کاربردهای پرسش در حدیقة سنایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 6، شماره 21، دی 1389، صفحه 37-55   

نویسندگان

محمود براتی¹؛ محبوبه همتیان²

¹استادیار دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

حدیقةالحقیقه یکی از متون تعلیمی عرفان و تصوف به‌شمار می‌رود که گاه جنبة تعلیم در آن بر ذوق و خیال غلبه دارد و می‌توان آن را نوعی دایرةالمعارف عرفانی دانست. یکی از ابزارهای زبانی که خطیبان، شاعران و سخنوران در آثار تعلیمی برای تأثیرگذاری بیشتر سخن بر مخاطبان، از آن استفاده می‌کنند، به کاربردن جمله‌های پرسشی در کلام است. سنایی نیز در منظومة تعلیمی خود، حدیقه، از این ابزار بهره برده است. در این پژوهش از میان 11500 بیت حدیقه، حدود 20 درصد ابیات از نظر کاربرد جمله‌های پرسشی بررسی شد. براساسِ تحقیقِ پیش رو، از میان مقاصد متعدد و متنوعی که در کتب بلاغی دربارة جمله‌های پرسشی نقل شده است، تنها سیزده مورد از آنها را در این‌گونه جمله‌ها در حدیقه می‌توان یافت. این مقاصد به ترتیب بیشترین کاربردشان در حدیقه عبارت است از: استفهام انکاری، تأکید و تقریر خبر، نهی، توبیخ و ملامت، منافات و استبعاد، تعجب و حیرت، بیان عجز و ناتوانی، ملال و خستگی ناشی از کثرت، تحقیر، امر به طریق غیرمستقیم، اظهار غم و اندوه، تعظیم، تمنی و آرزو. در نهایت این بررسی نشان می‌دهد طرح پرسش در زبان گفتار سنایی عادی و معمولی است و او تأکیدی بر طرح پرسش ندارد.

کلیدواژه‌ها

سنایی؛ حدیقةالحقیقه؛ استفهام؛ مقاصد ثانوی؛ مخاطب