بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 7، شماره 25، دی 1390، صفحه 89-105   

نویسنده

سعید قشقایی

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد فسا

چکیده

آرکی‌تایپ (کهن‌الگو) مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی کارل گوستاویونگ، روان‌پزشک سوئیسی، (1875-1961 میلادی)، است و شامل تصاویر کهن و افکار غریزی است که در ناخودآگاه جمعی مشترک انسان‌ها وجود دارد. این صور ازلی به شیوه‌ای نمادین در رویا و اسطوره خود را آشکار می‌کنند. با توجه به اینکه آثار حماسی و عرفانی با ناخودآگاه در ارتباط هستند، پس این آثار جایگاه مناسبی برای تجلی کهن‌الگوها است.
از آنجا که مثنوی‌های عطار در زمرۀ آثار شگرف عرفانی است، می‌توان در آن به بررسی کهن‌الگوهای مختلف پرداخت. در پژوهشِ پیشِ رو، کهن‌الگوی سایه (Shadow) و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار ـ منطق‌الطیر، اسرارنامه، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه ـ بررسی و تحلیل شده است

کلیدواژه‌ها

آرکی‌‌تایپ (کهن‌الگو)؛ سایه؛ نفس؛ یونگ؛ عطار

مراجع

کتابنامه

امامی، نصرالله. 1378. مبانی و روش‌های نقد ادبی. چ 2. تهران: جامی.

انوری ابیوردی. 1364. دیوان انوری . به اهتمام محمدتقی مدرس‌رضوی. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

بیدل دهلوی. 1376. کلیات بیدل دهلوی. به تصحیح اکبر بهداروند، پرویز عباسی داکانی. ج 2. تهران: الهام.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ستاری، جلال. 1378. پژوهشی در قصة شیخ صنعان و دختر ترسا. چ 4. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1379. پژوهشی در قصه یونس و ماهی. چ 2. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1374. عشق صوفیانه. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1378. پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا. چ 4. تهران: مرکز.

سجادی، سیدجعفر. 1370. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.

سنایی. 1368. حدیقةالحقیقه و شریعة الطریقه. به تصحیح مدرس رضوی. چ 3. تهران: دانشگاه تهران.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطره ازلی. چ 5. تهران: امیرکبیر.

شولتز، دوان پی و دیگران. 1378. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف. چ6. تهران: دوران.

عطار. 1384. منطق‌الطیر . به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ــــ . 1386الف. اسرارنامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ـــــ . 1386ب. مصیبت‌نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

ـــــ . 1387. الهی‌نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چ 4. تهران: امیرکبیر.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1372. رویا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

کی‌منش، عباس. 1366. پرتو عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.

گورین، ال؛ ویلفرد، لیبر؛ ارل. جی و همکاران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. چ 2. تهران: اطلاعات.

مورنو، آنتونیو. 1380. یونگ خدایان انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ 2. تهران: مرکز.

مولوی. 1366. دیوان شمس تبریزی. چ 7. تهران: جاویدان.

نجم رازی. 1365 .مرصاد العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

نظامی. 1384. لیلی و مجنون. به تصحیح وحید دستگردی. چ 5. تهران: قطره.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ 4. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ . 1385. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1386. انسان و اسطوره‌هایش. ترجمة حسن اکبریان طبری. چ 2. تهران: دایره.

ـــــــــــــــــ . 1387. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. چ 3. تهران: جامی.