نکته‌ای در ساختار داستان آسمان‌پیمایی کیکاووس

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 12، دوره 10، شماره 35، تیر 1393، صفحه 35-62   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

معصومه باقری¹؛ سحر رستگاری نژاد^{* 2}

¹استادیار فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان

²کارشناس ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

در اوستا کوی اوسن یا کیکاووس، بزرگ‌ترین و پرشکوه‌ترین شهریار کیانی است. او دارای فرّه کیانی است؛ موهبتی که به وی امتیازات ویژه‌ای می‌بخشد. یکی از این امتیازات آسمان‌پیمایی و هم‌صحبتی او با اهورامزدا است، ولی مرور زمان، اسطوره کیکاووس را همانند بسیاری از اساطیر دیگر دستخوش دگرگونی کرده است. او از بارگاه بلندمرتبه‌اش سقوط کرده و تبدیل به شاه بی‌خردی می‌شود که حتی باعث مرگ فرزند خود– سیاووش– نیز می‌گردد و دلیل آسمان‌پیمایی‌اش نیز، حمله به جایگاه خداوند و آرزوی تسلط برآسمان تلقی می‌شود. در این پژوهش تلاش شده است با بررسی چهره اسطوره‌ای کیکاووس، دلیل اولیه داستان آسمان‌پیمایی او و همچنین سبب دگرگونی این روایت مشخص شود. سپس با توجه به اصل اسطوره، ضمن جابه‌جایی بیت‌هایی از داستان کیکاووس در شاهنامه، ساختار اولیه و اصلی داستان مشخص شود.

کلیدواژه‌ها

کیانیان؛ کیکاووس؛ آسمان‌پیمایی؛ شاهنامه؛ اوستا

مراجع

 

آیدنلو، سجاد. 1386. از اسطوره تا حماسه هفت گفتار در شاهنامه پژوهی. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

ابن‌اثیر، عزالدین. 1383. تاریخ کامل. ترجمه محمدحسین روحانی. تهران: اساطیر.

ابن‌خلف تبریزی. 1341. برهان قاطع. تصحیح محمد عباسی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی فریدون علمی.

اتونی، بهروز. 1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه‌روان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش25. 11- 56.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1392. «رستم و ایندرا»، در مجموعه مقالات همایش هزاره شاهنامه 24 و 25 اردیبهشت 1390. به کوشش محمدجعفر یاحقی. تهران: فرهنگستان ادب فارسی.

امیرقاسمی، مینو. 1384. «نگاهی به قصه اساطیری ملک محمد و تحلیل زمرود»، مقاله ارائه شده در همایش ایران‌شناسی، تهران دی ماه.

الیاده، میرچا. 1382. از جادودرمانگران تا اسلام. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: ورجاوند.

باقری حسن کیاده، معصومه. 1388. «تصویر عقاب بر روی تعدادی از ظروف باستانی جیرفت»، پژوهشگران فرهنگ، بهار. ش23.

بلعمی، محمد‌بن محمد. 1341. تاریخ بلعمی. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: مؤسسه اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.

بهار، مهرداد. 1386. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

بیرونی، ابوریحان. 1352. آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا.

پورخالقی چترودی، مه‌دخت. 1380. «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها»، مطالعات ایرانی، ش1.

یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر.

یسنا.1380. گزارش ابراهیم پور داود. تهران: اساطیر.

مینوی‌خرد.1385. ترجمه احمد تفضلی. تهران: توس.

ریگ‌ودا.1372. گزارش محمدرضا جلالی نایینی. تهران: نقره.

خالقی مطلق، جلال. 1381. «کیکاووس و دیاکو»، در سخن‌های دیرینه؛ مجموعه مقاله درباره فردوسی و شاهنامه. به کوشش علی دهباشی. تهران: افکار.

دهخدا، علی اکبر. 1336. لغت‌نامه. تهران: مجلس شورای ملی.

زند وهمن یسن. 1370. گزارش محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

راشد محصل، محمد تقی. 1379. «سیمرغ و درخت بس تخمه». در یادنامه دکتر احمد تفضلی. به کوشش علی اشرف صادقی. تهران: سخن.

وزیدگی‌های زادسپرم. 1385. به کوشش محمد تقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.

صدیقیان، مهین‌دخت. 1388. زبان خوش‌آهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح الله. 1389. حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

طبری، محمد‌بن جریر. 1375. تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.

عفیفی، رحیم.1383. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. تصحیح مهرداد بهار. تهران: توس.

کریستن سن، آرتور. 1343. کیانیان. ترجمه ذبیح الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

گردیزی، عبدالحی‌بن ضحاک. 1347. زین‌الاخبار. به اهتمام عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

مجمل‌التواریخ و القصص. 1318. تصحیح محمد تقی بهار. تهران: کلاله خاور.

مدبری، محمود. 1385. «آسمان‌پیمایی کیکاووس و اسطوره اتانه»، مطالعات ایرانی، ش10. ص 235- 247.

مسعودی، علی‌بن حسین. 1344. مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ابن‌مسکویه رازی، ابوعلی. 1369. تجارب‌الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.

مقدسی، مطهربن طاهر. 1374. آفرینش و تاریخ. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.

میرعابدینی، ابوطالب و مهین دخت صدیقیان. 1386. فرهنگ اساطیری- حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

میرفخرایی، مهشید. 1390. «کاووس»، در فردوسی و شاهنامه سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 525-531.

یوستی، فردیناند. 1382. نامنامه ایرانی. تهران: اساطیر.

 

English References

Bartholomae, Christian (1961). Altiranisches worterbuch. Berlin.

Dhabhar, M.A. (1949) Pahlavi Yasna and Visperad. Published by the Trustees of the Parsi.

Monier- Williams, Sir Monier (1974). Sanskrit- English Dictionry. Oxford.