رویکردی روان‌شناسانه به سفر سه قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 8، شماره 28، مهر 1391، صفحه 44-108   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

کبری بهمنی¹؛ آزاده نیرومند²

¹مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد درود

²مربی زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد درود

چکیده

هرکول، رستم و اسفندیار سه قهرمان اساطیر یونان و ایران‌اند. وجه مشترک هر سه انجام مأموریت‌های دشوار است. هرکول برای رسیدن به جاودانگی مأمور انجام دادن کار طاقت‌فرسا می‌شود. رستم برای نجات شاه کهنسال و اسفندیار نیز برای رهاییِ خواهرانش، باید از هفت خوان عبور کنند. در این مقاله، سه عزیمت مذکور را با الگویِ فرایند فردیت تطبیق داده‌ایم. مطابق با نظر یونگ، کهن‌الگوها محتویات ناخودآگاه جمعی بشرند و در مراحلِ گوناگونِ فرایند فردیت حضور دارند. اساطیر و قصه‌ها نیز تجلیِ لایه‌های زیرین و جمعی ذهن بشرند؛ بنابراین فرافکنی بسیاری از عناصر فردیت را در قصه‌ها و اساطیر به صورت غول، اژدها، غار و... می‌توان جست‌وجو کرد. تفاوت‌ها و اشتراکات هر سه مأموریت افزون بر اینکه حاکی از تنوع فرهنگیِ بستر اساطیر و قصه‌هاست، انعکاس نبرد درونی و دل‌مشغولیِ واحدی است که از تقاضای کمال و رسیدن به یکپارچگی شکل می‌گیرد. در مقالة پیشِ رو، ضمن تطبیق نظر یونگ با سازه‌های اساطیری هر سه مأموریت، با بررسیِ کهنگیِ رمزها و مطلوب‌ها در هر سه داستان، گذر اسطوره به قصه نیز بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

هرکول؛ رستم؛ اسفندیار؛ فرایند فردیت؛ کهن‌الگوها

مراجع

اسمیت، ژوئل. 1383. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه شهلا برادران خسروشاهی. تهران: روزبهان و فرهنگ معاصر.

الیاده، میرچا. 1362. چشم انداز اسطوره. ترجمه جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.

باشلار، گاستون. 1378. روانکاوی آتش. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: توس.

برفر، محمد. 1389. آینه جادویی خیال. چ 1. تهران: امیرکبیر.

بیغمی، مولانا محمد. 1381. داراب‌نامه. به تصحیح ذبیح‌الله صفا. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

پالمر، مایکل. 1385. فروید، یونگ و دین. ترجمة محمد دهگانپور و غلامرضا محمدی. چ 1. تهران: رشد.

پراپ، ولادیمیر. 1371. ریشه‌های قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. چ 1.  تهران:  توس.

دلاشو، م. لوفلر. 1386 الف.  زبان رمزی قصه‌های پریوار. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: توس.

ــــــــــــــ . 1386 ب. زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: توس.

دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: مرکز.

رستگار فسایی، منصور. 1377. حماسه رستم و سهراب. چ 3. تهران: جام.

ـــــــــــــــــــ . 1379. اژدها در اساطیر. تهران: طوس.

روزنبرگ، دونا. 1374. اسطوره‌های یونان. ترجمه مجتبی عبدالله نژاد. چ 1. مشهد: ترانه.

زنجانی، محمود. 1380. فرهنگ جامع شاهنامه. چ 2. تهران: عطایی.

ژیران، ف. 1382. اساطیر یونان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ 1. تهران: کاروان.

شمیسا، سیروس. 1378. نقد ادبی. چ 2.  تهران: فردوس.

طغیانی، اسحاق و طیبه جعفری. 1388. «رویکردی اساطیری و روان‌شناختی به تولد نمادین شبدیز در خسرو و شیرین». بوستان ادب. دوره 1. ش 1.

فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. چ 1.  تهران: سخن.

فردوسی. 1379.  شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ 5. تهران: قطره.

قلی‌زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی. چ 1. تهران: کتاب پارسه.

کزازی، میرجلال‌ادین. 1385. نامه باستان. چ 5. تهران: سمت.

گرانت، مایکل و هیزل، جان. 1384. فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و روم). ترجمه رضا رضایی. تهران: ماهی.

معصومی، غلامرضا. 1388. دایرةالمعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. ج 1. چ 1. تهران: سورة مهر.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان، انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. چ 1. تهران: مرکز.

نظامی‌گنجوی. 1385. خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان. چ 7. تهران: قطره.

یاحقی، محمدجعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ 2. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1383.  انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چ 4. تهران: جام.

ــــــــــــــــ . 1387. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه محمدعلی امیری. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

 

منابع انگلیسی

Guerin, Wilfred l. et al. 2005. A handbook of Critical Approaches to Literature. Fifth edition. Oxford: Oxford University Press.

Hamilton, Edith. 1940. Mythology. Boston: Boston University Press.

McGuire, Linda. 2010. "Heracles: Super Hero", as quoted in www.yale.edu

Mitchell, Esther.2002. "Hercules, Greek hero, god, myth", as quoted in www.essortment.com

Tilak, Raghukul. 1999. Literary Forms, Trends and Movements. New Delhi: Rama Brothers.

 

 

References

Bachelard, Gaston. (1999/1378H). Ravankavi-e Ātash (The psychoanalysis of fire). Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Toos.

Barfar, Mohammad. (2010/1389H). Āyine-ye jadooyi-e khial. 1^st ed. Tehran: Amir Kabir.

Beighami, Mowlana Mohammad. (2002/1381H). Dārāb Nāmeh. Ed. by Zabihollah Safa. 2^nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

De Beaucorps, Monique. (1997/1376H). Ramz-hāye zende jān. Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Markaz.

Elliade, Mircea (1983/1363H). Cheshmandāz-e ostureh. Tr. by Jalal Sattari. 1^st ed. Tehran: Toos.

Ferdowsi. (2000/1379H). Shahnameh. With the efforts of Saeed Hamidian. 5^th ed. Tehran: Ghatreh.

Fotoohi, Mahmood. (2007/1386H). Belaghat-e tasvir. 1^st ed. Tehran: Sokhan.

Gholizadeh, Khosrow. (2008/1387H). Farhang-e asatir-e Irani. 1^st ed. Tehran: Ketab-e Parseh.

Guirand, Felix. (2003/1382H). Asātir-e Yunān. Tr. by Abolghasem Esmaeilpour. 1^st ed. Tehran: Karevan.

Jung, Carl Gustav. (2004/1383H). Ensan va sambol-hāyash (Man and his symbols). Tr. by Mahmood Soltaniyyeh. 4^th ed. Tehran: Jām.

Kazzazi, Mir Jalaloddin. (2006/1385H). Nāme-ye bāstān. 5^th ed. Tehran: Samt.

Loeffler-Delachaus, Marguerite. (2007/1386H) A. Zabān-e ramzi-e ghesse-hāye parivār. Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Toos.

--------. (2007/1386H) B. Zabān-e ramzi-e afsāne-ha. Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Toos.

Moreno, Antonio. (2007/1386H). Jung, Khodayan, Ensan-e modern. Tr. by Darioosh Mehrjooyi. 1^st ed. Tehran: Markaz.

Nezāmi Ganjavi. (2006/1385H). Khosrow va Shirin. With the efforts of Saeed Hamidian. 7^th ed. Tehran: Ghatreh.

 Palmer, Michael. (2006/1385H). Freud, Jung, va Din. Tr. by Mohammad Dahganpour and Gholamreza Mohammadi. 1^st ed. Tehran: Roshd.

Prop, Vladimir. (1992/1371H). Rishe-hāye ghesse-hāye pariyān. Tr. by Fereidoon Badreyi. 1^st ed. Tehran: Toos.

Rastegar Fasayi, Mansour. (1998/1377H). Hemāse-ye Rostam va Sohrab. 3^rd ed. Tehran: Jām.

Rosenberg, Donna. (1995/1374H). osture-hāye Yunān. Tr. by Mojtaba Abdollah Nejad. 1^st ed. Mashhad: Taraneh.

Shamisa, Siroos. (1999/1378H). Naghd-e adabi. 2^nd ed. Tehran: Ferdows.

Toghiani, Es’hagh; Ja’fari, Tayyebeh. (2009/1388H). “Rooykardi asatiri va ravan-shenakhti be tavallod-e namādin-e Shabdiz dar Khosro va Shirin”. Boostān-e adab. Round 1. No. 1.

Yāhaghi, Mohammad Ja’far. (2007/1386H). Farhang-e asātir va dāstān-vāre-ha dar adabiat-e Farsi. 2^nd ed. Tehran: Farhang-e Moāsser.

Zanjani, Mahmood. (2001/1380H). Farhang-e Jāme’e Shahnameh. 2^nd ed. Tehran: Atāyi.