جامی و مشکل عشق

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 7، شماره 24، مهر 1390، صفحه 28-60   

نویسنده

بهاءالدین اسکندری

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

جامی افزون بر سرودن منظومه‌های عاشقانه‌ای همچون "لیلی و مجنون" و"یوسف و زلیخا" به عشق از منظر یک محقق مدرسی و با نگاه و تحلیل عارفان نیز نگریسته است. در این جهان‌بینی عشق کلیدی‌ترین عنصر است؛ عنصری که آفرینش با او تبیین می‌شود و در همه جا و همه چیز جاری است. سرآغاز فتنة وجود ، عشق حق است به خویشتن و شهود کمالات خویش. جامی می‌کوشد گونه‌های مختلف این عشق‌ورزی و شهود و نیز آدمیان و تنوع نگاه عاشقانة آنان را باز نماید. کوشش او در تبیین سریان عمومی عشق، انواع شهود حق و انگیزه‌های متفاوت آدمیان، کوششی است سزا و اما در مواضعی مبهم و شاید نارسا و ناتمام. در این نوشتار سعی بر آن است که به برخی از این ابهامات و ناهماهنگی‌ها، نارسایی‌ها و ناتمامی‌ها اشارت رود. نیز تلاش شده است تا براساس همان نگاه جامی، در طرحی دیگر تا آن‌جا که ممکن است این ناهماهنگی‌ها به هماهنگی رسد و ابهامات رفع شود.

کلیدواژه‌ها

جامی؛ حق؛ عشق؛ انسان؛ هستی

مراجع

کتابنامه

آبراهاموف، بنیامین. 1388. عشق الهی در عرفان اسلامی. ترﺟﻤﮥ مرضیه شریعتی. چ1. تهران: حکمت.

آل رسول، سوسن. 1383. عرفان جامی. چ1. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ابن دباغ، عبدالرحمن بن محمد الانصاری. 1379. مشارق انوار القلوب و مفاتیح اسرار الغیوب. تحقیق پروفسور ﻫ . ریتر. ترجمة قاسم انصاری. چ 1. تهران: طهوری.

بیانی، علیقلی. 1370. منطق عشق عرفانی. چ 3. تهران: سهامی انتشار.

تحریرچی، محمد. 1380. مدرﺳﺔ عشق (ترجمه و تنظیم بخش‌هایی از فتوحات مکیه). چ 1. تهران: ناشر مؤلف.

جامی. 1353. اشعة اللمعات فی شرح اللمعات. به تصحیح حامد ربانی. تهران: گنجینه.

ـــــ . 1374. بهارستان. به تصحیح اسماعیل حاکی. چ 3.  تهران: اطلاعات.

ـــــ . 1379. بهارستان و رسائل جامی. با مقدمه و تصحیح اعلا خان افصح زاد، محمد جان عمراف و ابوبکر ظهورالدین. چ 1. تهران: میراث مکتوب.

ــــــ . 1376. تائیه. به تصحیح صادق خورشا. چ 1. قم: نقطه.

ــــــ . 1358. الدرة الفاخره فی تحقیق مذهب الصوفیه و المتکلمین و الحکماء (به انضمام حواشی مؤلف و شرح عبدالغفور لاری). به اهتمام نیکولا هیرو و علی موسوی بهبهانی. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبة تهران: دانشگاه تهران.

ـــــ . 1378الف. دیوان جامی. با مقدمه و تصحیح  اعلاخان افصح زاد. چ 1. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

ــــــ . 1360. سه رساله در تصوف، لوامع . لوایح و شرح قصیدة خمریة ابن فارض در بیان معارف و معانی عرفانی (به انضمام شرح رباعیات در وحدت وجود). با مقدمة ایرج افشار. تهران: کتابخانه منوچهری

ــــــ . 1373. لوایح. به تصحیح یان ریشار. چ 1. تهران: اساطیر.

ـــــ . 1370. نقدالنصوص فی شرح نقش الفصوص. به تصحیح ویلیام چیتیک. چ 2. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــ . 1378 ب. مثنوی هفت اورنگ. به تصحیح اعلاخان افصح زاد، حسین احمد تربیت، جابلقاداد علیشاه، اصغر جانفدا و طاهر احراری. چ 1. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.

ـــــ . 1375. مثنوی هفت اورنگ. به تصحیح مرتضی مدرس‌گیلانی. چ 7. تهران: مهتاب.

حلبی، علی‌اصغر. 1380. سخن عشق. چ 1. تهران: بهبهانی.

خلیلی. 1380. مبانی فلسفی عشق از منظر ابن سینا و ملاصدرا. چ 1. قم: مؤﺳﺴﮥ بوستان کتاب قم.

ستاری، جلال. 1375. عشق صوفیانه. چ 2. تهران: مرکز.

صیقلانی، علی. 1386. عشق در سه مکتب. چ 1. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

محمود الغرائب، محمود. 1387. عشق و عرفان از دیدگاه ابن‌عربی. ترﺟﻤﮥ دکتر سیدمحمود رادمنش. چ 2. تهران: جامی.

نجیب مایل هروی. 1377. شیخ عبدالرحمن جامی. چ 1. تهران: طرح نو.

هجویری، علی بن عثمان. 1383. کشف المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ 1. تهران: سروش.