تطبیق پیر مغان دیوان حافظ با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 8، شماره 28، مهر 1391، صفحه 151-178   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مصطفی گرجی¹؛ زهره تمیمداری²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیامنور

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیامنور

چکیده

شعر حافظ که آینه دنیای خیال‌انگیز و رازآلود وی است، به دلیل پیچیدگی‌های معنایی و هنرورزی‌های زبانی، همواره از متون باز و تفسیرپذیر به شمار آمده و درباره آن از منظرهای گوناگون سخن رفته است. نقد کهن‌الگویی آثار ادبی از فروع نقدهای روان‌شناختی است که در دهه‌های اخیر همچون مطالعات میان‌رشته‌ای دیگر رونق و روایی یافته است. این نقد که به بررسی مضامین و تصاویر کهن‌الگویی در نهاد انسان‌ها می‌پردازد، راه را برای ژرف‌کاوی‌های بعدی آثار ادبی می‌گشاید و نشان‌دهندة جهانی‌بودن پیام انسانی و احساسات شاعران هنروری همچون حافظ است. در این پژوهش با دید مکتب روان‌کاوی یونگ و از منظر کهن‌الگویی به جهان شعری حافظ نگریسته شده و به شخصیت پررنگ و تکرار شونده پیر در دیوان او پرداخته شده است؛ بررسی مقایسه‌ای چهره پیرمغان با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ، نشان‌دهندة شباهت بسیار و یا حتی انطباق کامل وی با آن تصویر کهن است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ یونگ؛ کهن‌الگو؛ پیر خردمند؛ پیر مغان

مراجع

ابرمز، ام. اچ.1387. فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمه سعید سبزیان. چ 1 از ویراست نهم. تهران: رهنما.

انوشه، حسن. 1381. فرهنگنامه ادب فارسی(دانشنامه ادب فارسی). ج 2.چ 2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

احمدی، مهدی. 1387. "پیر گلرنگ(تاملی دیگر در بیتی از حافظ)". فصلنامه علمی –پژوهشی گوهر گویا. س 2. ش 7.

ال گورین، ویلفرد و دیگران .1388. درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه‌ علیرضا فرح‌بخش و زینب حیدری مقدم. چ 1. تهران: رهنما.

بزرگ بیگدلی، سعید و حاجیان، خدیجه. 1385. "بر قلم صنع خطا رفت یا نرفت؟". فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌های ادبی. ش 11.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشه‌ یونگ. ترجمه‌ دکتر حسین پاینده. چ 1. تهران: آشیان.

پاینده، حسین. 1382. گفتمان نقد. چ 1. تهران: روزگار.

پورنامداریان، تقی. 1380. در سایه آفتاب. چ 1. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1383. رمز و داستان‌های رمزی. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــ . 1384. گمشده لب دریا (تعمدی در معنا و صورت شعر حافظ). چ 2. تهران: سخن.

ثمینی، نغمه. 1387. تماشاخانه اساطیر (اسطوره و کهن‌نمونه در ادبیات نمایشی ایران). چ 1. تهران: نی.

جونز، ارنست و دیگران. 1366. رمز و مثل در روانکاوی. ترجمه‌ جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.

حافظ. 1359. دیوان. به تصحیح پرویز ناتل خانلری. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ــــ . 1374. دیوان. به تصحیح غنی و قزوینی. (به اهتمام ع. جزیزه‌دار). چ 5. تهران: اساطیر.

حسینی، مریم. 1387. «نقد کهن‌الگویی غزلی از مولانا». دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی. ش 28.

حق‌شناس، علی‌محمد. 1365. «حافظ شناسی، خودشناسی». درباره حافظ. چ 1. تهران: دانش.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1379.حافظ‌نامه.چ 11. تهران: علمی و فرهنگی.

داد، سیما. 1383. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ 2. تهران: مروارید.

رجایی بخارایی، احمدعلی. 1364. فرهنگ اشعار حافظ. چ 2. تهران: علمی.

سهلگی، علی بن محمد. 1388. کتاب النور(دفتر روشنایی). به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 5. تهران: سخن.

شایگان‌فر. حمید. 1380. نقد ادبی(معرفی مکاتب نقد). چ 1. تهران: دستان.

شفیعی‌کدکنی. محمدرضا. 1377. در اقلیم روشنایی(تفسیر چند غزل از حکیم سنایی غزنوی). چ 2. تهران: آگاه

شمیسا. سیروس. 1387. بیان. چ 3 از ویرایش سوم. تهران: میترا.

ـــــــــــــــ . 1388. یادداشت‌های حافظ. چ 1. تهران: علم.

عطار. 1376. دیوان عطار(شرح احوال عطار). بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 2. تهران: نخستین.

ـــــ .1388. مصیبت‌نامه.به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ 5. تهران: سخن.

کادن. جی. ای. 1386. فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمه کاظم فیروزمند. چ 2. تهران: شادگان.

کزازی، میرجلال الدین. 1375. دیرمغان (گزارش بیست غزل حافظ بر پایه زیباشناسی و باورشناسی). چ 1. تهران: قطره.

ملکیان، مصطفی. 1387. راهی به رهایی. چ 3. تهران: نگاه معاصر.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه‌ داریوش مهرجویی. چ 1. تهران: مرکز.

مولانا. 1381. کلیات شمس تبریزی. به اهتمام کاظم برگ‌نیسی. ج2. چ 1. تهران: فکر روز.

نیاز کرمانی. سعید (به کوشش). 1370. پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت. چ 1. تهران: پاژنگ.

یونگ. کارل گوستاو. 1372. جهان‌نگری. ترجمه جلال ستاری. چ 1. تهران: توس.

ــــــــــــــــــ . 1368. چهار صورت مثالی. ترجمه پروین فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1385. روان شناسی ضمیر نا خودآگاه. ترجمه محمدعلی امیری. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــ . 1382. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمه فریدون فرامرزی. لیلا فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

منبع رایانه‌ای

نرم‌افزار درج سخن (بانک الکترونیک شعر فارسی). شرکت مهر ارقام رایانه.

 

 

 

References

Abrams, M. H. (2008, 1387H). Farhang-e towsifi-e estelahat-e adabi. Tr. by Saeed Sabzian. 1^st ed. of the 9^th revision. Tehran: Rahnama.

Ahmadi, Mahdi. (2008/1387H). “Pir-e Golrang (Ta’amoli digar dar beiti az Hafez)”. Gowhar-e Guya scientific journal. No. 7.

Anooshe, Hasan. (2002/1381H). Farhangname-ye adab-e Farsi (Daneshname-ye adab-e Farsi). 2^nd Vol. 2^nd ed. Tehran: Vezarast Farhang va Ershad Eslami.

Attār. (1997/1376H). Divān-e Attār (Sharhe ahvāl-e Attār). Badiozzaman Forouzanfar. 2^nd ed. Tehran: Nokhostin.

--------. (2009/1388H). Mosibat Nameh. Mohammad Reza Shafi’i Kadkani. 5^th ed. Tehran: Sokhan.

Bilisker, Richard. (2009/1388H). Andishe-ye Jung. Tr. by Hossein Pāyande. 1^st ed. Tehran: Āshiān.

Bozorg Bigdeli, Saeed; Hajian, Khadijeh. (2006/1385H). “Bar ghalam-e son’ khata raft ya naraft?” Faslname-ye elmi-pazhouheshi-e pazhouhesh-hāye adabi. No. 11.

Cuddon, J. A. (2007/1386H). Farhang-e adabiat va naghd (A dictionary of literary terms). Tr. by Kazem Firoozmand. 2^nd ed. Tehran: Shadegān.

Dād, Sima. (2004/1383H). Farhang-e estelahat-e adabi. 2^nd ed. Tehran: Morvarid.

Guerin, Wilfred. Et al. (2009/1388H). Daramadi bar shive-haye naghd-e adabi (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Alireza Farahbakhsh and Zeinab Heidari Moghaddam. 1^st ed. Tehran: Rahnama.

Hāfez. (1980/1359H). Divān. Ed. by Parviz Natel Khānlari. 1^st ed. Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran.

Haghshenas, Ali Mohammad. (1986/1365H). “Hāfez shenasi, khod shenasi”. Selected essays of Nashre Dānesh 2 (On Hāfez). Nasrollah Pourjavadi. 1^st ed. Tehran: Dānesh.

Hosseini, Maryam. (2008/1387H). “Naghd-e kohan olguyi-e ghazali az Mowlana”. Pazhouhesh-e zaban va adabiat-e Farsi. No. 28.

Jones, Ernest et al. (1987/1366H). Ramz va masal dar ravānkāvi. Tr. by Jalal Sattari. 1^st ed. Tehran: Toos.

Jung, Carl Gustav. (1993/1372H). Jahan negari. Tr. by Jalal Sattari. 1^st ed. Tehran: Toos.

--------. (1989/1368H). Chahar soorat-e mesali. Tr. by Parvin Faramarzi. 1^st ed. Mashhad: Āstān-e ghods-e razavi.

--------. (2003/1382H). Ensan-e emroozi dar jostojooye rooh-e khod. Tr. by Fereidoon Faramarzi & Leila Faramarzi. 1^st ed. Mashhad: Āstān-e ghods-e razavi.

--------. (2006/1385H). Ravanshenasi-e zamir-e nakhodagah. Tr. by Mohammad Ali Amiri. 4^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Kazzazi, Mir Jalaloddin. (1996/1375H). Deir-e moghān (Gozaresh-e bist ghazal-e Hāfez bar paye-ye zibayi shenasi va bāvar shenasi). 1^st ed. Tehran: Ghatreh.

Khorramshahi, Bahaoddin. (2004/1383H). Hāfez Nāmeh. Vol 2. 11^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Malekian, Mostafa. (2008/1387H). Rāhi be rahayi. 3^rd ed. Tehran: Negah-e moāser.

Moreno, Antonio. (1997/1376H). Jung, khodayan, va ensan-e modern (Jung, gods, and the modern man). Tr. by Darioosh Mehrjooyi. 1^st ed. Tehran: Markaz.

Mowlana. (2002/1381). Kolliat-e Shams-e Tabrizi. Kazem barg neisi. Vol 2. 1^st ed. Tehran: Fekr-e Rooz.

Niaz Kermani, Saeed. (1991/1370H). Pir-e ma goft khata bar ghalam-e son’ naraft. 1^st ed. Tehran: Pāzhang.

Pāyande, Hossein. (2003/1382H). Goftoman-e naghd. 1^st ed. Tehran: Roozgār.

Pournamdarian, Taghi. (2001/1380H). Dar sāye-ye Āftāb. 1^st ed. Tehran: Sokhan.

--------. (2004/1383H). Ramz va dāstān-hāye ramzi. 5^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Rajayi Bokharayi, Ahmad Ali. (1985/1364H). Farhang-e ash’ār-e Hāfez. 2^nd ed. Tehran: Elmi.

Sahlagi, Ali ibn Mohammad. (2009/1388H). Ketab ol-noor (daftar-e roshanayi). Mohammad Reza Shafi’i Kadkani. 5^th ed. Tehran: Sokhan.

Samini, Naghmeh. (2008/1387H). Tamashakhane-ye asātir (ostooreh va kohan-nemooneh dar adabiat-e namayeshi-e Iran). 1^st ed. Tehran: Nei.

Shafi’i Kadkani, Mohammad Reza. (1998/1377H). Dar eghlim-e roshanayi  (tafsir-e chand ghazal az hakim Sanayi Ghaznavi). 2^nd ed. Tehran: Agāh.

Shamisa, Siroos. (2008/1387H). Bayan. 3^rd ed of the 3^rd revision. Tehran: Mitra.

--------. (2009/1388H). Yaddasht-hāye Hāfez. 1^st ed. Tehran: Elm.

Shayeganfar, Hamid. (2001/1380H). Naghd-e adabi (Moarefi-e makateb-e naghd). 1^st ed. Tehran: Dastān.

 

Digital source:

Darj-e Sokhan Software (Electronic bank of Persian Poetry). Mehr Arghām Rāyāneh Co.