بررسی و طبقه‌بندی انگارة اساطیری «درخت– مرد» در قصه‌های عامیانة هرمزگان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 10، شماره 36، مهر 1393، صفحه 35-65   

نویسندگان

زهرا انصاری^{* 1}؛ عاطفه جمالی¹؛ بدریه زارعی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

چکیده

در این مقاله به منظور نشان دادن اهمیت بازخوانی ادب عامه به‌مثابه گنجینه‌ای سرشار از باورها و نمادهای کهن و اساطیری به‌طورعام وقصه‌های عامیانه هرمزگان به‌طور خاص،انگاره اسطوره‌ای «درخت- مرد» در قصه‌های عامیانه هرمزگان بررسی و با اشاره به نمودهای متنوع این باور، صورت‌های مستقیم و غیر مستقیم آن در قصه‌ها دسته‌بندی و تحلیل شده‌ است. این پژوهش نشان می‌دهد که در قصه‌های عامیانه هرمزگان انگاره اسطوره‌ای درخت- مردنسبت به انگاره اسطوره‌ای درخت– زنازبسامدبسیار بالاتری برخوردار است و معمولاً به یکی از اشکال چهارگانه ازدواج دختر با درخت، بارور شدن زن به وسیله درخت، باور به حضور دیویا جن مذکر در درخت، وپیکرگردانی درخت-مرد و مرد-درخت نمود می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ ادبیات عامیانه؛ قصه؛ درخت؛ پیکر‌گردانی

مراجع

 

کتابنامه

آموزگار، ژاله. 1381. تاریخ اساطیری ایران. چ5. تهران: سمت.

استریناتی، دومینیک. 1388. مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه. ترجمۀ ثریا پاک‌نظر. چ5. تهران: گام نو.

استوری، جان. 1386. مطالعات فرهنگی دربارۀ فرهنگ عامه. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: آگه.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1389. دانشنامة اساطیر جهان. زیر نظر رکس وارنر. چ4. تهران: اسطوره.

اسمیت، ژوئل. 1383. فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.

افشاری، مهران. 1387. تازه به تازه، نو به نو. چ2. تهران: چشمه.

الیاده، میرچا. 1389. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. چ4. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. اساطیر هند. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چ7. تهران: نگاه.

بیرلین، ج. ف. 1389. اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. چ2. تهران: مرکز.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر روم. ترجمۀ محمد‌حسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.

پورخالقی چترودی، مهدخت. 1381. درخت شاهنامه. مشهد: به‌نشر.

پیشدادفر، فرخنده. 1381. افسانه‌های مردم ایران‏زمین در فرهنگ مردم در توجان. بندر‌عباس: سپاهان.

پیگوت، ژولیت. 1373. اساطیر ژاپن. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

جعفریان، حسینعلی. 1382. «بررسی منشأ و تحول ریخت‌شناسی و مفهوم درخت زندگی در تمدن بین‌النهرین و ایران». پایان‌نامة دوره کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد.

دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زنده جان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.

رستگار فسایی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رستم‌نژاد، یوسف. 1381. افسانه‌های جنوب. شیراز: تخت جمشید.

زمرّدی، حمیرا. 1387. نماد‌ها و رمز‌های گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوّار.

ــــــــــــ. 1385. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. تهران: زوّار.

ستاری، جلال. 1381. جهان اسطوره‌شناسی. ج1. تهران: مرکز.

سعیدی، سهراب. 1386. افسانه‌های هرمزگان. قم: سلسال.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نماد‌ها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

فرهادی، مرتضی.1372.«گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی. مجلۀ آینده.س 19. ش 4-6.

فریزر، جمیز جرج. 1387. شاخة زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. چ5. تهران: آگاه.

قتالی، عبدالجلیل. 1389. هفتاد افسانه از افسانه‌های بندر خمیر. شیراز: ایلاف.

کارنوی، آلبرت جوزف. 1383. اساطیر ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

کریستی، آنتونی. 1373. اساطیر چین. ترجمۀ محمد‌حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

گریمال، پیر. 1378. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد بهمنش. چ4. تهران: امیرکبیر.

محجوب، محمد‌جعفر. 1382. ادبیات عامیانه ایران. تهران: چشمه.

مک‌کال، هنریتا. 1379. اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

هارت، جرج. 1374. اسطوره‌های مصری. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

هال، جیمز. 1388. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.

هینلز، جان راسل. 1383. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمد‌حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یاحقی، محمد‌جعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستانواره‌ها. تهران: فرهنگ معاصر.

یسنا. 1387. گزارش و ترجمۀ ابراهیم پورداوود. چ2. تهران: اساطیر.‌

References

Afshāri, Mehrāan. (2008/1387SH). Tāzeh be Tāzeh, now be now.2^nd Ed. Tehran: Cheshmeh.

Āmouzgār, Zhāleh. (2002/1381SH). Tārikh-e asātiri-ye Iran. 5^th Ed. Tehran: SAMT.

Bahār, Mehrdād. (2008/1387SH). Pazhouhesh-i dar asātir-e Iran. 7^th Ed. Tehran: Negāh.

Bierlein, J. F. (2010/1389SH). Ostoure-hā-ye movāzi (Parallel Myths). Tr. by ‘Abbas Mokhber. 2^nd Ed. Tehran: Markaz.

Carnoy, Albert Joseph. (2004/1383SH). Asātir-e Irani (Iranian Mythology). Tr. by Ahmad Tabātabā’i. 2^nd Ed. Tehran: ‘Elmi va Farhangi.

Chevalier, Jean. & Alain Guerbrant. (1999/1378SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. & Research by Soudābe Fazāeli. Vol. 4. Tehran: Jeyhoon.

Christie, Anthony. (1994/1373SH). Asātir-e chin (Chinese Mythology). Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi. Tehran: Asātir.

De Beaucorps, Monique. (1997/1376SH). Ramz-hā-ye zende-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Eliade, Mircea. (2010/1389SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traite d’histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. 4^th Ed.Tehran: soroush.

Esmā’il Poor, Abolghāsem. (2010/1389SH). Dāneshnāme-ye Asātir-e Jahān (Encyclopedia of world mythology).Under Rex Warner. 4^th Ed. Tehran: Ostoureh.

Farhādi, Mortezā. (1993/1372SH)."Giyāhān va derakhtāan-e moghaddas dar farhang-e Irāni".Āyande Mag. Year 19. No. 4-6.

Frazer, James George. (2008/1387SH). Shākhe-ye zarrin: pazhouhesh-i darjādou o din (The golden bough: a study in religion and magic). Tr. by Kāzem Firouzmand. 5^th Ed.Tehran: Āgāh.

Ghattāli, ‘Abdoljalil. (2010/1389SH). Haftād afsāne az afsāneh-hā-ye Bandar-e Khamir. Shiraz: Ilāf.

Grimal, Pierre. (1999/1378SH). Farhang-e asātir-e yunān va rum (Dictionnaire de la mythologic Grecque et Romaine). Tr. by Ahmad Behmanesh. 4^th Ed.tehran: Amirkabir.

Hall, James. (2009/1388SH). Farhang-e Negārei-e Namād-hā dar honar-e sharq o gharb (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art).Tr. by Roqayyeh Behzādi. Tehran: Farhang-e Moāser.

Hart, George. (1995/1374SH). Ostoure-hā-ye Mesri (Egyptian Myths).Tr. by ‘Abbās-e Mokhber. Tehran: Markaz.

Hinnells, John Russell.(2004/1383SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology).Tr. by Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi. Tehran: Asātir.

Ions, Veronica. (2002/1381SH). Asātir-e Hend (Indian Mythology).Tr.By Bājelān Farrokhi. 2^nd ED. Tehran: Asātir.

Ja’fariyān, Hossein’ali. (2003/1382SH). Barrasi mansha’ va tahavvol-e rikht shenāsi va mafhum-e derakhte-e zendegi dar tamaddon-e beinolnahrein va Iran. M.A. thesis. Tehran: Shahed University.

Mahjoub, Mohammad Ja’far. (2003/1382SH). Adabiyāt-e ‘āmiyāneh Iran. Tehran: Cheshmeh.

McCall, Henrietta. (2000/1379SH). Ostoure-hā-ye Beinolnahreini (Mesopotamian myths). Tr. by ‘Abbās Mokhber. Tehran: Markaz.

Perowne, Stewart. (2002/1381SH). Asātir-e rum (Roman Mythology). Tr. by Mohammad Hossein-e Bajelān-e Farrokhi. 2^nd Ed. Tehran: Asātir.

Piggott,‌Juliet. (1994/1373SH). Asātir-e Zhāpon (Japanese mythology). Tr. by   Mohammad Hossein Bājelān Farrokhi. Tehran: Asātir.

Pishdādfar, Farkhondeh. (2002/1381SH). Afsāneh-hā-ye  mardom-e Iran zamin dar farhang-e mardom-e Toujān. Bandar Abbās: Sepāhān.

Pourkhāleqi Chatroodi, Mahdokht. (2002/1381SH). Derakht-e Shahnāmeh. Mashhad: Beh Nashr.

Rastgār Fasāei, Mansur. (2004/1383SH). Peykargardāni dar asātir. 1^st Ed. Tehran: Pazuhashgāh-e ‘olum-e ensāni o motāle’āt-e farhangi.

Rostam Nezhād, yusef. (2002/1381SH). Afsāneh-hā-ye Jonoub. Shiraz: Takht-e Jamshid.

Sa’eedi, Sohrāb. (2007/1386SH). Afsāneh-hā-ye Hormozgān. Qom: Salsāl.

Sattāri, Jalāl. (2002/1381SH). Jahān-e oustureh shenāsi.Vol. 1. Tehran: Markaz.

 Schmidt,Joël. (2004/1383SH). Farhang-e Asātir-e Yunān va Rum (Dictionnaire de la Mythologie Grecque et Romaine). Tr. by Shahlā Barādarān Khosrow shāhi. Tehran: Roozbahān va Farhang-e Mo’āser.

Storey, John. (2007/1386SH). Motāle’āt-e farhangi darbāre-ye farhang-e ‘āmme (Cultural studies and the study of popular culture). Tr. by Hossein Pāyandeh. Tehran:  Āgah.

Strinati, Dominic. (2009/1388SH). Moghaddame’i bar nazariyehā-ye farhang-e ‘Amme (An introduction to theories of popular culture). Tr. by Sorayyā Pāk Nazar. 5^th Ed. Tehran: Gām-e now.

Yāhaqi, Mohammad Ja’far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va dāstānvāre-hā Tehran: Farhang-e Mo’āser.

Yasnā. (200b/1387SH). Report & Tr. by Ebrāhim Pourdāvood. 2^nd Ed.Tehran: Asātir.

Zomorrodi, Homeirā. (2008/1387SH). Nemādhā va ramzhā-ye giyahi dar she’r-e Fārsi. Tehran: Zavvār.

Zomorrodi, Homeirā. (2006/1385SH). Naghd-e tatbighi-ye adyān va asātir. Tehran: Zavvar.