بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و ردپای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 8، شماره 26، فروردین 1391، صفحه 132-164   

نویسندگان

علی محمدی¹؛ مریم اسمعلی پور²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سیناهمدان

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سیناهمدان

چکیده

نقاب در اصل و در کاربرد مفهومی و اصطلاحی، در دایرة مفاهیم روان‌شناسی به کار می‌رود؛ اما در نوشته‌های یونگ تمایز معناداری یافته است که امروزه، هر گاه از آن سخن در میان باشد، به گونه‌ای با آرا و افکار یونگ، در پیوند است. از نظر او، نقاب به دو دسته قابل تقسیم‌بندی ا‌ست؛ دستة اول، صورتکی است که انسان بر چهره‌اش می‌زند و خود را آن‌طور که نیست، نشان می‌دهد. دستة دوم، دربرگیرندة پندارها و خیالاتی غیر واقعی‌ است که مانع از رشد و نمو خود حقیقی او می‌شود. یونگ با دقیق‌شدن در امور روانی و جان آسمانی انسان، مسئلة نقاب را به گونة نظریه‌ای می‌پرورد و پیش روی ما می‌گذارد. او یکی شدن با نقاب را در جلوگیری از رشد شخصیت و رسیدن به فردیت، بزرگ‌ترین زیان می‌داند و افراد را از یک‌سوشدن بر حذر می‌دارد. از سویی در ادبیات عرفانی ما از جمله در غزلیات شمس، مفاهیمی وجود دارد که ژرف‌ساخت آن، با الگویی‌که یونگ تعریف می‌کند، هم‌خوانی و هم‌پوشانی دارد. ما در این مقاله، رمزها و سمبل‌هایی را که مولانا در غزلیات برای بیان مفهوم نقاب به کار برده است، بررسی کرده و درعین حال از آوردن نمونه‌هایی از دیگر آثار عرفانی ناگزیر بوده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

کهن‌الگو؛ نقاب؛ غزلیات شمس؛ مولانا؛ یونگ

مراجع

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشة یونگ. ترجمة حسین پاینده. چ 3. تهران: آشیان.

پورنامداریان، محمدتقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

تاجدینی، علی. 1383. فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشة مولانا. چ 2. تهران: سروش.

سعدی. 1359. بوستان سعدی. به تصحیح و توضیح از دکتر غلامحسین یوسفی. چ 1. تهران: انجمن زبان و ادبیات فارسی.

سنایی. 1387. حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه. به تصحیح مدرس رضوی. چ 7. تهران: دانشگاه تهران.

سجادی، سید جعفر. 1381. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ 6. تهران: طهوری.

شمیسا، سیروس. 1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. چ 1. تهران: فردوسی.

شولتس، دوآن. 1362. الگوی شخصیت سالم. ترجمة گیتی خوشدل. چ 1. تهران: نو.

عطار نیشابوری. 1384. منطق الطیر. به تصحیح و شرح سیدصادق گوهرین. چ 22. تهران: علمی و فرهنگی.

عمادزاده، حسین. 1383. تاریخ انبیا از آدم تا خاتم و قصص قرآن. چ 2. تهران: اسلام.

فوردهام، فریدا. 1356. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربهاء. تهران: اشرفی.

فیست، جس و فیست، گریگوری. 1389. نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سیدمحمدی. تهران: روان.

مورنو، آنتونیو. 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ 4. تهران: مرکز.

مولوی . 1387. غزلیات شمس تبریز. گزینش و تفسیر محمدرضا شفیعی کدکنی. چ 3. ج1. تهران: سخن.

ـــــ . 1383. مثنوی معنوی. به شرح کریم زمانی. چ 17. تهران: اطلاعات.

هاریسون. 1372. روان پزشکی. ترجمة محمدرضا شمس، محمدعلی شادیان‌حقیقی، بابک شکوهی. چ 1. تهران: فروغ اندیشه.

یونگ، کارل گوستاو. 1387الف. روح و زندگی. ترجمة دکتر لطیف صدقیانی. چ 3. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1387ب. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ 6. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1378. خاطرات، رویا، اندیشه‌ها. ترجمة پروین فرامرزی. چ 3. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1386. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــــ . 1368. چهار صورت ‌مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: معاونت آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــ . 1379. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. چ 2. مشهد: آستان قدس رضوی.

 

منابع انگلیسی

Allner, Irmin. 1993. A Jungian interpretationof Goeeth, s Faust with special Emphasis on the individuation process. U.S.A: Syracuse University.

Figgis, Darrill. 1926. A Mask. London: Julian Editions.

Herskovitz, Stephen And Malcolm Crystal. 2010. "The essential brand persona: storytelling and branding". Journal of business strategy. Massachusetts. U.S.A.

Jung, Carl Gustav. 1966. The practice of psychotherapy. Essays on the psychologyof Tranference an ither subjects. . New York: Vintage Books.

-------------. 1960. The Psychogenesisof Mantal Disease. New York: Pantheon Books.

------------- .1960. The Archetype and the collective unconscious. New York: Princeton univ.

Lazlo, Violet s. 1958. Psyche and Symbol. A. selection from the. writing of C.G.Jung. New York: Doubleday.

Maduro .Renaldo.  j.  joseph  B. Wheelwright. 1992."Archetype  and  Archetypal image". In Jungian Literary Criticism: Northwestern University s press.

Samuels. Andrew. 1986. Acritical  Dictionary  of   Jungian  Analysis. London: Routledge & Kegan Paul.

Witmont, Edward  c. 1973. The symbolic Ouest. Princeton.N.J.: Princeton university press.

Wyse, Margaret. A. 1997. The Jungion  mother archetype in Chretien de Troyes Perceval and  john  Milton . s mask presented  at Ludlow  castle  Samson  agonists. paradise  lost  an paradise  regained. United States: University of Kentucky.

References

Attār-e Neishaburi. (2005/1384H). Mantegh-ot Teir. Ed. and annotation by Seyyed Sadegh Gowharin. 22^nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Bilisker, Richard. (2009/1388H). Andishe-ye Yung. Tr. by Hossein Payandeh. 3^rd ed. Tehran: Ashian.

Bozorg Bigdeli, Saeed & Pour Abrisham, Ehsan. (2011/1390H). Naghd va tahlil-e hekayat-e Sheikh-e San’an bar asas-e nazariye-ye fardiyyat-e Yung. Azad University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 7, no. 23.

Emadzadeh, Hossein. (2004/1383H). Tarikh-e anbia az Adam ta Khatam va ghesas-e Ghor’an. 2^nd ed. Tehran: Eslam.

Feast, Jess and Feast, Gregory. (2010/1389H). Nazarie-hāye shakhsiat. Tr. by Yahya Seyyed Mohammadi. Tehran: Ravan.

Fordham, Frieda. (1977/1356H). Moghaddame-yi bar ravanshenasi-e Yung (An Introduction to Jung’s Psychology). Tr. by Masoud Mirbaha. Tehran: Ashrafi.

Harrison. (1993/1372H). Ravanpezeshki. Tr. by Mohammad Reza Shams, Mohammad Ali Shadian Haghighi, Babak Shokoohi. 1^st ed. Tehran: Foroogh-e Andishe.

Jung, Carl Gustav. (2008/1387H)A. Rooh va zendegi. Tr. by Latif Sadaghiani. 3^rd ed. Tehran: Jami.

--------. (1989/1368H). Chahar soorat-e mesali. Tr. by Parvin Faramarzi. Mashhad: Moavenat-e Astan-e Ghods-e Razavi.

--------. (1999/1378H). Khaterat, roya, andishe-ha. Tr. by Parvin Faramarzi. 3^rd ed. Mashhad: Astan-e Ghods-e Razavi.

--------. (2000/1379H). Ravanshenasi va kimiagari. Tr. by Parvin Faramarzi. 2^nd ed. Mashhad: Astan-e Ghods-e Razavi.

--------. (2007/1386H). Ravanshenasi va din. Tr. by Foad Rowhani. Tehran: Elmi va Farhangi.

--------. (2008/1387H)B. Ensan va sambol-hayash (Man and his symbols). Tr. by Mahmood Soltaniyyeh. 6^th ed. Tehran: Jami.

Moreno, Antonio. (2007/1386H). Yung, khodayan, va ensan-e modern (Jung, Gods, and Modern Man). Tr. by Dariush Mehrjuyi. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Mowlavi. (2008/1387H). Ghazaliat-e Shams-e Tabriz. Selection and interpretation by Mohammad Reza Shafi’ie Kadkani. 3^rd ed. 1^st Vol. Tehran: Sokhan.

--------. (2004/1383H). Masnavi-e Ma’navi. Annotation by Karim Zamani. 17^th ed. Tehran: Ettelā’āt.

Pournamdarian, Mohammad Taghi. (1996/1375H). Ramz va dāstan-hāye ramzi dar adab-e Farsi. 4^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Sa’di. (1980/1359H). Boostan-e Sa’di. Ed. and interpretation by Gholamhossein Yusefi. 1^st ed. Tehran: Anjoman-e Zaban va Adabiat-e Farsi.

Sajjādi, Seyyed Ja’far. (2002/1381H). Farhang-e estelahat va ta’birat-e erfani. 6^th ed. Tehran: Tahuri.

Sanaii. (2008/1387H). Hadighat-ol Haghighe va Shari’at-ol Tarighe. Ed. by Modarres Razavi. 7^th ed. Tehran: Tehran University Press.

Schultz, Duane P. (1983/1362H). Olguye shakhsiat-e salem. Tr. by Giti Khoshdel. 1^st ed. Tehran: No.

Shamisa, Sirus. (1998/1377H). Farhang-e esharat-e adabiat-e Farsi. 1^st ed. Tehran: Ferdowsi.

Tajeddini, Ali. (2004/1383H). Farhang-e namād-hā va neshane-hādar andishe-ye Mowlana. 2^nd ed. Tehran: Sorush.