نقد اسطوره‌شناختی نمایشنامه «دلی بای و آهو» اثر عباس معروفی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 20، دوره 10، شماره 35، تیر 1393، صفحه 279-302   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد علی محمودی^{* 1}؛ کمال الدین ارخی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

در مقاله حاضر به بررسی اسطوره‌شناختی نمایشنامه دلی بای و آهو، اثر عباس معروفی پرداخته‌ایم. گمان ما بر این است که معروفی برای نیل به شناختی عمیق‌تر از فرهنگ و ارزش‌های قوم ترکمن، این نمایشنامه را بر بنیاد اسطوره‌های این قوم پدید آورده است و بدون کشف و تحلیل این اسطوره‌ها توفیقی در ورود به ژرفای اثر نخواهیم داشت؛ لذا مسأله اصلی ما در این مقاله این است که این نمایشنامه تا چه اندازه و چگونه از اسطوره‌های ترکمنی برای انتقال پیام خود بهره برده است. از این رو پس از معرفی اجمالی اسطوره‌ها و نمایشنامه دلی بای و آهو به استخراج، بررسی و تحلیل اسطوره‌های موجود در نمایشنامه پرداخته‌ایم. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که نویسنده، طرح این نمایشنامه را با استفاده از اساطیر، باورها و آداب و رسوم ترکمنی پی‌ریزی کرده است. بیشتر اساطیر این نمایشنامه مربوط به دوران قبل از اسلام ترکمن‌ها است؛ دورانی که آنها معتقد به آیین شامانیسم بودند. اندیشه اساسی که در سراسر اثر بازتاب دارد، باور اساطیری مربوط به روح مرده و تاثیر آن در زندگی بشر است؛ از دیگر اسطوره‌ها و باورهای اساطیری موجود در اثر می‌توان به باورهای شامانیستی، نظیر اعتقاد به آسمان، پرستش ارواح نیاکان و پرستش طبیعت (کوه، ماه و...) اشاره کرد. روش این پژوهش توصیفی_ تحلیلی و متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

نمایشنامه دلی بای و آهو؛ عباس معروفی؛ اسطوره؛ شامانیسم؛ ترکمن

مراجع

 

ابراهیمی، نادر. 1383. آتش بدون دود. تهران: روزبهان.

اردلان جوان، سید علی. 1367. تجلی شاعرانه اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی. مشهد: آستان قدس رضوی.

الیاده، میرچا. 1362. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.

باقری، محمدباقر.1388. هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات مردم آذربایجان. تهران: تکدرخت.

پاینده، حسین. 1385. نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. تهران: نیلوفر.

چایلی، صمد. 1386. نگاهی به واژه‌های اساطیری آذربایجان. چ3. تبریز: اختر.

دورکیم، امیل. 1383. صور بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. تهران: مرکز.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1353. ارزش میراث صوفیه. چ3. تهران: امیر کبیر.

زمردی، حمیرا. 1385. نقد تطبیقی ادیان واساطیر. چ2. تهران: زوار.

سیداف، میرعلی. 1381. قام شامان و نگاهی به اساطیر خلایق ترک. مترجم صمدچایلی. تبریز: اختر.

شمیسا، سیروس.1381. نقد ادبی. چ3. تهران: فردوس.

قرشی، امان الله. 1389. آب وکوه در اساطیر هند و اروپایی. چ2. تهران: هرمس.

کزازی، میر جلال‌الدین. 1382. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

ـــــــــــــــــــــ. 1388. از گونه‌ای دیگر. چ3. تهران: مرکز.

کوشش، رحیم. 1390. بررسی تطبیقی عناصر طبیعت در شاهنامه، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال7. ش24. صص1-27.

گلی، امین الله . 1366. تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها. تهران: علم.

گل محمدی، نظر محمد. 1385. باورهای ژرف. گرگان: مؤسسه فرهنگی مختومقلی فراغی.

محمودی، محمدعلی. 1389. پرده پندارجریان سیال ذهن و داستان‌نویسی ایران. مشهد: مرندیز.

مختاری، محمد. 1379. اسطوره زال. چ2. تهران: توس.

معروفی، عباس. 1367. دلی بای و آهو. تهران: مرکز هنر‌های نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ـــــــــــــ. 1369. «مصاحبه با عباس معروفی»، هفته نامه ولایت قزوین، 21فروردین، ش 13.

ـــــــــــــ.1382. آونگ خاطره‌های ماود و نمایشنامه دیگر. تهران: ققنوس.

معطوفی، اسداله. 1383. تاریخ. فرهنگ و هنر ترکمن. تهران: دانشگاه تهران.

معین، محمد. 1363. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.

مظفریان، فرزانه. 1391. «اسطوره و قصه‌های عامیانه»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال8. ش28. صص1-22.

مفتاح، الهامه. 1381. شامان گرایی و دین مغولان، فصلنامه فرهنگ، ش43. صص188-139.

ناس، جان. 1385. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغرحکمت. چ16. تهران: علمی فرهنگی.

ندیمی، کمال‌الدین. 1378. پژوهش‌هایی بر فرهنگ و تمدن مردم گلستان. گرگان: مؤسسه فرهنگی مختومقلی فراغی.

نظامی، الیاس‌بن یوسف. 1387. خمسه. چ3. تهران: هرمس.

هینلز، جان راسل. 1383. اساطیر ایران. مترجم باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یورد شاهیان، اسماعیل. 1380. تبارشناسی قومی وحیات ملی. تهران: فرزان.