معرفت کشفی در نهج‌البلاغه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 9، شماره 33، دی 1392، صفحه 207-235   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

بخشعلی قنبری

استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

معرفت مجموعه آگاهی‌های آدمی است که همواره متعلق به امری غیر از خود است؛ جز در یک مورد، یعنی معرفت‌های عرفانی که ورای حیث التفاتی‌اند؛ معرفت‌های آدمی یا حسی‌اند و یا مفهومی؛ اما دسته‌ای از معارف وجود دارند که از آنها می‌توان با عنوان معرفت‌های کشفی یاد کرد که بدون توجه به حیث التفاتی و بدون داشتن مصداقی در درون و بیرون، تحقق می‌یابند که همان معرفت‌های عرفانی‌اند. در این مقاله سعی شده است کمّ و کیف معرفت کشفی، اعم از معرفت التفاتی و غیرالتفاتی (هو هویّت) در نهج‌البلاغه بررسی شود. بر اساس نهج‌البلاغه معرفت کشفی از راه‌های معمول عقلانی و حسی به دست نمی‌آید، بلکه از راه عروض احوال عرفانی و تأمل حاصل از نیایش به دست می‌آید و معروض این احوال واجد نوع خاصی از آگاهی می‌شود که پیش از آن سابقه نداشته است؛ برای مثال شخص در این فرایند آگاهی خاصی به امور غیبی پیدا می‌کند که قبلا هیچ سابقه‌ای از آن نداشته است؛ مانند آگاهی خاص به احوال آدمیان.

کلیدواژه‌ها

معرفت؛ معرفت کشفی؛ شهود امور غیبی

مراجع

 

کتابنامه

 قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. 1386. ترجمه حسین استاد ولی. تهران: اسوه.

آشتیانی، سیدجلال‌الدین. 1370. شرح مقدمه قیصری بر فصوص‌الحکم. تهران: امیرکبیر.

آملی، سید حیدر. 1375. نقد ‌النصوص فی شرح فصوص الحکم. ترجمه محمدرضا جوزی. تهران: روزنه.

ابن ابی‌الحدید، عز‌الدین ابوحامد. 1385 ق. - 1965 م. شرح نهج‌البلاغه (1-20). تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.

ابوعلی، عثمانی. 1364. ترجمه رساله قشریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

استیس ، والتر ترنس. 1388. عرفان و فلسفه. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: سروش.

تهانوی، محمدعلی. 1996م. موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.

جامی، عبدالرحمن بن احمد. 1375. نفحات الانس من حضرت القدس. تصحیح و مقدمه محمود عابدی. چاپ سوم. تهران: اطلاعات.

جرجانی، میر سید شریف. 1377. تعریفات. ترجمه حسن عرب و سیما نوربخش. تهران: فروزان.

جوادی آملی، عبدالله. 1380. حیات عارفانه امام علی (ع). قم: اسراء.

شجاری، مرتضی. «معرفت از دیدگاه عین‌القضات»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال6. ش20. پاییز1389.

شمس، منصور. 1382. آشنایی با معرفت‌شناسی. قم: آیت عشق.

عطار نیشابوری، فرید‌الدین. 1379. تذکره الاولیا. به کوشش رینولد الین نیکلسون. باز نگاری ع. روح‌بخشان. تهران: اساطیر.

عین‌القضات همدانی، عبدالله ابن محمد. 1373. تمهیدات. به کوشش عفیف عسیران. تهران: منوچهری.

فورمن، رابرت کی. سی. 1384. عرفان، ذهن، آگاهی. ترجمه سید عطا انزلی. قم: دانشگاه مفید.

کاشانی، عزالدین ‌محمود. 1372. مصباح‌الهدایه و مفتاح الکفایه. به کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: هما.

کاشفی، ملا حسین. 1375. لب ‌لباب مثنوی. تهران: اساطیر.

مدرس زنوزی، ملاعبدالله.1381. انوار جلیه. به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: امیر کبیر.

مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. 1366. شرح التعرف لمذهب التصوف. به کوشش محمد روش. تهران: اساطیر.

موحدی، محمدرضا. 1389. «خلع نعلین در تفسیر عارفان»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال6. ش20.

نجم‌الدین رازی، ابوبکر بن محمد. 1373. گزیده مرصاد العباد. به کوشش محمد امین ریاحی. تهران: انتشارات علمی.

یثربی، سید یحیی. 1379. «معرفت‌شناسی عرفا»، ذهن، شماره سوم.