تبلورشیطان اسطوره‌ای در ملکوت بهرام صادقی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 10، شماره 36، مهر 1393، صفحه 223-256   

نویسندگان

اسحاق طغیانی¹؛ محمد چهارمحالی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسیدانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

«شیطان» همواره در قصه‌ها،داستان‌ها،اسطوره‌هاوادیان نماد کامل شر در مقابل خیر است و در آفرینش آثار ادبی گذشته و حال سهم بسزایی داشته است. این نماد در ادبیات داستانی معاصر نیز در چند رمان و داستان معروف تبلور یافته است؛ از جمله شخصیت اصلی داستان بلند ملکوت اثر بهرام صادقی، مبتنی بر این نماد پرداخته شده است. اعمال دکتر حاتم و شخصیت پلید او در این داستان، به‌وضوحویژگی‌های برجسته شیطان را نمودار ساخته است. در این گفتار،شخصیت دکتر حاتم براساس این ویژگی‌ها از منظر اسطوره و تا حدودی از نظرگاه دینی و ادبیتحلیل و در پایان به دلایل کاربرد این اسطوره و دیگر اسطوره‌هادرداستانباتوجهبهذهنیت نویسنده اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

شیطان؛ اسطوره؛ داستان؛ ملکوت؛ شخصیت

مراجع

.

کتابنامه

قرآن کریم.

کتاب مقدس.

آموزگار، ژاله. 1374. تاریخ اساطیری ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

اراداو‌یراف‌نامه. 1372. فیلپ ژینو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. تهران: شرکت انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.

الیاده، میرچاه. 1362. چشم‌انداز‌های اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

انوشه، حسن. 1376. فرهنگنامه ادبی فارسی: دانشنامه ادب فارسی2. ج2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

اوستا. 1377. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. 2ج. تهران: مروارید.

به‌آذین، م. ا. 1357. مهره مار. تهران: آگاه.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست). تهران: توس.

پاک‌رو، فاطمه.1391. «نقد تطبیقی اسطوره آفرینش در شاهنامه فردوسی و مهابهاراتای هندی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش 27.

پور‌داوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان. 1391. «اسطوره‌های ترکیبی پیکر‌گردانی در هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش27.

خلف تبریزی، محمد‌حسین متخلص به برهان. 1357. برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. تهران: امیرکبیر.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهش. گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.

زادسپرم. 1366. گزیده‌های زاد‌سپرم. ‌ترجمة محمد‌تقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زنر، آر. سی. 1374. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: فکر روز.

صادقی، بهرام. 1357. ملکوت. تهران: کتاب زمان.

غنیمی هلال، محمد. 1373. ادبیات تطبیقی. ترجمه و تحشیه و تعلیق سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم.1387. شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. ج1. چ9. تهران: قطره.

فره‌وشی، بهرام. 1352. فرهنگ پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.

گریمال، پی‌یر. 1369. اسطوره‎های بابل و ایران باستان. ترجمة ایرج علی‌آبادی. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

گوته، یوهان ولفگانگ فون. 1363. فاوست (بخش 1 و 2). ترجمة اسد‌اله مبشری. تهران: آگاه.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1378. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد‌رضا بزرگر خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوّار.

محمودی، حسن. 1377. خون آبی بر زمین نمناک: در نقد و معرفی بهرام صادقی. تهران: آسا.

مدرسی، تقی. 1335. یکلیا و تنهایی او. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مولوی، ‌جلال‌الدین محمد. 1387. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: فراروی.

میر‌صادقی، جمال. 1365. ادبیات داستانی: قصه، داستان کوتاه، رمان. تهران: مؤسسة فرهنگی ماهور.

میرعابدینی، حسن. 1369. صد سال داستان‌نویسی در ایران. ج1. تهران: تندر.

نجم‌الدین رازی. 1377. مرصاد‌العباد. تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: علمی.

واحددوست، مهوش. 1381. رویکرد علمی به اسطوره‌شناسی. تهران: سروش.

همیلتون، ادیت. 1376.‌ سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمة عبد‌الحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

یاحقی،‌ محمدجعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی؛ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی؛ سروش.

 

References

The Holy Quran.

The Holy Bible.

Āmouzgār, Zhāleh. (2009/1374SH). Tārikh-e asātiri-e Iran. Tehran: Sāzmān-e motāle’e va tadvin-e kotob-e darsi (SAMT).

Anousheh, Hasan. (1997/1376SH). Farhangnāmeh-ye adabi-ye Farsi: Dāneshnāmeh adab-e fārsi 2. Vol. 2. Tehran: Sazmān-e chāp o enteshārāt.

Ardāvirāf-nāmeh. (2007/1372SH). Gignoux, Philipe. Translation and research by Zhāleh Āmouzgār . Tehran: sherkat-e enteshārāt-e mo’in va anjoman-e Iran shenāsi farānse.

Avestā. (1997/1377SH). Ed. by Jalil Doustkhāh. 2 Vols. Tehran: Morvārid.

Bahār, Mehrdād. (1983/1362SH). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran (pāreh-e nakhost). Tehran: Tous.

Bahār, Mehrdād. (2007/1386SH). Pazhouheshi dar asātir-e Iran (Pāreh-e Nakhost va Doyyom). Ed. by: Katāyoun Mazdāpour. 6^th Ed. Tehran: Āgah.

Beh Āzin, M. A. (1978/1357SH). Mohreh-e mār. Tehran: Āgāh. Bible.

Dādegi, Faranbagh. (1990/1369SH). Bondehesh. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Eliad, Mircea. (1983/1362SH). Cheshmandāz-hā-ye Ostoureh (Aspects du mythe).Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tous.

Farahvashi, Bahrām. (1973/1352SH). Farhang-e pahlavi. Tehran: University of Tehran.

Ghanimi Helāl, Mohammad. (1994/1373SH). Adabiyāt –e tatbighi.Translation and annotation by Seyyed Mortezā Ayat ollāh zādeh Shirazi. Tehran: Amirkabir.

Goethe, Johann Wolfgang von. (1984/1363SH). Fāwst (parts 1 & 2) (Faust).Tr. by Asadollāh Mobasheri. Tehran: Āgāh.

Grimal, Pierre. (1990/1369SH). Ostoureh-hā-ye Bābel va Iran-e Bāstān (Perse De et Babylone De legendes et Contes). Tr. by Iraj ‘Ali Ābādi. Tehran: sazmān-e enteshārāt va āmouzeh-e enghelāb-e eslāmi.

Hamilton, Edit. (2004/1384SH). Seyri dar Asātir-e Younān o Rom (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes). Tr. by ‘Abd-ol-hossein Sharifiyān. Tehran: Asātir.

Hosseini, Maryam va Sārā Pour Sha’bān. (2012/1391SH). "Ostoureh-hā-ye tarkibi-ye peykar gardāni da Hezār o yek shab".Faslnāmeh-ye adabiyāt-e erfani va ostoureh shenākhti. No. 27.

Khalaf Tabrizi, Mohammad hossein. (1978/1357SH). Borhān-e ghate’.With the efforts of Mohammad Mo’in. Tehran: Amirkabir.

Lāhiji, Shams-oddin Mohammad.(1999/1378SH). Mafāti’h-ol-e’jāz fi shar’h-e Golshan-e rāz.With the introduction and efforts of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ‘Effat Karbāsi. Tehran: Zavvār.

Mahmoudi, Hasan. (1998/1377SH). Khoun ābi bar zamin-e namnāk: dar naqd o mo’arefi-ye Bahrām Sādeghi. Tehran: Āsā.

Mir’ābedini, Hasan. (1990/1369SH). Sad sāl dāstān nevisi dar Iran.Vol. 1. Tehran: Tondar.

Mirsādeqi, Jamāl. (1986/1365SH). Adabiyāt-e dāstāni: qesseh, dāstān-e koutāh, roman. Tehran: mo’asseseh farhangi-ye Māhour.

Modarresi, Taghi. (1956/1335SH). Yekliyā va tanhā’i ou. Tehran: Bongāh-e tarjomeh va nashr-e ketāb.

Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2008/1387SH). Masnavi-ye Ma’navi.Ed. by R. N. Nicholson. Tehran: Farārouy.

Pākrou, Fātemeh. (2012/1391SH). "Naqd-e tatbighi-ye oustureh āfarinesh dar Shāhnāmeh Ferdowsi va Mahābahārātā-ye Hendi". Faslnāmeh-ye adabiyāt-e erfāni va oustureh shenākhti. No. 27.

Pourdāvood, Ebrhim. (2001/1386SH). Farhang-e Iran-e bāstān. Tehran: Asātir.

Rāzi, Najm-oddin Abubakr. (1994/1377SH). Mersād-ol ‘ebād.Ed. by Mohammad Amin Riyā’hi. Tehran: ‘Elmi va farhangi.

Sādeghi, Bahrām. (1978/1357SH). Malakout. Tehran: ketāb-e zamān.

Vāheddoust, Mahvash. (1998/1381SH). Rouykard-e ‘elmi be oztoureh shenāsi. Tehran: Soroush.

Yāhaqi, Mohammad Ja’far. (1996/1375SH). Farhang-e asātir o eshārāt-e dāstāni dar adabiyāt-e fārsi. Tehran: Vezārat-e farhang o amouzesh-e ‘ali; mo’asseseh motāle’āt o tahghighāt-e farhangi; Soroush.

Zā desparam. (1987/1366SH). Gozide-hā -ye Zā desparam. Ed. by Mohammad Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Moassese-ye motāle’āt va tahqiqāt-e farhangi.

Zaehner, R. C. (1995/1374SH). Zorvān yā mo’ammā-ye Zartoshtigari.Tr. by Teimour Qāderi. Tehran: Fekr-e rouz.