علل گسترش جماعت‌های اولیه صوفیان و شکل‌گیری خانقاه‌ها

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 9، شماره 30، فروردین 1392، صفحه 97-118   

نویسنده

محمدرضا عدلی

استادیار ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

اقامتگاه صوفیان را در زبان فارسی خانقاه گویند. این واژه که نخستین بار در متون سدة چهارم هجری، در اشاره به فعالیت‌های مانویان و کرّامیان به کار رفته، در سدة پنجم، با گسترش جماعت‌های صوفیه، در سرتاسر قلمرو اسلامی رواج یافته است. خانقاه‌ها در این عصر مراکزی فرهنگی‌ـ اجتماعی بودند که صوفیان و مردم عادی در آنجا از خدماتی برخودار می‌شدند؛ از جملۀ این خدمات می‌توان به این موارد اشاره کرد: تربیت مریدان، فراهم آوردن غذا و سرپناه برای مسافران و نیازمندان، تدریس علوم اسلامی، تألیف و تکثیر کتب، و ایجاد کتابخانه. گسترش خانقاه‌ها مانند هر پدیدۀ اجتماعی دیگر معلول علل و عوامل متعددی بوده است که اهمیت یافتن مقام شیخ، تأکید بر تربیت (در مقابل تعلیم) و خدمت به خلق‌الله از جملۀ این عوامل است.

کلیدواژه‌ها

جماعت‌های صوفیه؛ خانقاه؛ رباط؛ شیخ؛ مرید؛ تربیت