رویکردی انتقادی به انگاره‌های کهن‌الگویی زنان در آثار غزاله علیزاده

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 10، شماره 36، مهر 1393، صفحه 67-92   

نویسندگان

نرگس باقری^{* 1}؛ مصطفی موسوی راد²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان–

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران

چکیده

ویژگی‌های مشترک زیادی تعدادی از شخصیت‌های زن در داستان‌های غزاله علیزاده را شاخص و قابل توجه کرده و از آنها انگاره‌هایی اسطوره‌اییا شبه‌اسطوره‌ای ساخته است؛ ویژگی‌های مثبت و منفی شیطانیا فرشته بودن، کودک یا پیر بودن همزمان، برخورداری از قدرت جادوی زنانه، فرزانگی روحانی، مظهر الهام و ارضای معنوی بودن و دیگر ویژگی‌هایی که برای انگاره‌‌های کهن‌الگویی ذکر شده است. از آنجا که بین نقد اسطوره‌ای و شیوۀ روان‌شناختی ارتباط کاملاً نزدیکی وجود داردو کهن‌الگوها همچون غرایز، بر رفتار انسان تأثیرمی‌گذارند و به شکل‌گیری شخصیت کمک می‌کنند و هر دوی اینها با انگیزه‌های زیربنایی رفتار انسان سر و کار دارند، در این مقاله با رویکردی انتقادی به تحلیل ویژگی‌های شخصیت‌هایزن در آثار علیزادهپرداخته شده است.این پژوهش نشان می‌دهد که خلق تصاویریکسویه، رمزآلودگی و ناشناختگی، و نابهنجاری در پیوند بین واقعیت و رؤیا در خلق چهره‌ زنان از جمله پیامدهای توجه نویسنده به نشانه‌های اسطوره‌ای است.

کلیدواژه‌ها

غزاله علیزاده؛ نقد روانشناختی؛ نقد اسطوره‌ای؛ زنان؛ کهن‌الگو

مراجع

 

کتابنامه

اردوبادی، احمد. 1354. مکتب روانشناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ و آخرین گفت‌وگوها با وی. شیراز: دانشگاه شیراز.

انوشه، حسن. 1376. فرهنگ‌نامه‌ ادب فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.

اوداینیک، ولادیمیر والتر. 1379. یونگ و سیاست: اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی کارل گوستاو یونگ. ترجمة علیرضا طیّب. تهران: نی.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشۀ یونگ. ترجمۀ حسین پاینده. چ3. تهران: آشیان.

سیاسی، علی‌اکبر. 1370. نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. تهران: دانشگاه تهران.

شمیسا، سیروس. 1385. نقد ادبی. تهران: میترا.

صرفی، محمد‌رضا و جعفر عشقی. 1387. «نمودهای مثبت «آنیما» در ادبیات فارسی». فصلنامة نقد ادبی. مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس. س1. ش3.

علیزاده، غزاله. 1378. با غزاله تا ناکجا (مجموعه داستان). تهران: توس.

ــــــــــــ. 1387. خانۀ ادریسیها. چ5. تهران: توس.

ــــــــــــ. 1380. شب‌های تهران. چ2. تهران: توس.

فدایی، فربد. 1389. کارل گوستاو یونگ: بنیانگذار روانشناختی تحلیلی. چ3. تهران: دانژه.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فوردهام، فریدا. 1356. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میر‌بهاء. ج3. تهران: اشرفی.

فیست، جس، گریگوری. 1384. نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سید‌محمدی. تهران: روان.

گرین، ویلفرد و دیگران. 1385. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ4. تهران: نیلوفر.

مقدادی، بهرام. 1349. «بوف کور و عقده ادیپی: نقد روانی». جهان نو. س25. ش1 و 2.

مک‏آفی، نوئل. 1385. ژولیا کریستوا. ترجمة مهرداد پارسا. تهران: مرکز.

هال، کالوین اسپرینگر و ورنون نوردبی. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمة محمد‌حسین مقبل. تهران: مرکز فرهنگی انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.

یاوری، حورا. 1384. زندگی در آئینه. تهران: نیلوفر.

________. 1386. روانکاوی و ادبیات. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. تحلیل رؤیا. ترجمۀ رضا رضایی. تهران: افکار.

____________.1368 . چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

___________. 1373. روانشناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

___________. 1389. ضمیر پنهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ8. تهران: قطره.

 

References

Alizādeh, Ghazāleh. (1999/1378SH). Bā ghazāleh tā nākojā (majmou’e dāstān). Tehran: Tous.

Alizādeh, Ghazāleh. (2001/1380SH). Shab-hā-ye Tehran. 2^nd Ed. Tehran: Tous.

Alizādeh, Ghazāleh. (2008/1387SH). Khaneh-ye edrisihā . 5^th Ed. Tehran: Tous.

Anousheh, Hasan. (1997/1376SH). Farhang-nāmehAdab-e Fārsi. Tehran: Sāzmān-e chap va enteshārāt-e vezārat-e farhang va enteshārāt-e eslāmi.

Bilsker, Richard. (2009/1388SH). Andishe-ye Young (On Jung). Tr. by Hossein Pāyandeh. Tehran: Āshiān.

Fadāei, Farbod. (2010/1389SH). Carl Gustav Jung: bonyāngozār-e ravānshenākhti tahlili. 2^nd Ed. Tehran: dānzheh.

Feist, Jess and Gregory Feist. (2005/1384SH). Nazariyeh-hā-ye shakhsiyat (Theories of Personality). Tr. by Yahyā Seyyed Mohammadi. Tehran: Ravān.

Fordham, Frida. (1977/2536). Moqadame-i bar ravānsheāsi-e Young (An Introduction to Jung’s Psycology). 3^rd Ed.Tr. by Masʹoud Mirbahā. Tehran: Ashrafi.

Frye, Herman Northrop. (1998/1377SH). Tahlil-e naqd (Anatomy of Criticism: Four Essays). Tr. by Sāleh Hosseini. Tehran: Niloufar.

Guerin, Wilfred L. and Others. (2006/1385SH). Mabāni-e naqd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Farzāneh Tāheri. Tehran: Niloufar.

Hall, Calvin S. and Vernon J. Nordby.(1996/1375H).Mabāni-e ravānshenāsi-e tahlili-e Jung (A primer of Jungian psychology). Tr. by Mohammad Hoseein Moqbel. Tehran: markaz-e farhangi enteshārāt-e Jahād-e Dāneshgahi-ye vāhed-e tarbiyat-e mo’allem.

Jung, Carl Gustav. (1994/1373SH). Ravān shenāsi va kimiyāgari (alchemy and Psychology). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Mo’āvenat-e farhangi-ye Āstān-e qods-e Razavi.

Jung, Carl Gustav. (1991/1368SH). Chahar sourat-e mesāli (Four archetypes , mother, rebirth spirit, Trickster). Tr. By Parvin Faramarzi. Mashhad: Mo’āvenat-e farhangi-ye Āstān-e qods-e Razavi.

Jung, Carl Gustav. (1998/1377SH). Tahlil-e ro’yā (Dream analysis).Tr. by Rezā Reza’ei. Tehran: Afkār.

Jung, Carl Gustav. (2010/1389SH). Zamir-e penhān (The Undiscovered Self).Tr. by Abolghāsem ‘Esmā’il Pour. 8^th Ed. Tehran: Ghatreh.

McAfee, Noelle. (2006/1385SH). Zhouliyā kristovā (Kristeva Julia). Tr. by Mehrdād Pārsā. Tehran: Markaz.

Meghdādi, Bahrām. (1970/1349SH)."Bouf-e kour va ‘oghdeh odipi: naqd-e ravān"i. Jahān-e now. Year 25. No. 1&2.

Odajnyk, V. Walter. (2000/1379SH). Jung va siyāsat: andisheh-hā-ye siyāsi va ejtema’i Carl Gustav Jung (Jung and Politics: The Political and Social Ideas of C.G. Jung). Tr. by Alireza Tayyeb. Tehran: Ney.

Ordoubādi, Ahmad. (1975/1354SH). Maktab-e ravānshenāsi-e tahlili-e Carl gustav Jang o ākharin goft-o-gou-hā bā vey. Shiraz: University of Shiraz.

Sarfi, Mohammad Rezā & Ja’far ‘Eshghi. (2008/1387SH)."Nemoud-hā-ye mosbat-e "anima" dar adabiyvte-e Farsi".Faslnāmeh-ye naqde adabi.Markaz-e tahghighāt-e zabān o adabiyāt-e Fārsi daneshgāh-e tarbiyat-e modarres.Year 1. No. 3.

Shamisā, Sirous. (2006/1385SH). Naqd-e adabi. Tehran: Mitrā.

Yāvari, hourā. (2005/1384SH). Zendegi dar a’ineh. Tehran: Noloufar.

Yāvari, hourā. (2007/1386SH). Ravānkāvi va adabiyāt. Tehran: Sokhan.