حافظه مولانا

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 9، شماره 33، دی 1392، صفحه 237-268   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

مجید منصوری

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

به گواه آثار سایر بزرگان ادبیات فارسی، می‌توان دریافت که شمار قابل ملاحظه‌ای از اشعارِ کلیات شمس، متعلق به مولانا نیست. اشعاری از سلطان ولد، سنایی، عطار، خاقانی و برخی دیگر با تغییراتی، در غزلیات شمس به نام مولانا ضبط شده است. می‌توان آمیختگی شعر شاعران پس از مولانا را با غزلیات شمس، ناشی از اختلاط دستنویس‌ها دانست؛ اما درباره اشعار شاعران پیش از مولانا، نظیر سنایی و عطار و...، می‌توان گفت که بیشتر این اشعار به دست خود مولانا به غزل‌های او راه یافته است. به عبارت دیگر، مولوی با تتبع در اشعار شاعران پیش از خود، اشعاری را از حافظه در حلقه‌های صوفیان می‌خوانده و همین امر باعث گردیده که این دست اشعار از وی دانسته شود و در دیوان او هم وارد شود. در این جستار به بررسی اجمالی چند غزل از سنایی و عطار که در غزلیات شمس و به نام مولانا آمده‌اند، پرداخته‌ایم و بر اساس مقابله این اشعار مشترک، ابیاتی را تصحیح و به برخی تصحیف‌ها در اشعار مولانا اشاره کرده‌ایم. همچنین بعضی تتبعات مولانا در اشعار انوری، مجیر بیلقانی و خمسه نظامی را نیز نشان داده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

مولوی؛ سنایی؛ عطار؛ انوری؛ مجیرالدین بیلقانی

مراجع

کتابنامه

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1976-1980. مناقب‌العارفین. به کوشش تحسین یازیجی. آنقره: چاپخانه انجمن تاریخ ترک.

انوری، علی بن محمد. 1376. دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. چاپ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. 1384. دیوان، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ نهم. تهران: زوّار.

خلیل شروانی، جمال. 1366. نزهة‌المجالس. به تصحیح محمد امین ریاحی. چاپ اول. تهران: زوار.

دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا. چاپ دوم از دوره جدید. تهران: دانشگاه تهران.

زنجانی، برات. 1384. احوال و آثار و شرح مخزن‌الاسرار نظامی. چاپ هفتم. تهران: دانشگاه تهران.

سپهسالار، فریدون بن احمد. 1385. رساله سپهسالار در مناقب حضرت خداوندگار. به تصحیح محمد افشین وفایی. چاپ اول. تهران: سخن.

سجادی، ضیاالدین. 1372. «جلال‌الدین محمد مولوی و دیگر شاعران»، مجله شعر، بهمن و اسفند. صص 10-15.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1385. دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. چاپ ششم. تهران: سنایی.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1347. «رسالة فی الحقیقة العشق». به تصحیح سید حسین نصر. در نشریه معارف اسلامی (سازمان اوقاف). شماره هفتم. صص 16- 25.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1384. موسیقی شعر. چاپ هشتم. تهران: آگه.

شمیسا، سیروس. 1373. سیر غزل در شعر فارسی. چاپ چهارم. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح‌الله. 1356. تاریخ ادبیات در ایران. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم. 1371. دیوان. به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1386الف. اسرارنامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــــــ . 1386ب. مصیبت‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

عمادی، عبدالرحمن. 1353. «جشن آفریجگان اصفهان»، یغما، شماره 316. صص 583-590.

فرخی سیستانی، علی بن جولوغ. 1378. دیوان. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ پنجم. تهران: زوّار.

فردوسی، حکیم ابوالقاسم. 1382. شاهنامه. بر پایه چاپ مسکو. چاپ اول. تهران: هرمس.

ـــــــــــــــــــــــ . 1389. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار. چاپ سوم. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.

مجیرالدین بیلقانی،. 1358. دیوان. تصحیح و تعلیق محمد آبادی. چاپ اول. تبریز: چاپخانه شفق.

مسعود سعد سلمان. 1384. دیوان. بر اساس تصحیح رشید یاسمی، به اهتمام پرویز بابایی. چاپ اول. تهران: نگاه.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1386. کلیات شمس. بر اساس چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ دوم.تهران: هرمس.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1387. غزلیات شمس. مقدمه، گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ چهارم. تهران: سخن.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1363الف. کلیات شمس. به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1363ب. مثنوی معنوی. به همّت رینولد الین نیکلسون. تهران: مولی.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1371. مکتوبات مولانا جلال‌الدین رومی. تصحیح توفیق هـ سبحانی. چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. 1384. دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چاپ ششم. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. 1387. خمسه. بر اساس چاپ مسکو- باکو. چاپ دوم. تهران: هرمس.

نیک‌منش، مهدی. 1384. «یک غزل در دو دیوان»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش 17. صص 189- 205.

نیکوبخت. ناصر و دیگران. 1387. «تصرفات مولانا در حکایات صوفیه»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش 13.

وحید دستگردی، محمد. 1318. «حکیم نظامی گنجوی (9)»، ارمغان، ش 7 و 8، صص 385- 400.

هدایت، رضاقلیخان. 1382. مجمع‌الفصحا. به کوشش مظاهر مصفّا. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.