دگردیسی ایندرا به رستم

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 8، شماره 28، مهر 1391، صفحه 248-268   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا نصراصفهانی¹؛ علی صادقی²

¹استادیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان ـ

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

شخصیت رستم(1) در شاهنامه و ایندرا در ریگ ودا ـ کتاب مقدس هندی‌ها ـ آن‌قدر به هم شباهت دارد که هر دو در یک پژوهش کنار هم مقایسه و تحلیل شوند. این پژوهش با طرح شباهت‌ها در وظایف، اعمال و شخصیت هر دو اسطوره و با ذکر شواهدی از هر دو کتاب می‌کوشد این نظریه را تقویت کند که رستم دگردیسی/تغییر یافته ایزد ایندرا است؛ ایندرا که زمانی مورد ستایش هر دو قوم آریایی هند و ایران بود، در سال‌های بعد در ایران با عبور از صافی دین زردشت- که مجالی برای چند خدایی باقی نمی‌گذاشت- به شکل پهلوانی درآمد. نگاهی دقیق به رفتار و ویژگی‌های رستم در شاهنامه همان شخصیت ایزدی او را که هنوز در هند ایندرا نامیده می‌شود، به ذهن می‌آورد. در این پژوهش به سی مورد از این شباهت‌ها اشاره می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

رستم؛ ایندرا؛ شاهنامه؛ ریگ ودا؛ پیکرگردانی؛ اسطوره

مراجع

آموزگار، ژاله. 1388. تاریخ اساطیر ایران. چ 11. تهران: سمت.

بالازاده، امیرکاووس. 1377. مهرداد بهار. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی ایران.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1378. اسطوره، بیان نمادین. چ 2. تهران: سروش.

بهار، مهرداد. 1351. اساطیر ایران. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ـــــــــ . 1375. پژوهشی در اساطیر. تهران: آگاه.

دونار روزنبرگ. 1379. اساطیر جهان. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

رزمجو، حسین. 1381.  قلمرو ادبیات حماسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

رستگار فسایی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

ریاحی، محمدامین. 1382. سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

ریگ‌ودا (گزیده سروده‌ها). 1372. به تحقیق، ترجمه و مقدمه محمدرضا جلالی‌نایینی. چ 3. تهران: نقره.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. چ 2. تهران: طهوری.

شمیسا، سیروس. 1378. انواع ادبی. چ 2. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1369. حماسه سرایی در ایران. چ 5. تهران: امیرکبیر.

فردوسی. 1388. شاهنامه. به تصحیح خالقی‌مطلق. چ 2. تهران: مرکز دایرةالمعارف اسلامی.

ـــــــــــ . 1385. شاهنامه. از روی نسخه چاپ مسکو. به تصحیح سعید حمیدیان. چ 8. تهران: قطره.

قریب، بدیع‌الزمان. 1386. مطالعات سغدی. به کوشش محمد شکری فومنش. تهران: طهوری.

مصاحب، غلامحسین. 1387. دایرةالمعارف فارسی. ج3. چ5. تهران: امیرکبیر.

موسایی، معصومه. 1386. «بانو گشسب نامه و اسطوره آرتمیس». فصلنامه زبان و ادب. ش 31.

یاحقی، محمدجعفر. 1388. از باژ تا دروازه رزان. تهران: سخن.

یار شاطر، احسان. 1330. «ایندرا، اساطیر هند و ایرانی». مجله یغما. س4. ش10.

ــــــــــــــــ . 1331. «ایندرا،اساطیر هند و ایرانی 2». مجله یغما. س 5. ش 1.

ــــــــــــــــ . 1331. «سرود ایندرا». مجله سخن. س4. ش4.

ورونیکا، ایونس. 1373. اساطیر هند. ترجمه باجلان فرخی. چ 1. تهران: اساطیر.

وهمن، فریدون. 1347. «رستم و سهراب». مجله سخن. س18. ش1.

یزدان‌پرست، حمید. 1380. داستان پیامبران. چ 3. تهران: اطلاعات.

 

References

Āmoozgār, Zhaleh. (2009/1388H). Tārikh-e asātir-e Iran. 11^th ed. Tehran: Samt.

Bahar, Mehrdad. (1972/1351H). Asatir-e Iran. Tehran: Bonyād-e Farhang-e Iran.

--------. (1996/1375H). Pazhouheshi dar asatir. Tehran: Agāh.

Bālāzādeh, Amir Kavoos. (1998/1377H). Mehrdad Bahar. Tehran: Anjoman-e āsār va mafakher-e melli-e Iran.

Esmaeilpour, Abolghasem. (1999/1378H). Ostureh, bayan-e namadin. 2^nd ed. Tehran: Soroosh.

Ferdowsi. (2009/1388H). Shāhnameh. Ed. by Khaleghi Motlagh. 2^nd ed. Tehran: Markaz-e daeratol ma’āref-e eslami.

--------. (2006/1385H). Shāhnameh. Based on the Moscow edition. Ed. by Saeed Hamidian. 8^th ed. Tehran: Ghatreh.

Gharib, Badiozzaman. (2007/1386H). Motāle’āt-e Soghdi. With the efforts of Mohammad Shokri Foomanesh. Tehran: Tahoori.

Gozideye soroode-hāye Rigveda. (1993/1372H). Research, commentary, and tr. by Mohammad Reza Jalali Nayini. 3^rd ed. Tehran: Noghreh.

Ions, Veronica. (1994/1373H). Asatir-e Hend. Tr. by Bājlān Farrokhi. 1^st ed. Tehran:

Moosayi, Ma’soomeh. (2007/1386H). “Banoo Goshasb nameh va ostoore-ye Artemis”. The journal of Zaban va Adab. No. 31.

Mosahab, Gholamhossein. (2008/1387H). Dāeratol ma’āref-e Farsi. Vol 3. 5^th ed. Tehran: Amir Kabir.

Rastegār Fasāyi, Mansour. (2004/1383H). Peikar gardani dar asatir. Tehran: Pazhouheshgah-e olum-e ensani.

Razmjoo, Hossein. (2002/1381H). Ghalamro-e adabiat-e hemasi. Tehran: Pazhouheshgah-e olum-e ensani.

Riahi, Mohammad Amin. (2003/1382H). Sarcheshme-hāye ferdowsi-shenasi. Tehran: Pazhouheshgah-e olum-e ensani.

Rosenberg, Donna. (2000/1379H). Asatir-e jahan (World mythology). Tr. by Abdolhossein Sharifian. Tehran: Asatir.

Safa, Zabihollah. (1990/1369H). Hemase sorayi dar Iran. 5^th ed. Tehran: Amir Kabir.

Sarkārāti, Bahman. (2006/1385H). Sāye-hāye shekār shodeh. 2^nd ed. Tehran: Tahoori.

Shamisa, Siroos. (1999/1378H). Anvā’e adabi. 2^nd ed. Tehran: Ferdows.

Vahman, Fereidoon. (1968/1347H). “Rostam va Sohrab”. The Journal of Sokhan. Year 18. No. 1.

Yahaghi, Mohammad Ja’far. (2009/1388H). Az bāzh ta darvaze-ye razan. Tehran: Sokhan.

Yār Shāter, Ehsan. (1951/1330H). “Indra, asatir-e hendo-irani”. Yaghma Journal. Year 4. No. 10.

--------. (1952/1331H). “Indra, asatir-e hendo-irani 2”. Yaghma Journal. Year 5. No. 1.

--------. (1952/1331H). “Sorood-e Indra”. The Journal of Sokhan. Year 4. No. 4.

Yazdanparast, Hamid. (2001/1380H). Dāstān-e payāmbaran. 3^rd ed. Tehran: Ettelā’āt.