تحلیل اسطوره دوشیزه- مادر

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 15، دوره 10، شماره 35، تیر 1393، صفحه 107-136   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا حسنی جلیلیان^{* 1}؛ علی حیدری²؛ بهجت بیرانوند³

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

³کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

در اساطیر ملل اسطوره‌ای جهانی دیده می‌شود که در این نوشته اسطورۀ دوشیزه- مادر نامیده شده است. این اسطوره گزارشگر تولد قهرمانی مذکر از مادری باکره است. بارداری مادر به شیوه‌ای غیرمعمول و با اراده یا دخالت خدایان آسمانی صورت می‌گیرد. دوشیزه- مادر و دوشیزه‌زاده، هر دو با طبیعت و مظاهر آن همچون زمین، آب و روییدنی‌ها ارتباط مستقیم دارند. به نظر می‌رسد ارتباط ارکان اسطوره با مظاهر طبیعت، بازماندۀ باور انسان عصر مادرشاهی به زایایی زن و زمین و تناسب باروری و زایش این دو بوده باشد. نیز نقش خدایان آسمانی در تولد قهرمان مذکر و فنای مادر در این واقعه، بیانی از گذر مرحله مادر شاهی و تمایل انسان برای انتساب خود به خدایان آسمانی است. مقاله حاضر ضمن گزارش این اسطوره در فرهنگ‌های مختلف، برای اثبات این فرضیه تلاش می‌کند که اسطوره مزبور روایت‌گر گذر از مرحله مادر‌شاهی به پدر‌سالاری و انتقال قدرت به مردان و گرایش به خدایان آسمانی است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ دوشیزه- مادر؛ مادرشاهی؛ دوشیزه‌زاده

مراجع

 

اتونی، بهروز.1390. «نقد اسطوره شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونۀ مادینه روان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هفتم. ش25.

اوپانیشاد. 1368. ترجمه محمد دارا شکوه و... .ج2. چ3. تهران: علمی.

اوستا. 1389. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ15. تهران: مروارید.

ایونس، ورونیکا. 1373. شناخت اساطیر هند. ترجمه باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

برن، لوسیلا و همکاران. 1387. جهان اسطوره‌ها. ترجمه عباس مخبر. ج1. چ1. تهران: مرکز.

بورلند، سی.ای. 1387. اسطوره‌های حیات و مرگ.ترجمه رقیه بهزادی. چ1. تهران: علمی.

بویس، مری. 1376. تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. ج1. چ2. تهران: توس.

بهار، مهرداد.1381. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ3. تهران: چشمه.

پاشایی، عسکر. 1376. بودا. چ8. تهران: نگاه معاصر.

پین‌سنت، جان. 1380. اساطیر یونان. ترجمه باجلان فرخی.چ1. تهران: اساطیر.

حسینی، سید حسن. 1383. آفرینش در اساطیر آمریکا، چ1. قم: ادیان.

خالقی مطلق، جلال. 1379. گل رنج‌های کهن. چ1. تهران: مرکز.

خجسته، فرامرز و محمدرضاحسنی جلیلیان. 1389. «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت اسطوره الهه باروری و ایزد گیاهی»، پژوهشنامه علوم انسانی تاریخ ادبیات، ش3. ص64.

دلاشو، م. لوفر. 1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمه جلال ستاری. تهران: نشر توس.

رنک، اتو. 1384. «همزاد به مثابه خود نامیرا»، ارغنون. سال ششم. ش 26و27.

روتون، ک. ک. 1376. اسطوره. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: مرکز.

زنر.آر. سی. 1384. طلوع و غروب زردشتی‌گری. ترجمه تیمور قادری. چ1. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــ. 1386. اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.

ژیران، فـ. و همکاران. 1383. اساطیر روم وسلت. ترجمه محمد شکری فومشی. تهران: کاروان.

سجادی، علی‌محمد و محمدرضا حسنی جلیلیان. 1385. «زن وهبوط»، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش 57.

فریزر، جیمز جرج. 1387. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چ5. تهران: آگاه.

قلی‌زاده، خسرو. 1388. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی. چ2. تهران: کتاب پارسه.

کاوندیش، ریچارد.1387. اسطوره‌‎شناسی (دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان). ترجمه رقیه بهزادی. تهران: علمی.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1372. رؤیا، حماسه اسطوره. چ1. تهران: مرکز.

گرانت، مایکل و جان هیزل. 1384. فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و رم). ترجمه رضا رضایی. تهران: ماهی.

گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه احمد بهمنش. ج1. چ3. تهران: امیرکبیر.

گرین، میراندا جین. 1376. اسطوره‌های سلتی. ترجمه عباس مخبر. چ1. تهران: مرکز.

لیک، گوندلین. 1385. فرهنگ اساطیری شرق باستان. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: طهوری.

مالینوفسکی، برونیسلاو. 1387. غریزه‌ جنسی و سرکوبی آن در جوامع ابتدایی. ترجمه محسن ثلاثی. چ1. تهران: ثالث.

مسکوب، شاهرخ. 1369. مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار. چ6. تهران: امیرکبیر.

مهابهارت. 1380. ترجمه میر غیاث‌الدین علی قزوینی. به تصحیح و تحشیه محمد‌رضا جلالی نائینی و... . ج2. چ2. تهران: طهوری.

یاحقی، محمد جعفر. 1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چ2. تهران: سروش و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پور‌داوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. ج2. چ1. تهران: اساطیر.