کارکردهای عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه در دیوان و حدیقه‌الحقیقه سنایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 9، شماره 31، تیر 1392، صفحه 132-163   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

ابوالقاسم قوام¹؛ زهره هاشمی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی

چکیده

در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقه‌های نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی ‌نام می‌برند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در این جستار برآنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سنایی چگونه عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه را در حدیقه‌الحقیقه و دیوانش به کار گرفته است و شیوه نگرش وی به این عناصر چگونه بوده است؟ نگارندگان پس از مطالعه اشعار و استخراج این عناصر دریافتند که سنایی از آنها در چهار محور عمده زیبایی‌شناسی، تعلیمی، عرفانی و ستایشی بهره برده است و میزان کاربرد این عناصر به ترتیب کمیّت عبارت بوده از: ستایشی، تعلیمی، زیبایی‌شناسی و عرفانی.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ حدیقه‌الحقیقه؛ دیوان اشعار سنایی؛ عناصر حماسی و اساطیری؛ سنایی

مراجع

 

کتابنامه

پورنامداریان، تقی. 1383. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی  فلسفی ابن سینا و سهروردی. ویراست سوم. تهران: علمی و فرهنگی.

دینکرد. (کتاب سوم). 1381. یادداشت‌ها و ترجمه فریدون فضیلت. (2ج). تهران: دهخدا.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: کتابخانه سنایی.

^{ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .} 1387. حدیقه الحقیقه و الشریعه الطریقه. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی چاپ هفتم. تهران: دانشگاه ‌تهران.

^{ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ}. 1348. مثنوی‌های حکیم سنایی. تصحیح تقی مدرس‌ رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1383. تازیانه‌های سلوک؛ نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی. تهران: آگه.

صفا،ذبیح‌الله. 1384. حماسه سرایی درایران. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. 1363. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: کتابخانه سنایی.

فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. 1349. دیوان. چاپ دوم. تهران: زوّار.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ نهم. تهران: قطره.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1334. احادیث مثنوی. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی، احمد بن قوص بن احمد. 1347. دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ سوم. تهران: زوّار.

مینوی خرد. 1354. ترجمه احمد تفضلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

وندیداد. 1376. ترجمه هاشم رضی. تهران: فکر روز.

نصراصفهانی، محمدرضا و حافظ حاتمی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات عرفانی منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س پنجم. ش 16.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.