نقد کهن‌الگویی شعر «قصه شهر سنگستان» مهدی اخوان‌ثالث

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 8، شماره 28، مهر 1391، صفحه 178-209   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

حمیدرضا فرضی

استادیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تبریز

چکیده

«نقد کهن‌الگویی» یکی از رویکردهای اصلی نقد ادبی معاصر است که به کشف ماهیت و ویژگی اسطوره‌ها و کهن‌الگوها و نقش آنها در ادبیات می‌پردازد. در این مقاله «قصه شهر سنگستان» از دیدگاه نقد کهن‌الگویی، بررسی و براساس کهن‌الگوهای قهرمان، مرگ و تولد دوباره، پیر دانا، سایه و خویشتن، و نمادهای کهن‌الگویی درخت، کوه، درّه، غار، چشمه، چاه و عدد هفت، تحلیل شده است. اساس کهن‌الگویی این شعر بر اسطوره «قهرمان ـ منجی» شکل گرفته و بقیه کهن‌الگوها و نمادها در ارتباط با آن معنا یافته‌اند. از میان مراحل سه‌گانه تحول و رستگاری، رفتار قهرمان (شاهزاده) با مرحله دوم که «پاگشایی» نام دارد و دارای سه مرحله (حرکت و جدایی، تغییر و بازگشت) است، تطبیق داده شده است.

کلیدواژه‌ها

نقد کهن‌الگویی؛ کهن‌الگوها؛ نمادهای کهن‌الگویی؛ شعر «قصه شهر سنگستان»؛ قهرمان

مراجع

قرآن مجید.

آفرین، فریده. 1388. «بررسی رمان شازده احتجاب از چشم انداز نظریات یونگ»، نقد ادبی. س2.ش7.

اخوان ثالث، مهدی. 1371. شعر زمان ما 2. به کوشش محمد حقوقی. چ 2. تهران: نگاه.

اقبالی، ابراهیم و دیگران. 1386. «تحلیل داستان سیاوش بر پایه نظریات یونگ». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 8.

اکرمی، میرجلیل و پاشایی، محمد. 1389. «بررسی تطبیقی آرکی‌تایپ در حماسه‌های گیلگمش و رستم». دو فصلنامه علمی – تخصصی علامه. س 10.
ش‌ پیاپی 26.

الیاده، میرچا. 1384. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چ 2. تهران: طهوری.

ـــــــــــ . 1386. چشم اندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: توس.

ـــــــــــ. . 1389. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. چ 4. تهران: سروش.

امامی، نصراله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. چ 3. تهران: جامی.

امینی، محمدرضا. 1381. «تحلیل اسطوره قهرمان در داستان ضحاک براساس نظریه یونگ». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. س 17. ش2.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشه یونگ. ترجمه حسین پاینده. چ 3. تهران: آشیان.

پاینده حسین. 1384. «اسطوره‌شناسی و مطالعات فرهنگی: تبیین یونگ از اسطوره­ای مدرن». در اسطوره و ادبیات. تهران: سمت.

بی‌نام. 1388. درآمدی بر انسان‌شناسی هنر و ادبیات. ترجمه محمدرضا پورجعفری. چ 1. تهران: ثالث.

جعفری، طیبه. 1389. «تحلیل و نمادپردازی «پیامبر» نوشته جبران خلیل جبران با توجه به کهن الگوهای روان‌شناسی یونگ». فنون ادبی. س2. ش2 (پیاپی 3).

جعفری کمانگر، فاطمه و مدبری، محمود. 1382. «کوه و تجلی آن در شاهنامه فردوسی». پژوهش‌های ادبی. ش2.

حرّی، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س5. ش15.

حسینی، مریم. 1387. «نقد کهن‌الگویی غزلی از مولانا»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 11.

ـــــــــــ. . 1388. «رمزپردازی غار در فرهنگ ملل و یار غار در غزل‌های مولوی». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س5 . ش 11.

دستغیب، عبدالعلی. 1373. نقد شعر مهدی اخوان ثالث. چ 1. تهران: مروارید.

دوبوکور، مونیک. 1387. رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری. چ3. تهران: مرکز.

ذوالفقاری، محسن و حدّادی، الهام. 1389. «تصویر استعاری کهن‌الگوی خورشید در ناخودآگاه قومی خاقانی و نظامی». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س6. ش20.

روضاتیان، مریم. 1388. «رمزگشایی قصه سلامان و ابسال حنین بن اسحاق براساس کهن‌الگوهای یونگ». فنون ادبی. س 1. ش1.

زمرّدی، حمیرا. 1385. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. چ2. تهران: زوّار.

سلاجقه، پروین. 1389. نقد نوین در حوزه شعر. چ 1. تهران: مروارید.

شایگان‌فر، حمیدرضا. 1386. نقد ادبی. چ 3. تهران: دستان.

شمیسا، سیروس. 1383. داستان یک روح. چ6. تهران: فردوس.

شوالیه، ژان و گربران، آلن. 1384. فرهنگ نمادها. ج 1 و 2. تهران: جیحون.

ـــــــــــــ . 1382 و 1385. فرهنگ نمادها. ج 3 و 4. چ 1. تهران: جیحون.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. چ1. تهران: نیلوفر.

فوردهام، فریدا. 1388. مقدمه‌ای بر روا‌‌ن‌شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربها.
چ 1. تهران: جامی.

قائمی، فرزاد. 1388. «تحلیل سیرالعباد الی المعاد سنایی غزنوی براساس روش نقد اسطوره‌ای (کهن‌الگویی)». ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س1. ش1.

قائمی، فرزاد و دیگران. 1388. «تحلیل نقش نمادین اسطوره آب و نمودهای آن در شاهنامه فردوسی براساس روش نقد اسطوره­ای». جستارهای ادبی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی سابق). س42. ش165.

کهدویی، محمدکاظم و بحرانی، مریم. 1388. «تحلیل شخصیت موبد در ویس و رامین براساس نظریات یونگ». مجله مطالعات ایرانی. س8. ش15.

گرین، ویلفرد و دیگران. 1383. مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری. چ3. تهران: نیلوفر.

لطافتی، رویا. 1384. «نگاهی به اسطوره در شعر مهدی اخوان ثالث». در اسطوره و ادبیات. چ 2. تهران: سمت.

لوفلر – دلاشو، م. 1386. زبان رمزی قصه­های پریوار. ترجمه جلال ستاری. چ 2. تهران: توس.

مدّرسی، فاطمه و ریحانی‌نیا، پیمان. 1390. «بررسی کهن‌الگوی آنیما در اشعار مهدی اخوان ثالث»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی – دانشگاه اصفهان. س3. ش1 (پیاپی 9).

مکاریک، ایرناریما. 1384. دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. چ1. تهران: آگه.

مورنو، آنتونیو. 1388. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی.
چ 5. تهران: مرکز.

هال، کالوین اس و نوردبای، ورنون جی. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه محمدحسین مقبل. چ1. تهران: جهاد دانشگاهی.

یاوری، حورا. 1387. روانکاوی و ادبیات. چ1. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمه پروین فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــ . 1387. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چ 6. تهران: جامی.

 

 

References

The Holy Quran

Āfarin, Farideh. (2009/1388H). “Barrasi-e roman-e Shazdeh Ehtejāb az cheshm andaz-e nazariāt-e Jung”. Naghde Adabi (The Journal of Literary  Criticism). Year 2. No. 7.

Akrami, Mir Jalil; Pashayi, Mohammad. (2010/1389H). “Barrasi-e tatbighie archetype dar hemase-hāye Gilgamesh va Rostam”. Allameh scientific-research journal. Year 10. No. 26.

Amini, Mohammad Reza. (2002/1381H). “Tahlil-e osture-ye ghahremān dar dāstān-e Zahhāk bar asas-e  nazariye-ye Jung”. The Journal of Olum-e ejtemāyi va ensani-e daneshgah-e Shiraz (Shiraz university journal of sociology and humanities). Year 17. No. 2.

Bilisker, Richard. (2009/1388H). Andishe-ye Jung. Tr. by Hossein Payandeh. 3^rd ed. Tehran: Āshiān.

Chevallier, Jean; Gheerbrant, Alain. (2005/1384H). Farhang-e namād-ha. Vols 1 & 2. Tehran: Jeihoon.

--------. (2003 & 2006/1382 & 1385H). Farhang-e namād-ha. Vols 3 & 4. 1^st ed. Tehran: Jeihoon.

Dastgheib, Abdol Ali. (1994/1373H). Naghd-e she’r-e Mahdi Akhavan Sāles. 1st ed. Tehran: Morvarid.

De Beaucorps, Monique. (2008/1387H). Ramz-hāye zende jān. Tr. by Jalal Sattari. 3^rd ed. Tehran: Markaz.

Eghbāli, Ebrahim et al. (2007/1386H). “Tahlil-e dāstān-e Siavash bar paye-ye nazariāt-e Jung”. The Journal of Pazhouhesh-e Zaban va Adabiat-e Farsi. No. 8.

Eliade, Mircea. (2005/1384H). Osture-ye bāzgasht-e jāvdāneh. Tr. by Bahman Sarkarati. 2^nd ed. Tehran: Tahoori.

--------. (2007/1386H). Cheshm-andāz-hāye ostureh. Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Toos.

--------. (2010/1389H). Resale dar tārikh-e adian. Tr. by Jalal Sattari. 4^th ed. Tehran: Soroosh.

Emami, Nasrollah. (2006/1385H). Mabani va ravesh-hāye naghd-e adabi. 3^rd ed. Tehran: Jāmi.

Fordham, Frieda. (2009/1388H). Moghaddame-yi bar ravan shenasi-e Jung. Tr. by Masoud Mirbaha. 1^st ed. Tehran: Jāmi.

Frye, Northrop. (1998/1377H). Tahlil-e naghd. 1^st ed. Tehran: Niloofar.

Ghāemi, Farzad. (2009/1388H). “Tahlil-e Seir-ol ebād elal ma’ād-e Sanayi-e Ghaznavi bar asas-e ravesh-e naghd-e osture-yi (kohan olguyi)”. Azzahra university journal of mystic literature. Year 1. No.1

Ghāemi, Farzad et al. (2009/1388H). “Tahlil-e naghsh-e namādin-e osture-ye āb va nemood-hāye ān dar Shahname-ye Ferdowsi bar asas-e ravesh-e naghd-e osture-yi”. Jostār-hāye adabi (previously, Faculty of literature and humanities). Year 42. No. 165.

Guerin, Wilfred et al. (2004/1383H). Mabani-e naghd-e adabi (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Farzaneh Tāheri. 3^rd ed. Tehran: Niloofar.

Hall, Calvin Springer; Nordby, VernonJ. (1996/1375H). Mabāni-e ravan shenakhti-e tahlili-e Jung. Tr. by Mohammad Hossein Moghbel. 1^st ed. Tehran: Jahād daneshgahi.

Hoghooghi, Mohammad. (1992/1371H). She’r-e zaman-e ma 2. 2^nd ed. Tehran: Negāh.

Horri, Abolfazl. (2009/1388H). “Karkard-e kohan olgu-ha dar she’r-e classic va mo’āser-e Farsi dar parto-e rooykard-e sākhtari be ash’ār-e Shāmloo”. Quarterly Journal of mytho-mystic literature. Year 5. No. 15.

Hosseini, Maryam. (2008/1387H). “Naghd-e kohan olguyi-e ghazali az Mowlana”. Pazhouhesh-e zaban va adabiat-e Farsi. No. 11.

--------. (2009/1388H). “Ramz pardazi-e ghār dar farhang-e melal va yār-e ghār dar ghazal-hāye Mowlana. Quarterly journal of mytho-mystic literature. Year 5. No. 11.

Ja’fari Kamangar, Fatemeh; Modabberi, Mahmood. (2003/1382H). “Kooh va tajali-e ān dar Shahnameh-ye Ferdowsi”. Pazhouhesh-hāye adabi. No. 2

Ja’fari, Tayyebe. (2010/1389H). “Tahlil va namād-pardazi-e Payambar neveshte-ye Gibran Khalil Gibran ba tavajoh be kohan olgu-hāye ravanshenasi-e Jung”. Fonoon-e adabi. Year 2. No. 2 and 3.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368H). Chahar soorat-e mesāli. Tr. by Parvin Faramarzi. 1^st ed. Mashhad: Āstan-e ghods-e razavi.

--------. (2008/1387H). Ensan va sambol-hāyash. Tr. by Mahmood Soltaniyyeh. 6^th ed. Tehran: Jāmi.

Kahdooyi, Mohammad Kazem; Bahrani, Maryam. (2009/1388H). “Tahlil-e shakhsiat-e mowbed dar Vis va Ramin bar asas-e nazariat-e Jung”. The Journal of Iranian Studies. Year 8. No. 15.

Letāfati, Roya. (2005/1384H). “Negāhi be ostureh dar she’r-e Mehdi Akhavan Sāles”. Ostureh va adabiat. 2^nd ed. Tehran: Samt.

Loeffler -Delachaus, Marguerite. (2007/1386H). Zabān-e ramzi-e ghesse-hāye parivār. Tr. by Jalal Sattari. 2^nd ed. Tehran: Toos.

Makaryk, Irena Rima. (2005/1384H). Dānesh-name-ye nazarie-hāye adabi-e moāser. Tr. by Mehran Mohajer & Mohammad Nabavi. 1^st ed. Tehran: Agah.

Modarresi, Fatemeh; Reihani Nia, Peiman. (2011/1390H). “Barrasi-e kohan olgu-ye Anima dar ash’ār-e Mehdi Akhavan Sāles”. Pazhouhesh-hāye zaban va adabiat-e Farsi- The University of Esfahan. Year 3. No. 1 (and 9).

Moreno, Antonio. (2009/1388H). Jung, khodayan, va ensan-e modern. Tr. by Dariush Mehrjooyi. 5^th ed. Tehran: Markaz.

Payandeh, Hossein. (2005/1384H). “Ostureh shenasi va motāle’āt-e farhangi: Tabyin-e Jung az osture-yi modern”. Ostureh va adabiat. Tehran: Samt.

Pour Jafari, Mohammad Reza (Tr.). (2009/1388H). Daramadi bar ensan shenasi-e honar va adabiat. 1^st ed. Tehran: Sāles.

Rowzatiān, Maryam. (2009/1388H). “Ramz-goshayi-e ghesse-ye Salāmān va Absāl-e Hanin Ibn Es’hāgh bar asas-e kohan olgu-hāye Jung”. Fonoon-e adabi. Year 1. No. 1.

Salajaghe, Parvin. (2010/1389H). Naghd-e novin dar howze-ye she’r. 1^st ed. Tehran: Morvarid.

Shamisa, Siroos. (2004/1383H). Dāstān-e yek rooh. 6^th ed. Tehran: Ferdows.

Shāygānfar, Hamidreza. (2007/1386H). Naghd-e adabi. 3^rd ed. Tehran: Dastān.

Yavari, Hoora. (2008/1387H). Ravankavi va adabiat. 1^st ed. Tehran: Sokhan.

Zolfaghari, Mohsen; Haddadi, Elham. (2010/1389H). “Tasvir-e este’āri-e kohan olgu-ye Khorshid dar nākhodāgāh-e ghowmi-e Khaghāni va Nezāmi”. Quarterly Journal of mytho-mystic literature. Year 6. No. 20.

Zomorrodi, Homeira. (2006/1385H). Naghd-e tatbighi-e adian va asatir. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.