شرح صوری در حل مشکلات مثنوی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 9، شماره 31، تیر 1392، صفحه 22-39   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فرزاد اقبال¹؛ سهیلا موسوی سیرجانی²

¹کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره) قزوین

²دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

شرح و تفسیر مثنوی جلال‌الدّین محمد مولوی سابقه‌ای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیّت در شیوه‌ شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه‌ تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیده‌ایم تا حوزه معانی ابیات را از میان مباحث برون‌متنی نظیر مباحث و مسائل عرفانی، به الفاظ آن محدود و مدلّل سازیم. در این شیوه، مبنای معنایابی در شعر توجّه به صنایع ادبی و آرایه‌های زبانی آن است. این شیوه را برای به چالش کشیدن این پیش‌فرض رایج در میان مثنوی‌پژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشه بلند مولانا بی‌اعتبار و بی‌ارزش است، «شرح صوری» نامیده‌ایم. در این شیوه بیش از هر چیز زبان مثنوی و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار می‌گیرد؛ معیاری که در فهم بهتر عرفان مولانا نیز می‌تواند تاثیر بسزائی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

مثنوی مولوی؛ شروح مثنوی؛ شرح صوری؛ زمینه عرفانی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

انقروی، رسوخ‌الدین اسماعیل. 1380. شرح کبیر اَنقروی بر مثنوی معنوی. ترجمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ عصمت ستارزاده. ج دوم. تهران: برگ زرین.

بحرالعلوم، بهار. 1384. تفسیر عرفانی مثنوی معنوی. زیر نظر و مقدمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فرشید اقبال. ج اول. تهران: ایران یاران.

جعفری، محمد تقی. 1383. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی. ج اول (دفتر اول). تهران: نشر اندیشه اسلامی.

خواجه ایوب. 1377. اسرارالغیوب، شرح مثنوی معنوی. تصحیح و تحشیه محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.

خوارزمی، کمال‌الدین حسین بن حسن. 1366. جواهر الاسرار و زواهر الانوار (شرح مثنوی معنوی). مقدمه و تصحیح و تحشیه و فهرست‌ها از محمد جواد شریعت. ج دوم (شرح دفتر اول). اصفهان: مؤسسه انتشاراتی مشعل.

زرین کوب، عبدالحسین. 1383. سِرِّ نی (نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی). چ دهم. تهران: انتشارات علمی.

زمانی، کریم. 1375. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول . چ سوم. تهران: اطلاعات.

ــــــــــ. 1385. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول (ویرایش 2). چ هجدهم. تهران: اطلاعات.

سبزواری، حاج ملا هادی. 1383. شرح مثنوی. به کوشش مصطفی بروجردی. ج اول (دفتر اول و دوم). چ دوم.  تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1380. شرح مثنوی شریف. دفتر اول (جزو نخستین و دوم). چ دهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

لاهوتی، محمدرضا. 1381. مکاشفات رضوی در شرح مثنوی معنوی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: رضا روحانی. تهران: سروش.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1374. کلیات دیوان شمس. ج اول و دوم. تهران: ربیع.

ـــــــــــــــــــــــــ. 1384. متن کامل مثنوی معنوی . به کوشش مهدی آذریزدی (خرمشاهی). چ هشتم: تهران: پژوهش.

نیکلسون، رینولد الین. 1384. شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی. ویراستار بهاء‌الدین خرمشاهی. چ سوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.