بررسی راهکارهای توسعه‌ی گردشگری در استان آذربایجان غربی

اقتصاد مالی

مقاله 5، دوره 6، شماره 18، خرداد 1391، صفحه 95-112   

چکیده

توریسم بعنوان پدیده­ای با سودآوری فراوان، بهمراه گسترش تکنولوژی ارتباطات، در وضعیت فعلی جهان از چنان جایگاهی برخوردار گردیده که از آن بعنوان صنعت توریسم یاد­ می­شود، لذا گردشگری برای ایران، که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد می­تواند راه نجات خوبی باشد، چراکه جذابیت­ها و قابلیت­های ایران آن­قدر فراوان است که حتی بسیاری از ایرانیان پی به آنها نبرده­اند.
هدف این تحقیق معرفی توانمندی­های گردشگری استان آذربایجان­غربی و شناخت عوامل تاثیرگذار بر تعداد گردشگران وارد شده به استان آذربایجان­غربی است، با این فرضیه­ که افزایش سرمایه­گذاری و افزایش درآمد، تاثیر مثبتی بر افزایش تعداد گردشگران دارد. در مطالعه­ی حاضر برای بررسی متغیرهای موثر بر گردشگری مدلی برآورد شده­است که نشان می­دهد افزایش سرمایه­گذاری با دو دوره وقفه، افزایش تعداد گردشگران دوره­ی قبل، افزایش درآمد سرانه و کاهش سطح قیمت­ها ناثیر مثبتی بر افزایش تعداد گردشگران می­گذارد
Abstract
In existing Global conditions and considering communication technology developments, tourism as a phenomenon with wide currencies income has such significant importance that is known as industry.
As Iran is extremely dependant to Oil Industry incomes, tourism can be a good savior since the graces and capabilities in Iran are so extensive that even many of Iranians have not explored them.
The objective of the study is to introduce tourism capabilities of west Azarbaijan province and to identify affecting factors on tourism in west Azarbaijan province. We assume that the increase of investment and revenue has positive effect on number of tourists.  To review the effective variables for tourism we proposed a model shows that the increase of investment with two gap periods, increase of tourists in previous period, growth of income per capita and reduction of prices has positive effect on increase of tourists.
 

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: گردشگری؛ آذربایجان‌غربی؛ سرمایه‌گذاری؛ سطح قیمتها؛ درآمد سرانه. طبقه بندی JEL :L83

اصل مقاله

بررسی راهکارهای توسعه­ی گردشگری در استان آذربایجان غربی

محمد علی خطیب سمنانی^[1]

منصوره فتحی^[2]

دریافت: 11/10/1390                 پذیرش: 15/12/1390

چکیده

توریسم بعنوان پدیده­ای با سودآوری فراوان، بهمراه گسترش تکنولوژی ارتباطات، در وضعیت فعلی جهان از چنان جایگاهی برخوردار گردیده که از آن بعنوان صنعت توریسم یاد­ می­شود، لذا گردشگری برای ایران، که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد می­تواند راه نجات خوبی باشد، چراکه جذابیت­ها و قابلیت­های ایران آن­قدر فراوان است که حتی بسیاری از ایرانیان پی به آنها نبرده­اند.

هدف این تحقیق معرفی توانمندی­های گردشگری استان آذربایجان­غربی و شناخت عوامل تاثیرگذار بر تعداد گردشگران وارد شده به استان آذربایجان­غربی است، با این فرضیه­ که افزایش سرمایه­گذاری و افزایش درآمد، تاثیر مثبتی بر افزایش تعداد گردشگران دارد. در مطالعه­ی حاضر برای بررسی متغیرهای موثر بر گردشگری مدلی برآورد شده­است که نشان می­دهد افزایش سرمایه­گذاری با دو دوره وقفه، افزایش تعداد گردشگران دوره­ی قبل، افزایش درآمد سرانه و کاهش سطح قیمت­ها ناثیر مثبتی بر افزایش تعداد گردشگران می­گذارد.

 

واژگان کلیدی: گردشگری، آذربایجان­غربی، سرمایه­گذاری، سطح قیمتها، درآمد سرانه.

طبقه بندی JEL :L83

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

امروزه صنعت گردشگری یکی از صنایع مهم در پیشرفت و توسعه جوامع به شمار می­آید. چرا که این صنعت علاوه بر تامین منابع ارزی مورد نیاز هر کشور، می­تواند زمینه­ساز سرمایه گذاری داخلی و خارجی بیش­تر و ارتقای سطح فرهنگی و رفاهی هر منطقه باشد. از آن­جایی­که در سال­های اخیر معنای توسعه از افزایش درآمد به توزیع درآمد با هدف کاهش فقر تغییر پیدا کرده است (رینز، استوارت و رامیرز^[3]، 2000)، می­توان توسعه­ی  گردشگری را فرایندی از توسعه­یافتگی دانست.

در سال 2011 میلادی، به­طور مستقیم، 2 تریلیون دلار از درآمد کشورهای دنیا از بخش گردشگری تامین شده و در همان سال 98 میلیون شغل به­طور مستقیم در این صنعت وجود داشته است. بررسی تاثیرات مستقیم و غیر­مستقیم صنعت گردشگری نشان داده است که در سال 2011، 6.3 تریلیون دلار امریکا از تولید نا­خالص داخلی جهان، 255 میلیون شغل، 743 بیلیون دلار امریکا در سرمایه­گذاری و 1.2 تریلیون دلار امریکا در صادرات از بخش گردشگری تامین شده است؛ که این آمار، 9 درصد از تولید نا­خالص داخلی، یک شغل از هر 12 شغل، 5 درصد سرمایه­گذاری و 5 درصد صادرات را شامل می­شود (سازمان مسافرت و گردشگری جهانی^[4]، 2012). ایران جز ده کشور ردیف اولی است که دارای آثار باستانی، تاریخی، مذهبی و طبیعی است. اما طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان توریسم جهانی، ایران در مقام شصتمین کشور جذب گردشگر قرار دارد (سازمان مسافرت و گردشگری جهانی^[5]، 2012).

برای رها شدن از وابستگی یک طرفه به اقتصاد جهانی و مصون ماندن از نوسانات شدید قیمت نفت می­توان از صنعت جهانگردی کمک گرفت. در سال 1390 جهانگردان وارد شده به ایران 3،294،126 نفر بوده­اند، در سال 1389، ایران حدود پانزده میلیون دلار بابت مسافرت­های اتباع خود پرداخت کرده، در حالی­که تنها سه میلیون دلار از بخش مسافران خارجی درآمد کسب کرده است، این بدین معنی­ست که درآمد کشورهای خارجی از توریست ایرانی پنج برابر درآمد ایران از توریست خارجی است (بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1389).

ضرورت ایجاب می­کند تا با شناخت استعداد­ها و توانمندی­های این صنعت در هر منطقه گامی در جهت توسعه­ی آن برداشته شود. استان آذربایجان غربی به لحاظ جاذبه­های طبیعی و تاریخی یکی از مهم­ترین مراکز گردشگری کشور به­شمار می­آید.

طبق آمار سال 89، نرخ بیکاری در این استان 8.9  درصد بوده است (استان­داری آذربایجان غربی)، که باتوجه به قابلیت­های استان رقم بالایی است. صنعت گردشگری به­عنوان صنعتی که افق روشنی را پیش رو دارد می­تواند کمک شایانی به توسعه­ی استان و رفع مشکل بیکاری در استان بکند اما با وجود توانمندی­های بالقوه و بالفعل و جذابیت­های استان، سرمایه گذاری اندکی در زمینه­ی جهانگردی و زیرساخت­های این صنعت، در این استان صورت گرفته است. از این­رو لازم است تا مطالعات بیش­تری در زمینه­ی این صنعت ارزآور صورت پذیرد.

2- بررسی وضعیت گردشگری در استان آذربایجان غربی

گردشگری در سراسر دنیا به­عنوان عنصری مهم در برنامه­های توسعه­ی اقتصادی شناخته شده است. برنامه­ریزانی که این دیدگاه سنتی را داشتند که توسعه­ی اقتصادی "آجر و ملاط" توسعه­ی صنعتی است، اکنون به گردشگری به شکل یک استراتژی بادوام که با نیروی کار ارزان و منابع کم جای­گزین صنایع قدیمی می­شود، می­نگرند (هریل^[6]، 2004).

استان آذربایجان غربی با مساحت 43 هزار و 660کیلومتر مربع در شمال غربی کشورمان واقع شده که 2.65 درصد از مساحت کشور را تشکیل می­دهد و تنها استان کشور است که با سه کشور خارجی (جمهوری نخجوان، ترکیه و عراق) مرز مشترکی به طول 891 کیلومتر دارد.این استان دارای 15 شهرستان ، 36 شهر، 36 بخش، 109 دهستان بوده و مرکز آن شهر ارومیه است (سعیدیان، 1388)

از 20 تالاب بین­المللی کشور 5 تالاب در این استان واقع شده که به­لحاظ داشتن گونه­های ارزشمند و منحصر به فرد پرندگانی چون درنا، پلیکان، فلامینگو، اردک سر­سفید، جاذبه­های مناسبی را برای طبیعت­گردی(اکوتوریست) فراهم کرده است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1391).

زیر­ساخت­ها در گردشگری از اهمیت ویژه­ای برخوردارند، در آذربایجان غربی علی­رغم وجود جاذبه­هایطبیعی، تاریخی و فرهنگی زیرساخت­ها از وضعیت خوبی برخوردار نیستند.

این استان از لحاظ تعداد اقامتگاه نهمین استان کشور است. تعداد کل اقامتگاه­های این استان در سال 1389، 96 عدد بوده که جمعا 25 هتل بوده است که، 11 واحد یک ستاره، 10 واحد دو ستاره، 1 واحد 3 ستاره و 3 واحد آن 4 ستاره است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1391). استان آذربایجان غربی فاقد هتل 5 ستاره بوده و بیش­تر هتل­های این استان یک ستاره هستند که نسبت به استانداردهای بین­المللی و به نسبت مسافرین این استان بسیار کم است. با­توجه به اینکه بیش­تر مسافرت­ها به استان آذربایجان غربی در بهار و تابستان صورت می­گیرد و تعداد این مسافرت­ها در بهار و تابستان سال 91 از یک میلیون گذشت (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1391)، باید تمهیداتی در جهت افزایش اقامتگاه­ها صورت پذیرد.

در بخش اقتصاد گردشگری متاسفانه آمار دقیقی در مورد استان در دسترس نیست، اما در مورد اشتغال در سال 1389، از جمعیت شاغل استان آذربایجان غربی، 7% در بخش هتل و رستوران­داری، 9.1% در بخش اجارهمستغلات و فعالیت­های کسب و کار مشغول به کار بودند (استانداری آذربایجان غربی، 1389)، که می­توان گفت این مشاغل به­طور مستقیم و غیر­مستقیم  با صنعت گردشگری در ارتباط­اند.

با­توجه به سهم اشتغالی که در صنعت گردشگری نسبت به سایر بخش­ها در استان وجود دارد باید سرمایه­گذاری بیش­تری در زیرساخت­ها و امکانات مربوط به گردشگری صورت پذیرد تا ارزش افزوده­ی ایجاد شده در این بخش افزایش یابد و بتوان حداکثر استفاده را از قابلیت­ها و جذابیت­های گردشگری استان بدست آورد.

 

 

 

 

3- بیان مسأله

با توجه به جاذبه های گردشگری در استان آذربایجان غربی و ضرورت گسترش صنعت گردشگری در استان، سوال پیش رو اینست که، چه متغیرهایی سبب افزایش تعداد گردشگران استان می­شوند؟

4- اهمیت موضوع

امروزه صنعت جهانگردی یکی از صنایع مهم در پیشرفت و توسعه جوامع بشمار میاید. چرا که این صنعت علاوه بر تامین منابع ارزی مورد نیاز هر کشور میتواند زمینه سرمایه گذاری داخلی و خارجی بیشتر و ارتقای سطح فرهنگی و رفاهی هر منطقه را فراهم آورد.

ایران جزء ده کشور ردیف اولی است که دارای آثار باستانی، تاریخی، مذهبی و طبیعی است. اما طبق آمار ارائه شده از سوی سازمان توریسم جهانی، ایران در مقام شصتمین کشور جذب گردشگر قرار دارد (سازمان مسافرت و گردشگری جهانی^[7]، 2012).

برای رها شدن از وابستگی یک طرفه به اقتصاد جهانی و مصون ماندن از نوسانات شدید قیمت نفت می­توان از صنعت جهانگردی کمک گرفت. در سال 1390 جهانگردان وارد شده به ایران 3،294،126 نفر بوده­اند، در سال 1389 ایران حدود پانزده میلیون دلار بابت مسافرت­های اتباع خود پرداخت کرده، در حالی­که تنها سه میلیون دلار از بخش مسافران خارجی درآمد کسب کرده است، این بدین معنی­ست که درآمد کشورهای خارجی از توریست ایرانی پنج برابر درآمد ایران از توریست خارجی است (بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1389). ضرورت ایجاب می­کند تا با شناخت استعدادها و توانمندیهای این صنعت در هر منطقه گامی در جهت توسعه آن برداشته شود. استان آذربایجان غربی به لحاظ جاذبه­های طبیعی و تاریخی یکی از مهمترین مراکز گردشگری کشور به ­شمار می­اید.

هدف این تحقیق بدست آوردن عوامل تاثیرگذار بر تعداد گردشگران وارد شده به استان آذربایجان­غربی است.

 

5- فرضیات پژوهش

- سرمایه گذاری در استان آذربایجان غربی با تعداد گردشگران وارد شده به استان رابطه­ی مستقیم دارد.

- درآمد سرانه کشور با تعداد گردشگران وارد شده به استان رابطه­ی مستقیم دارد.

6- چارچوب نظری

طبق ماده یک از قانون توسعه­ی صنعت ایرانگردی و جهانگردی، ایرانگردی و جهانگردی عبارت­است از هر نوع مسافرت انفرادی و یا گروهی که بیش از 24 ساعت بوده و به منظور کسب و کار نباشد (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1389).

صنعت گردشگری تنها صنعتی است که ارزآوری آن به نحو قابل ملاحظه­ای باعث تحرک و پویایی اقتصاد می­شود، نیرو­های غیر فعال جامعه را به­کار می­گیرد، بیکاری را کاهش می­دهد و با تبدیل امکانات بالقوه به بالفعل در دراز مدت باعث افزایش رفاه عمومی می­گردد (بول، 1379). زمانی­که گردشگری خود، رشد فزاینده­ای دارد و این رشد فزاینده بهبود­بخش امکانات باشد، دخالت دولت باید اساسا روی توسعه­ی گردشگری تمرکز داشته باشد (کورز^[8]، 2012)،برنامه­ی توسعه­ی گردشگری، یک محصول است که نیاز به یک برنامه ریزی با فرایند توسعه دارد (یاساراتا، آلتینی، برنز و اکوموس^[9]، 2010)، در صورتی­که، گردشگری در فرایند عرضه و تقاضا جلوه­هایی از توسعه را نشان می دهد. تقاضای گردشگری شامل کالاها و خدماتی است که در لحظه­ای خاص مصرف کننده به آنها نیاز دارد (ولا، 1384)، که بوسیله­ی تعداد ورودی و سطح دخل و خرج گردشگری، همراه با تغییرات­شان، سنجیده می­شود (لی، ویت و فی^[10]، 2010).

تقاضای گردشگری براییک مقصد روی تقاضای مقصد دیگر تاثیرگذار است، که علت آن، شباهت­های فرهنگی و محیطی و نزدیکی جغرافیایی و نیز شباهت بین سیستم­های اقتصادی می­باشد. زمانی که گردشگران تصمیم می­گیرند به کجا سفر بکنند، این تعامل بین آن­ها و انتخابشان بین مقاصد مختلف است که رفتارهای گردشگری را شکل می­دهد(سنگ، دویر و لی^[11]، 2012).

بر اساس تئوری تقاضا، عوامل موثر بر خط بودجه­ی گردشگر عبارتند­از: درآمد مصرف­کننده و قیمت محصول/خدمات گردشگری. در مطالعات تجربی انجام شده، درآمد کشور مبدأ، قیمت­های کشور مقصد و قیمت­های مقاصد جانشین، از جمله مهم­ترین عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری هستند (سنگ، ویت و لی^[12]، 2009)، (بعنوان مثال، ابریشمی و همکاران، 1387، جعفرزاده، 1389)

اگر با تغییر و افزایش درآمد فرد، تقاضای فرد برای گردشگری افزایش یابد گردشگری کالایی نرمال خواهد بود اما اگر با افزایش درآمد و ثبات سایر شرایط، تقاضای فرد برای گردشگری کاهش یابد گردشگری کالایی پست خواهد بود. ( لازم به ذکر است که، صرفأ کالای گردشگری، کالایی نرمال است و افزایش درآمد روی انتخاب مقصد گردشگری اثرگذار است، یعنی ممکن است با افزایش درآمد فرد به­جای سفر به مناطق نزدیک و ارزان­تر به مناطق پر­هزینه­تر سفر کند و مبلغ بیشتری را برای سفر خود هزینه بکند درنتیجه مقاصد دیگر جایگزین مقصد قبل خواهند  شد.) (تراب ترکی، 1384)

در گردشگری اثر تغییرات قیمت بر تقاضا بغرنج­تر از اثر تغییرات درآمد است، شاخص قیمت مصرف­کننده تاثیر مهمی بر روی تعداد گردشگران، به­خصوص در مورد سفرهای دور دارد. در تقاضای گردشگری، علاوه بر قیمت­های موجود در هر مقصد، قیمت­های آن نسبت به مقصد­های دیگر و تفاوت قیمت نسبی در مقصدها و مناطق جهانگرد­فرست اهمیت دارد. به عبارت دیگر مصرف­کننده، علاوه بر قیمت­های موجود در یک بازار با قیمت­های نسبی در دو یا چند بازار دیگر روبروست (بول، 1379).

متغیر دیگری که تصمیم گردشگری را تحت تأثیر قرار می­دهد (اگرچه به خط بودجه مربوط نمی­شود)، مخارج بازاریابی تولیدکنندگان کالاها و خدمات گردشگری است (هم در سطح تولیدکنندگان بزرگ و هم خرد) (ژانگ، کولندران و سنگ^[13]، 2010). بازاریابی اساسأ مدیریت فرایند عرضه بین عرضه­کننده و مشتری است. از این لحاظ بهتر است که بازاریاب از موقعیت پیشین بازار و آن­چه به­عنوان گردشگری سنتی در آن منطقه رایج بوده، اطلاع داشته باشد، چرا­که در غیر این صورت قادر به تسخیر بازار جدید گردشگری نخواهد بود.

به­منظور کسب موفقیت در بازارهای فروش، بر رضایت مشتری بیش­تر تاکید نمایند و نیروی خود را در جهت برآوردن خواسته­ها و تمایلات گردشگران صرف کنند (لومسدن، 1386). لازم به ذکر است که، مشکل دسترسی به اطلاعات بازاریابی، از کاربرد آن در بیش­تر مطالعات تجربی و علمی جلوگیری می­کند (ژانگ، کولندران و سنگ^[14]، 2010)، اما با این وجود دامنه­ی تأثیرات آن غیر قابل انکار است.

عوامل دیگر مؤثر بر گردشگری به کالاهای عمومی مربوط می­شوند (به­عنوان مثال، میراث فرهنگی، امنیت عمومی، زیر ساخت­های عمومی و...)، که در مطالعات اخیر مورد بررسی قرار گرفته­اند (برای مثال، کهنمویی، صدر موسوی، 1386، ریگال- آی- تورنت و فلوویا^[15]، 2007, 2011)

ناآرامی­های سیاسی و بلایای طبیعی مانند طوفان و زلزله ممکن است تقاضا برای گردشگری را کاهش دهد و نیز کارخانه­های تولید گردشگری در کشور مقصد را ویران کند (بول، 1379). بعبارتی دیگر با گسترش ناامنی در ابعاد جانی و مالی میزان تمایل و رغبت جهانگردان به صورت تصاعدی کاهش خواهد یافت (نوری و شجاعی،1386) و جهانگردان از سفر به آن­جا خودداری کرده، در نتیجه، سرمایه هایی که برای پذیرایی از آن­ها به­کار رفته بی­حاصل می­ماند (جعفرزاده، 1389). دوره­ی بهبود این کاهش بین دو ماه تا پنج سال طول می­کشد. هر سرمایه­گذاری که دوام آن به بازده حاصل در طول دوره بستگی داشته باشد ممکن است پس از گذشت این دوره سودآور شود. اما اگر هزینه­های نگه­داری آن سنگین باشد هرگز به سودآوری نخواهد رسید (بول، 1379) و این  خطر، که سرمایه گذاران را تهدید می­کند، یکی از ناگواری­های صنعت گردشگری است.

در نتیجه، گام اول در بهبود صنعت گردشگری، افزایش امنیت سیاسی و اقتصادی چه در بعد خارجی و چه بعد داخلی است.

 

6-1- پیشینه پژوهش

اطلاعات و شواهد حاکی از آنست که مطالعات زیادی در زمینه عوامل موثر بر گردشگری و جاذبه های آن صورت گرفته است برخی از این مطالعات به برآورد تابع تقاضای گردشگری پرداخته و کاهش و افزایش تقاضای گردشگری را تابع عوامل متعددی دانسته است ، برخی به چگونگی توسعه صنعت گردشگری و برخی به مطالعه ی تاثیرات گردشگری بر مناطق مقصد پرداخته اند که به برخی از آنها اشاره می­شود:

- جعفرزاده، بهروز (1389)، تحقیقی تحت عنوان "بررسی عوامل موثر بر تقاضای توریسم در کشورهای منتخب جهان: رهیافت دینامیکی" انجام داده، که هدف این تحقیق شناسایی متغیرهای تاثیرگذار بر تقاضایتوریسم و همچنین پیش بینی آینده این صنعت می­باشد. دوره زمانی تحقیق 1995 تا 2008 می­باشد و شبیه­سازی تا سال 2025 صورت گرفته. ازجمله مهمترین نتایج بدست آمده در این مطالعه تاثیر مثبت درآمد سرانه و شاخص آزادی اقتصادی بنیاد هریتیج بر تقاضای گردشگری می­باشد که تاثیر شاخص هریتیج به مراتب بیشتر از درآمد سرانه می­باشد. همچنین در این مطالعه با تعریف چهار سناریو تاثیر تغییرات متغیرهای چون نرخ ارز، سطح قیمتهای مصرف کننده، شاخص هریتیج و درآمد سرانه بر تقاضای توریسم مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است. در نهایت این مطالعه با استفاده از روش سیستم دینامیکی به پیش بینی آینده ی توریسم پرداخته است که بر این اساس سهم قاره اسیا و اقیانوسیه از 26 % در سال 2008 به 39 % در سال 2025 افزایش خواهد یافت.

- کریمی و زاهدی (1390)، در مطالعه ی خود تحت عنوان "تعیین شاخص سرمایه گذاری اقتصادی در تخصیص بهینه ی تسهیلات به گردشگری در شرایط عدم قطعیت" به طراحییک مدل تصمیم گیری چند شاخصه ی فازی، ضمن تعیین شاخص سرمایه گذاری اقتصادی در این بخش، می­پردازد تا درجه ی اولویت و درصد بهینه­ی تخصیص اعتبارات و تسهیلات برای سرمایه­گذاری در صنعت توریسم هر استان را تعیین کند. برای این منظور، از تلفیق 15 شاخص تصمیم گیری اقتصادی و بهره گیری از منطق فازی به­منظور وارد نمودن شرایط عدم قطعیت و وجود نوسان­های موجود در مقادیر نهاده­ها و ستاده­های این صنعت استفاده شده است. این تحقیق برای 30 استان و طی سالهای 1378 – 1380 صورت گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که استان­های تهران، هرمزگان، مازندران، خراسان رضوی، گیلان، اصفهان، گلستان، قم، فارس و یزد به ترتیب رتبه­های اول تا دهم را در اولویت سرمایه­گذاری در صنعت گردشگری کشور دارا هستند. همچنین با در نظر گرفتن شرایط عدم قطعیت و نوسان­های موجود در نهاده­ها و ستاده­ها در این صنعت، الگوی فعلی اعطاء تسهیلات به صنعت توریسم در استان­های کشور بهینه نبوده و نیاز به تعدیل در درصدها و مقادیر فعلی تخصیص اعتبارات وجود دارد.

- کارلوس لیتا او^[16] (2010) در تحقیقی با عنوان "آیا تجارت کمکی به توضیح تقاضای گردشگری میکند؟" به بررسی مدلهای تقاضای پنل دیتای استاتیک و دینامیک در مورد گردشگری در پرتغال می پردازد و معادلات تقاضا را با استفاده از جریان­های گردشگری در دوره 1995-2006 تخمین می­زند. هدف از این مطالعه تحلیل بعضی از عوامل تعیین­کننده تقاضای گردشگری در پرتغال است. این مطالعه نشان می­دهد که تجارت و گردشگری رابطه­ی مثبت و معناداری دارند. تجارت دو طرفه تاثیر مثبتی بر سهم تقاضای گردشگری دارد. به این علت از مدل جاذبه در این تحقیق استفاده می­شود. متغیرهای توضیحی دیگر مثل مسافت جغرافیایی و قیمت­های نسبیبا توجه به آمارها قابل توجه هستند، این نتایج طبیعت پویای تقاضای گردشگری را ثابت می­کند و پیشنهاد می­دهد که به منظور فهم بهتر تقاضا برای عامل تعیین­کننده گردشگری به روش پویا احتیاج است. در مدل ایستا شواهد تجربی در مورد تاثیر متغیرهای اقتصادی بر روی تقاضای گردشگری در پرتغال و کشورهایی از مبدا عوامل تعیین­کننده اصلی جهانگردی به پرتغال است. داده های پانل نشان می­دهد که تجارت، جمعیت و درآمد عامل تعیین­کننده ی مهم­تری نسبت به قیمت نسبی هستند. نرخ رشد بالا در تعداد ورودی­های بین المللی در سال­های اخیر فرصتهایی را که پرتغال برای توسعه، به­عنوان یک مقصد گردشگری دارد را نشان می­دهد.

- ابوعلی کاه و نادر ال ور[17] (2010) به بررسی نقش صنعت توریسم بر توسعه­ی اقتصادی کشور اردن طی سالهای 1990- 2008 پرداخته­اند. نتایج نشان داد که سهم صنعت توریسم بر [18]GDP این کشور طی دوره تحقیق  از 12.3 به 14.6 درصد افزایش یافته و این امر منجر گردیده تا سهم صنعت گردشگری از کل اشتغال کشور اردن طی دوره­ی تحقیق 2.5 درصد افزایش یابد. همچنین، افرادی نیز همچون جهان شاملو و همکاران، اکسوان و همکاران، یانگ و هانگ، چن و یانگ و چو و لین هریک در مطالعات مشابهی تلاش نمودند تا با بکارگیری منطق بازه­ای^[19]که در حقیقت حالت خاصی از منطق فازی می­باشد و استفاده از آن در مدل تاپسیس (یکی از تکنیکهای تصمیم گیری چند شاخصه) امکان رتبه بندی و تعیین اولویت گزینه­های پیش روی مسئله بر اساس شاخصهای موجود را درشرایط عدم قطعیت و وجود نوسانها فراهم سازند. نتایج این پژوهش ها الگوریتم های مناسبی را برای حل این نوع از مدل تصمیم گیری فراهم ساخته و به تصمیم گیرندگان امکان رتبه بندی مسائل در شرایط عدم قطعیت را می­دهد.

7- متغیرهای پژوهش

i: سرمایه گذاری

p: قیمت

D2: متغیر مجازی جنگ عراق و امریکا

AR(1): تعداد گردشگران با یک دوره وقفه

t: تعداد گردشگر

Gni: درآمد سرانه هر ایرانی

8- جامعه­ی آماری و نمونه­گیری

جامعه­ی آماری استان آذربایجان غربی می­باشد، آمار و اطلاعات از فصل بهار سال 1376 تا فصل زمستان سال 1389 جمع آوری شده اند.

9- روش پژوهش

برای تحلیل اقتصادی عموما سه نوع داده قابل دسترسی است: سری زمانی، مقطعی، ترکیبی.

داده­های سری زمانی: داده هایی هستند که در طییک دوره ی زمانی جمع­آوری می­شوند مانند داده­های تولید ناخالص ملی، اشتغال و... . چنین داده­هایی می­توانند در فواصل منظم روزانه (قیمت سهام)، هفتگی (عرضه ی پول)، ماهانه (نرخ بیکاری)، فصلی(GNP^[20])  و سالانه (بودجه) گردآوری شوند. همچنین می­توانند کمی (قیمت درامد عرضه) یا کیفی( مرد وزن، شاغل و بیکار و...) باشند.

در مطالعه­ی حاضر از اطلاعات و داده های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین سازمان راهداری کل کشور استفاده شده است. داده­های آماری این تحقیق در طی دوره­ی زمانی 1376 تا 1389 می­باشند که از نوع سری زمانی و به­ صورت فصلی جمع­آوری شده­اند.

چندین روش متفاوت به منظور مدلسازی سری­های زمانی وجود دارد. مدل­های آماری شامل میانگین متحرک، هموارسازی نمایی و آریما خطی می­باشند که در آنها پیش­بینی مقادیر آینده به این موضوع محدود می­شود که مقادیر آینده توابع خطی از مشاهدات گذشته باشند.

با توجه به اینکه داده­های بدست آمده سالانه می­باشد و با استفاده از مطالعات تجربی، بهترین روش برای برآورد مدل، مدل سری زمانی می­باشد که از طریق نرم افزار ای ویوز^[21] قابل تحلیل است. برای برآورد مدل از روش حداقل مربعات^[22] استفاده می­شود.

از آنجایی­که اطلاعات مربوط به سرمایه گذاری بسیار محدود است به­جای سرمایه گذاری، از اعتبارات سرمایه­ای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استفاده شده است. اعتبارات سرمایه­ای را می­توان از طریق سال­نامه­ی آماری استان آذربایجان غربی در بخش اعتبارات دولتی بدست آورد. اطلاعات مربوط به تعداد گردشگران را می­توان از منابع متعددی بدست آورد که از جمله­ی آن می­توان به سازمان گردشگری استان و سازمان راهداری کشور اشاره کرد. در این تحقیق تعداد گردشگران استان از طریق سال­نامه­ی وزارت راه بدست آمده است. آمار مربوط به تورم از سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بدست آمده است.

10- یافته­های پژوهش

مدل حاصل از نرم افزار ای ویوز به صورت زیر است:

 

T  = 458.8 + 0.012 I – 8.3 P + 0.0001 GNI(-1)  – 103.4 D2 + 0.53 AR(1)

S.E: (161.75)  (0.004)   (2.194)   (3.26)      (31.5)      (0.14)     R² = 0.81

t-Stat: ( 2.83)  (2.73)    (-3.78)     ( 3.49)      (-3.28)     (3.56) D.W= 1.64

 

در صورتی که قدر مطلق t محاسبه شده از t  جدول بزرگتر باشد، فرضیه صفر^[23] رد شده و گفته می­شود ضریب مورد نظر معنی­دار است و در غیر این صورت نمی­توان فرضیه صفر را رد کرد. در مورد متغیرهای مدل، قدر مطلق آماره ی t بزرگتر از 2 است، در نتیجه  فرضیه­ی صفر رد می­شود و بدین معناست که ضرایب معنا­دارند. از آنجایی­که عدد احتمال^[24] در مورد تمام متغیرها از 5 درصد کوچکتر است، باز ضرایب مورد نظر با 95 درصد اطمینان معنی­دار هستند. در نتیجه وجود تمام متغیرها در مدل ضروری می­باشد.

مقدار 81 درصد برای²R نشان از قدرت بالای توضیح دهندگی متغیر وابسته توسط متغیرهای توضیحی است. به این مفهوم که متغیرهای توضیحی81 درصد از تغییرات تابع تقاضای گردشگری را توضیح می­دهند. مقدار آماره­یF ، 38 و همچنین احتمال صفر بودن آن نشان از معناداری کل رگرسیون است. به خاطر نزدیکیضریب تغییرات و ضریب تغییرات تعدیل یافته^[25] به همدیگر می توان به درستی تصریح مدل اطمینان بیشتری پیدا کرد. آماره­ی دوربین واتسون^[26] یکی از اماره­های مهم در قضاوت در مورد اجزائ اخلال است. در مدل حاضر مقدار این آماره 1.64 می­باشد که نشان می­دهد خود همبستگی وجود ندارد.

علامت ضرایب از نظر منطق اقتصادی مورد انتظار است. متغیر سرمایه گذاری  دارای ضریب مثبت است که نشان می­دهد با افزایش سرمایه­گذاری تعداد گردشگران دو دوره بعد افزایش می­یابند.

بر این اساس به زبان ساده نتایج زیر بدست می­آید:

- با فرض ثابت بودن سایر عوامل به ازاییک واحد افزایش در سرمایه گذاری، تعداد گردشگر 0.012 واحد افزایش می­یابند. یعنی افزایش در سرمایه گذاری سبب افزایش در تعداد گردشگران می­شود.

- با فرض ثابت بودن سایر عوامل به ازاییک درصد افزایش در قیمت، تعداد گردشگران 8.3 درصد کاهش می­یابند. یعنی افزایش در قیمت سبب کاهش در تعداد گردشگران می­شود.

- با فرض ثابت بودن سایر عوامل به ازاییک درصد افزایش در تعداد گردشگران دوره­ی قبل، تعداد گردشگران 0.53 درصد افزایش می­یابند. یعنی افزایش در تعداد گردشگران سبب افزایش در تعداد گردشگران دوره بعد می­شود.

- با فرض ثابت بودن سایر عوامل به ازاییک درصد افزایش در درآمد سرانه، تعداد گردشگران دوره بعد 0.0001 درصد افزایش می­یابند. یعنی افزایش در درآمد سرانه سبب افزایش در تعداد گردشگران می­شود.

- جنگ عراق و امریکا به دلیل ناامنی منطقه و نزدیکی آذربایجان غربی به عراق تاثیر منفی بر روی تعداد گردشگران آذربایجان غربی گذاشته است.

11- بحث و نتیجه گیری

با توجه به یافته های تحقیق صنعت گردشگری صنعتی بسیار ارز آور و رو به رشد است. در دنیا این صنعت با سرعتی چشمگیر در حال توسعه است اما متاسفانه در ایران علیرغم داشتن جاذبه­های فراوان گردشگری این صنعت رشد چندانی نداشته است. ایران جزء ده کشور اول جهان از لحاظ داشتن جاذبه­های گردشگری است اما در سال 1390 تعداد جهانگردان وارد شده به ایران 3294126 نفر بوده است که نسبت به گردشگران ایرانی که به کشورهای دیگر سفر می­کنند تعداد کمی است. از جمله مواردی که می­توانند در دفع یا جذب جهانگردان موثر باشند زیرساختها هستند، با بررسی زیرساختهای گردشگری در کشور این نتیجه حاصل شد که تعداد اقامتگاه­هایی که با استاندارد های بین المللی همخوانی داشته باشد بسیار کم است، در بسیاری از استانها اقامتگاه­هایی که ازنظر بین المللی استاندارد باشد اصلا وجود ندارد، بعنوان مثال در استان آذربایجان غربی هتل 5 ستاره اصلا وجود ندارد و در کل استان تنها سه هتل 4 ستاره وجود دارد و بطور کلی تعداد اقامتگاه­های استان آنقدر کم است که در فصل­های بهار و تابستان بسیاری از مسافران با مشکل اسکان روبرو هستند، این موضوع خود می­تواند یکی از عوامل بسیار مهم در جذب گردشگران خارجی باشد و نشان از اهمیت سرمایه گذاری در این بخش دارد.

استان آذربایجان غربی از جمله استان­هایی است که هم به لحاظ تاریخی و فرهنگی و هم به لحاظ جذابیت­های طبیعی بسیار غنی است. در سال 1389 گردشگران استان آذربایجان غربی تنها 3632 نفر بوده است که براییک استان مرزی تعداد بسیار کمی است.

یافته­های تحقیق نشان می­دهد که کاهش سطح قیمت­ها، افزایش تعداد گردشگران دوره قبل، افزایش سرمایه گذاری و افزایش درآمد سرانه تاثیر مثبت و معناداری بر روی افزایش گردشگری دارد، همچنین متغیر مجازی جنگ عراق و امریکا اثر منفی بر روی تعداد گردشگران گذاشته است که نشان از این دارد که در گسترش گردشگری امنیت بسیار با اهمیت است. دولت می­تواند از طریق کاهش هزینه های گردشگری در جهت افزایش گردشگری گامی موثر بردارد، کاهش نرخ تورم کمک بسزایی به این موضوع می­کند. حمایت دولت در ایجاد زیرساخت­ها از طریق کمک­های فنی و اعتباری به بخش خصوصی مانند هتل­ها و ... می­تواند نقش موثری در جذب گردشگری داشته باشد، همچنین کمک­های دولت در زمینه­های مصرفی، هزینه های جاری، دادن یارانه به بخش خصوصی در زمینه­ی فعالیت گردشگری می­تواند نقش تعیین کننده­ای در جذب گردشگران داشته باشد. امنیت سیاسییکی از عوامل بسیار مهم در جذب گردشگران، بالاخص گردشگران خارجی، است، دولت باید همواره در کشور امنیت را برقرار سازد تا گردشگران احساس آرامش بکنند و تمایل به بازدید از کشورمان را داشته باشند. از آنجایی­که افزایش درآمد سرانه تاثیر مثبتی بر روی تعداد گردشگران دارد، باید درآمد سرانه افزایش یابد، یکی از راه­های افزایش درآمد افزایش اشتغال است که این موضوع نیز با گسترش صنعت گردشگری حاصل    می­شود.

 

 

 

12- پیشنهادات پژوهش

با توجه به نتایج حاصل از تحقیق، جهت ارتقا صنعت گردشگری پیشنهادات زیر توصیه   می­شود:

افزایش سطح کیفی خدمات بخش گردشگری در حد استاندارهای بین المللی از طریق آموزش برخورد صحیح با گردشگران به نیروی کار.

جذب جهانگردان کشورهای ثروتمند از طریق تبلیغات و بازاریابی و همچنین ایجاد امکانات تفریحی در سطح استانداردهای بالای بین المللی.

پایین نگه داشتن سطح قیمتها که سبب کم بودن هزینه های گردشگران و در نتیجه افزایش گردشگری می­شود.

افزایش اشتغال که سبب افزایش درآمد افراد میشود و سبب افزایش تعداد گردشگران داخلی می­شود.

ارتقای ظرفیتهای کمی و کیفی تاسیسات جهانگردی بویژه ارتقای زیرساختها و تجهیزات گردشگری برای بازدیدکنندگان.

ارتقای فرهنگ عمومی جامعه برای برخورد با مسافران و گردشگران، رادیو و تلویزیون   می­توانند نقش عمده ای را در این زمینه داشته باشند. توجیه مردم بدین صورت که به مسافران و گردشگران احترام بگذارند و آنها را دوست داشته باشند میتواند کمک بزرگی به این موضوع بکند.

سطح سواد افراد جامعه باید افزایش یابد تا بتوانند با گردشگران خارجی رابطه برقرار بکنند.

توسعه و تقویت برنامه های تبلیغاتی جهت معرفی جاذبه های گردشگری.

فعال کردن بیشتر بخش خصوصی در زمینه ی گردشگری.

شفاف سازی و به روز رسانی آمار و اطلاعات جهت انجام فعالیتهای تحقیقاتی در زمینه ی گردشگری.

حفظ امنیت سیاسی و اقتصادی کشور در جهت مطمئن ساختن گردشگران.

 

---

1- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز (مسئول)،Email:[e-mail]

2- کارشناس ارشد علوم اقتصادی،Email: [e-mail]

1. Ranis, Stewart, and Ramirez

2. World Travel &Tourism Council

3. World Travel &Tourism Council

1. Harrill

1. World Travel &Tourism Council

1. Croes

2. Yasarata, Altinay, Burns, Okumus

3. Li, Witt & Fei

1. Song, Dwyer & Li

2. Song, Witt & Li

3. Zhang, Kulendran & Song

1. Zhang, Kulendran & Song

2. Rigall-I-Torrent & Fluvia

1. Leitao, carlos

2. Adu Aliqah Khaled, Nader Al Rafou Ahmad

3. Growth domestic product

1. Interval Logic

1. Growth National Product

2. eviws

3. Least Squares

1. Null Hypothesis(H0)

2. Prob

3. Adjusted R-squared

4. Durbin –watson test

مراجع

منابع

- استانداری آذربایجان غربی "سالنامه آماری استان آذربایجان غربی" 1375-1389

- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، (1389)، "خلاصه تحولات اقتصادی کشور"

- بول آدریان (1379) "اقتصاد سفر و جهانگردی" ترجمه ی علی اعظم محمد بیگی، موسسه فرهنگی آینده پویان

- تراب ترکی، صنم (1384) " بررسی راهکارهای توسعه صنعت گردشگری در استان تهران" دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز – کارشناسی ارشد

- جعفرزاده، بهروز (1389) "بررسی عوامل موثر بر تقاضای توریسم در کشورهای منتخب جهان: رهیافت سیستم دینامیکی" دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز- کارشناسی ارشد

- سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای، سالنامه آماری حمل و نقل جاده ای 1375 -1390

- سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، 1391

- سعیدیان، عبدالحسین (1388) "دایره المعارف سرزمین و مردم ایران، گردشگری و دیدنیهای شگفت انگیز" انتشارات علوم و زندگی، جلد اول

- کریمی فرزاد و مهدی زاهدی کیوان (1390)،  "تعیین شاخص سرمایه گذاری اقتصادی در تخصیص بهینه ی تسهیلات به گردشگری در شرایط عدم قطعیت"، مجله ی پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، شماره 59، صص 151-173

- کهنمویی، جواد و صدر­موسوی (1386) "ارزیابی وضعیت تسهیلات گردشگری استان آذربایجان شرقی از دید گردشگران"، فصلنامه ی پژوهشهای جغرافیایی، شماره 61، صص 129-143

- لومسدن، لس (1386)، "بازاریابی گردشگری" ترجمه ی محمد ابراهیم گوهریان، دفتر پژوهشهای فرهنگی

- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1376) " مجموعه قوانین و مقررات صنعت ایرانگردی و جهانگردی"، تهران

- ولا، فرانسوا، بیچریل (1384)، "گردشگری بین المللی"، مترجمان ابراهیم گوهریان، کتابچی، انتشارات امیرکبیر 1384

- Adu Aliqah Khaled, Nader Al Rafou Ahmad (2010), “The Role of Tourism Sector on Economic Development in Jordan During the Period (1990-2008)”, European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, ISSN 1450-2887, Issue 18, PP. 189-209.

- Croes, Robertico (2012) “Assessing Tourism Development from Sen's Capability Approach” Journal of Travel Research, Vol. 51(5) pp. 542–554

- Harrill, Rich (2004) “Residents' Attitudes toward Tourism Development: a Literature Review with Implications for Tourism Planning” Journal of Planning Literature, Vol. 18, No. 3

- Leitao, carlos (2010) “Does Trade Help to Explain tourism Demand? The Case of Portugal”, Theoretical and Applied Economics, No. 3(544), 2010

- Ranis, Gustav, Frances Stewart, and A. Ramirez. (2000). “Economic Growth and Human Development” World Development, Vol. 28 (2) pp. 197-219.

- Rigall-I-Torrent, R., & Fluvia, M. (2007). “public goods in tourism municipalities: Formal analysis, empirical evidence and implications for sustainable development”, tourism economics, 13(3), 361-378

- Rigall-I-Torrent, R., & Fluvia, M. (2011). “Managing tourism products and destination embedding public goods components: A hedonic approach”. Tourism Management, 32, 244-255

- Song, Haiyan, Dwyer, Larry, Li Gang (2012), “Tourism Economics Research: A Review and Assessment” Annals of Tourism Research, Vol. 39, No.3, pp.1653-1682.

- Song, H., Li, G., Witt, S. F., & Fei, B. (2010). “Tourism demand modeling and forecasting: How should demand be measured?”. Tourism Economics, Vol. 16(1), pp. 63–81.

- Song, H., Witt, S. F., & Li, G. (2009). “The Advanced Econometrics of Tourism Demand”, London: Routledge.

- UN World Tourism Organization, “UNWTO Tourism Highlights”, 2011 Edition

- World Bank (WDI, 2010)

- World Travel & Tourism Council (2012) “Travel & Tourism Economic Impact 2012: Iran”

- Yasarata, Muhammet, Altinay, Levent, Burns, Peter,Okumus, Fevzi (2010), “Politics and sustainable tourism development – Can they co-exist?Voices from North Cyprus” Tourism management, Vol. 31, pp. 345-356.

- Zhang, H. Q., Kulendran, N., & Song, H. (2010). “Measuring returns on Hong