بیشترین تاثیر را بر رشد اقتصادی کشورهای انتخاب شده منطقه منا طی دوره مورد بررسی داشته است. 

نتایج کلی تخمین حکایت از این دارد که :

1. تقریباً 0.74 درصد متغیر وابسته به وسیله متغیرهای مستقل در بالا توضیح داده می شود و 0.36 درصد از تغییرات متغیر وابسـته توسط متغیرهای مسـتقل مدل توضـیح داده نشده

است که نشان دهنده قدرت توضیح دهندگی بالای مدل تصریح شده می باشد.

2. براساس مدل تحقیق­، مقدار آماره F به دست آمده 9.3351 می باشد. این مطلب بدین معنی است که کل متغیرهای برآوردی مدل از لحاظ آماری در سطح بسیار بالایی به طور همزمان معنی دار هستند و ضرایب به دست آمده قابل تفسیر و اظهار نظر می باشند.

1-6-2-2 تخمین مدل تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی در کشور ایران و تفسیر ضرایب آن

در ادامه مدل دیگری جهت بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشور ایران به طور اختصاصی، همانند مدل اول ، برآورد شده است .همان طور که در قسمت های قبلی عنوان شد بهترین نوع برآورد مدل ، اثرات ثابت انتخاب شد . براساس آزمونFلیمروآزمون هاسمن که دال بر استفاده از روش اثرات ثابت در تخمین مدل بودند ، نتایج برآورد مدل به صورت زیر گزارش می شود:

جدول­4. ­نتایج بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی روی رشد اقتصادی کشور ایران

 

متغیر وابسته : لگاریتم تولید ناخالص داخلی
6.16
احتمال	آماره t	ضرایب	متغیرهای توضیحی
		0.054190	ضریب ثابت
0	6.5100141	0.0230124	رشد موجودی سرمایه ناخالص سرانه
0.0188	2.582027	0.001701	رشد سرمایه گذاری مستقیم خارجی با وقفه
0.0023	3.550423	0.200361	درجه آزادی تجارت
R2
R2تعدیل شده
0.000017	8.1220		F - statistic

 

منبع­: یافته های پژوهشگر

صحت نتایج ارائه شده در جدول (4) با توجه به آماره های ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده مورد تایید قرار گرفت. همچنین تمام ضرایب به دست آمده برای متغیرهای تحقیق با تئوری های اقتصادی موجود سازگاری دارند.

ضریب متغیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی با وقفه برابر 0.0017 بوده و به لحاظ آماری

در سطح اطمینان95 درصد معنی دار می باشد­. در توجیه این نتیجه به دست آمده در این تحقیق می توان گفت سرمایه گذاری مستقیم خارجی می تواند بر رشد اقتصادی تاثیر مثبت داشته باشد­. در واقع جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی می تواند باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی در کشور ایران گردد.

ضریب متغیر تشکیل سرمایه ناخالص داخلی سرانه­، معادل 0.023 بوده و از لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است.

ضریب متغیر درجه آزادی تجارت در مدل برآوردی برای کشور ایران برابر 0.2003 بوده و به لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است.

1-7 .جمع بندی و نتیجه گیری

امروزه بسیاری از کشورهای جهان به دلیل عدم تکافوی منابع داخلی برای سرمایه گذاری­، تمایل شدیدی به جذب سرمایه های خارجی پیدا کرده اند. نظر به اهمیت خاص سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورها ، محققان زیادی به بررسی اثر آن بر رشد و نیز بررسی عوامل موثر بر ایجاد وجذب آن پرداختند که این موضوع منجر به بسط مبانی نظری سرمایه گذاری مستقیم خارجی گردید. مهمترین نتایج حاصل از تحلیل های تئوریک بر این مطلب دلالت می کنند که اثر ورود سرمایه بر رشد اقتصادی در طول زمان در حال افزایش است که از بین جریانات مختلف سرمایه گذاری خارجی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی نقش اثر گذار ترین متغیر را روی رشد اقتصادی کشورها دارد که با توجه به عوامل ایجاد کننده آن ، از چشم انداز با ثبات تری جهت استفاده در برنامه ریزی های اقتصاد کلان برخوردار است . برنامه ریزی هایی که هدفشان تنها افزایش رشد اقتصادی است.

همچنین رشد تولید ناخالص داخلی با سرمایه گذاری ناخالص داخلی سرانه ، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و درجه آزادی تجارت همبستگی مثبت دارد.

با توجه به این که آماره آزمونF لیمر با درجه آزادی 5 و 24 در سطح احتمال 95 درصد از لحاظ آماری معنی دار است فرض صفر رد شد و اثرات گروه پذیرفته شد و لذا عرض از مبداهای مختلفی را در برآورد لحاظ نمودیم.

ضریب متغیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی با وقفه برای کشورهای انتخاب شده از منطقه

منا در مدل اول برابر 0.023 بوده و به لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار می باشد. این نتیجه به دست آمده حاکی از این است که افزایش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای منطقه منا باعث افزایش رشد اقتصادی در این کشورها­، طی دوره مورد بررسی شده است که با تئوری های موجود در اقتصاد سازگار می باشد. 

ضریب متغیر تشکیل سرمایه ناخالص داخلی سرانه ، معادل 0.0113 بوده و از لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است. این ضریب نشان دهنده این است که افزایش سرمایه گذاری فیزیکی سرانه همچنان یکی از عوامل بسیار موثر بر رشد تولید ناخالص داخلی است و یکی از مولفه های رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه منا محسوب می شود که با تئوری های موجود در اقتصاد سازگار می باشد.

ضریب متغیر درجه آزادی تجارت در مدل برآوردی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهای منطقه منا برابر 1.4035 بوده و به لحاظ آماری در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است . یکی از دلایل این تاثیر مثبت را می توان اثر سرریز تحقیق و توسعه خارجی به شکل انتقال فناوری از طریق واردات کالاهای سرمایه ای با تکنولوژی پیشرفته به کشورهای در حال توسعه منطقه منا دانست که با تئوری های موجود در اقتصاد سازگار می باشد. . شایان ذکر است ، تجارت کشورهای در حال توسعه با کشورهای پیشرفته به لحاظ فناوری باعث می شود کشورهای در حال توسعه از فواید هزینه های تحقیق و توسعه کشورهای پیشرفته برخوردار شوند­، یعنی با واردات کالاهای سرمایه ای با دانش فنی پیشرفته و تحقیق بر روی آنها و بومی کردن آن می توانند سریعتر سطح دانش فنی خود را ارتقا دهند. هر چه کشورهای در حال توسعه از نیروی کار متخصص و ماهر بیشتر بهره مند باشند و سهم تجارتشان با کشورهای پیشرفته در مرز دانش فنی را افزایش دهند­، تاثیر درجه آزادی تجارت بر رشد اقتصادی افزایش بیشتری خواهد داشت­. افزون بر این­، افزایش درجه آزادی تجارت از طریق گسترش رقابت بین بنگاه های داخلی و خارجی به بهبود بهره وری بنگاه ها کمک می کند ، یعنی بنگاه های داخلی انگیزه بیشتری برای ارتقا کارایی خود برای بقا در بازار خواهند داشت. از طرف دیگر همان طور که از جدول شماره (3) مشاهده می شود با توجه به ضرایب برآوردی می توان گفت درجه آزادی تجارت به عنوان یکی از عوامل اصلی مدل های رشد اقتصادی بیشترین تاثیر را بر رشد اقتصادی برخی کشورهای منطقه منا طی دوره مورد بررسی داشته است. همچنین پیشنهاد می شود یک موسسه مالی یا یک کارگروه در هر کشور عضو منطقه منا به منظور ثبت ورود و خروج سرمایه گذاری مستقیم خارجی و منافع حاصل از آن تشکیل گردد تا علاوه بر در اختیار داشتن اطلاعات مناسب تلاش نماید تا با کاهش هزینه تحقیقات، هر سال یک روند صعودی را در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی داشته باشد و زمینه های جذب سرمایه گذاران بالقوه خارجی را در کشور خود فراهم نمایند. با توجه به نتایج تحقیق و در نظر گرفتن نقش سرمایه گذاری مستقیم خارجی در رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منطقه منا و همچنین با در نظر گرفتن تجربه کشورهای موفق در امر توسعه، ضرورت ایجاب میکند مسئولان محترم هر کشور عضو منطقه منا ،نسبت به تهیه قوانین جدید و اجرای آن در جامعه در بخشهای اقتصادی دیگر همچون ارتباطات، تولید برق و ... اقدام نموده و با رفع موانع جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی بسترهای لازم اقتصادی، اجتماعی، امنیتی برای ورود سرمایه گذاران خارجی در کشور خود را فراهم نمایند.

 

 

 

---

[1]. استادیار دانشکده اقتصاد و مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران،(نویسنده مسئول)

Email:[e-mail]

[2]. کارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، Email: [e-mail] 

1. هادی زنوز­، بهروز­، کمالی دهکردی­، پروانه، اثرFDI بر رشد اقتصادی کشورهای میزبان­، فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، تابستان 1388، سال سیزدهم­، شماره39

[4]. شاه آبادی­، ابوالفضل(­1385)، محمودی­، عبداله­، تعیین کننده­های سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران­، پایان نامه کارشناسی ارشد

2. RifatBarisTekin(2012)

1. Thomas  van (2008)

[7]. بر حسب چکیده­ ای از گزارش چهارمین  شماره گزارش سالانه  که توسط اداره خاورمیانه و شمال آفریقای بانک جهانی (MENA) منتشر شده است­.

1. Herzer eta,2006

1. world bank,2010

2. proxy

[11]. ملکی­، مهران­، بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی با تاکید بر کشورهای صادر کننده نفت­، پایان نامه کارشناسی ارشد­، دانشگاه تربیت مدرس­، تابستان82

2.­Pessoa ,­A(2005).FDI and TFP in OECD countries: evidence from aggregate data.FEP working papers,n,188

1. Fixed Effect

2. Random Effect

مراجع

منابع

-      بهکیش­، محمد مهدی (1380)  اقتصاد ایران در بستر جهانی شدن­، چاپ پنجم ،تهران، نشر نی

-      رومر، دیوید­، اقتصاد کلان پیشرفته ، مهدی تقوی ،تهران­، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات­، جلد اول ،1383

-      شاه آبادی­، ابوالفضل(1385)­، محمودی­، عبداله­، تعیین کننده های سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران ،پایان نامه کارشناسی ارشد­، دانشگاه تربیت مدرس

-      مایر­، م­، جرالد(1996)­، ازاقتصاد کلاسیک تا اقتصاد توسعه­، غلامرضا ارمکی­،1375­، تهران، نشر میترا

-      ملکی­، مهران­، بررسی تاثیر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی با تاکید بر کشورهای صادر کننده نفت­، پایان نامه کارشناسی ارشد­، دانشگاه تربیت مدرس­، تابستان82

-      هادی زنوز­، بهروز و کمالی دهکردی­، پروانه (1388)­، اثرسرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی کشورهای میزبان­، فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، شماره39­، سال سیزدهم

 

-       Agnes BenassyQuerer,(2001), Exchange Rate Strategies in the Competition for Attracting Foreign  Direct  Investment, Journal of the Japanese and International Economies 15, 178–198 (2001)

-       Andreas Hauflera , Ian Wootonb,(1999), Country size  and tax competition for foreign direct investment, Journal of  Public  Economics  71 (1999) 121–139

-       Bong Soo Lee a, Byung S. Min,(2011), Exchange rates and FDI strategies of multinational enterprises, Pacific Basin Finance Journal

-       Herzer, D., Nowak-Lehmann D., F., Siliverstovs, B. (2006) Export-led growth in Chile: Assessing the role of export composition in productivity growth; The Developing Economies 44 (3), forthcoming.

-       Joshua Aizenmana, Nancy Marionb,(2004), The merits of horizontal versus vertical FDI in the presence of uncertainty,  Journal of International Economics 62 (2004) 125– 148

-       RifatBarisTekin , (2012) ,Economic growth,exports and foreign direct investment in least developed countries : A panel Granger causality analysis, Jornal of economic modelling

-       Thomas van , (2008) ,The impact of horizontal and vertical FDI on hosts country economic growth , International Business Review 17 (2008) 452 - 457