هفت‌کاخ کاووس و نردبان آیین مِهری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 9، شماره 31، تیر 1392، صفحه 57-77   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

حمید جعفری قریه علی

دانشیار دانشگاه ولیعصر عج رفسنجان

چکیده

عناصر سپهری در اندیشه‌ اقوام ایرانی، جایگاهی ویژه‌ داشته‌اند و این عناصر در آیین‌های پیشین ایرانی از جمله آیین مهر، مقدّس شمرده می‌شده‌اند. مهری‌دینان بر آن بوده‌اند که ارواح از جایگاه آسمانی به زمین فرود آمده‌اند و در کالبدها جای گرفته‌اند. این ارواح برای پاک شدن و بازگشتن به آسمان باید از هفت مرحله‌ بگذرند. در اسرار مهری از نردبان آیینی هفت‌پله‌ای یاد شده است که نماد طبقات آسمان است و راه‌های رسیدن به جایگاه برتر را نشان می‌دهد. در شاهنامه آمده است که کاووس در البرزکوه هفت خانه از زر، سیم، آبگینه و سنگ خارا می‌سازد و در این جستار نشان داده شده است که این هفت‌کاخ، یادآور نردبان آیینی مهری‌دینان است و به‌گونه‌ای ریشه در اعتقادات یزدان‌شناسی و ادامه‌ جوهره زندگی در جهانی دیگر دارد.

کلیدواژه‌ها

آیین مهر؛ هفت کاخ کاووس؛ هفت سیّاره؛ کنگ‌دژ؛ بازگشت به آسمان

مراجع

کتابنامه

آشتیانی، جلال‌الدّین. 1373. عرفان گنوستی‌سیزم-میستی‌سیزم. تهران: شرکت سهامی انتشار.

ابن اثیر، علی بن محمّد. 1370. الکامل. ترجمه عباس خلیلی، ابوالقاسم حالت و علی هاشمی حائری. به تصحیح مهیار خلیلی. تهران: علمی.

ابن مسکویه رازی، احمد بن محمّد. 1369. تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.

اسدی توسی، ابونصر علی‌ ابن احمد. 1354. گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهوری.

اکبری مفاخر، آرش. 1385. «سیاوش و شاه (شهریار آرمانی و آرمان‌شهر)»، شاهنامه‌پژوهی، دفتر نخست. به کوشش محمّدرضا راشد محصّل. مشهد: فرهنگ‌سرای فردوسی.

الیاده، میرچا. 1372. ‌رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستّاری. تهران: سروش.

ام. می، رابرت. 1386. «پیام ادیان: نقب زدن به عالم معنا». در سیری در سپهر جان. ترجمه مصطفی ملکیان. چاپ دوم. تهران: نگاه معاصر.

اوستا. 1383. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چاپ هشتم. تهران: مروارید.

ایرانشاه ‌ابن ابی‌الخیر. 1377. کوش‌نامه. به کوشش جلال متینی. تهران: علمی.

بایار، ژان پیر. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستّاری. تهران نشر مرکز.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمه‌ جلال ستّاری. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1388. ادیان آسیایی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

ـــــــــــ. 1378. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ سوم. تهران: آگاه.

پورداوود، ابراهیم. 1380. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.

ثعالبی، حسین بن محمّد. 1373. شاهنامه کهن: پارسی تاریخ غررالسّیر. ترجمه سید محمّد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

خواندمیر، غیاث‌الدّین بن همام‌الدّین الحسینی. 1333. تاریخ حبیب‌السیر. با مقدّمه جلا‌الدّین همایی. تهران: خیّام.

خیام نیشابوری، عمر .1385. نورزونامه. به تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

دادگی، فرنبغ. 1369. بندهشن. به کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.

دینکرت (کتاب پنجم تا نهم). 1355. به کوشش ماهیار نوابی، کیخسرو جاماسب و محمود طاووسی. شیراز: دانشگاه شیراز.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.

زند وهومن‌یسن. 1342. ترجمه‌ ‌صادق هدایت.‌ تهران: امیرکبیر.

شعبانلو، علیرضا. 1391. «بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س هشتم. ش 26.

طبری، محمد بن جریر. 1375. تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: اساطیر.

عطایی رازی (عطاء بن یعقوب). 1382. برزونامه.‌ به ‌اهتمام محمّد دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

غیاث‌الدّین محمّد رامپوری. 1363. غیاث‌اللغات. تهران: امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم حسن. 1382. شاهنامه. به‌کوشش سعید حمیدیان. چاپ ششم. تهران: قطره.

قائمی، فرزاد. 1386. «جلوه‌های شهر آرمانی در شاهنامه و متون پهلوی»، شاهنامه پژوهی (دفتر دوم). به کوشش محمّد رضا راشد محصّل. مشهد: آهنگ قلم.

کزّازی، میرجلال‌الدّین. 1369. آیین و فرهنگ راز آمیز مهر (مجموعه مقالات پیرامون شاهنامه). به کوشش مسعود رضوی. تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.

ــــــــــــــــــــــ. 1368. از گونه‌‌ای دیگر. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــــــ. 1372. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کوپر، جی. سی. 1386. فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. چاپ دوم. تهران: فرهنگ نشر نو.

کومن، فرانتس. 1383. آیین پررمز و راز میترایی. ترجمه‌ هاشم رضی. چاپ دوم. تهران: بهجت.

مجمل‌التّواریخ و القصص. 1383. تصحیح محمّدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب.

مختاری غزنوی، ‌عثمان. 1377. شهریارنامه. به کوشش غلامحسین بیگدلی. تهران: انتشارات پیک فرهنگ.

مزداپور، کتایون. 1378. داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. تهران: آگه.

معین، محمّد. 1364. مجموعه‌ مقالات. به ‌کوشش مهدخت معین. تهران: معین.

مینوی خرد. 1380. ترجمه‌ احمد تفضّلی. چاپ سوم. تهران: توس.

ناصرخسرو، ابومعین. 1378. دیوان. تصحیح مجتبی مینوی ـ مهدی محقّق. چاپ پنجم. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. 1363. خسرو و شیرین و هفت پیکر. به کوشش وحید دستگردی. چاپ دوم. تهران: علمی.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو تمدّن و فرهنگ بشری. تهران: اساطیر.

ورمازرن، مارتن. 1383. آیین میترا. ترجمه‌ بزرگ نادرزاد. چاپ چهارم. تهران: چشمه‌.

همای‌نامه. 1383. به کوشش محمّد روشن. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

هینلز، جان راسل. 1382. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

یونگ، کارل گوستاو. 1378. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ دوم. تهران: جامی.