معرفت از دیدگاه عین‌القضات

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 6، شماره 20، مهر 1389، صفحه 73-101   

نویسنده

مرتضی شجاری

دانشیار گروه فلسفه دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه تبریز

چکیده

عین‌القضات معرفت را دانشی می‌داند که از سوی خداوند بر دلِ عارفان تقوی‌پیشه و در طوری ورای عقل افاضه می‌شود. با وجود این، عقل و علوم مکتسب توسط آن، برای آدمی و به عنوان مقدمه‌ای در قابلیت‌یافتن برای دریافت معرفت ضرورت دارند. از نظر وی ارتباط عقل با طور ورای عقل مانند ارتباط نفس و بدن است و از این‌رو عقلِ غیرعارفان که به طور ورای عقل متصل نیست، با خودبینی و خودرأیی رو به فساد می‌رود، همچنان‌که بدن بدونِ نفس، فاسد می‌شود. با عقل است که علوم ظاهری کسب می‌شود؛ علومی که تنها در این دنیا مفید است. اما چشم باطنی موجب حصول معرفت می‌شود؛ معرفتی که خود، موجب سعادت اخروی انسان است. از نظر عین‌القضات معرفت به نفس، موجبِ سعادت می‌شود. معرفتِ نفس با حس و عقل، به‌دست نمی‌آید، بلکه به بصیرت احتیاج دارد؛ زیرا بصیرت وسیلۀ کسبِ معرفت حقیقی؛ یعنی معرفتِ به خداوند است، که آن هم از طریقِ معرفت نفس به دست می‌آید. البته مقصود از معرفت نفس، معرفتِ دل است که حقیقت آدمی است.

کلیدواژه‌ها

معرفت؛ علم؛ بصیرت؛ عقل؛ طور وراء عقل

مراجع