جابه‌جایی و دگرگونی اسطورة رستم در شاهنامه

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 5، شماره 17، دی 1388، صفحه 35-54   

نویسنده

محمود رضایی دشت ارژنه

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

رستم یکی از پرآوازه‌ترین پهلوانان شاهنامه است. در شاهنامه، پدر او دستان، پدربزرگ او، سام و جدّ او نریمان است و اصل و نسب او از سوی مادر به ضحاک فرزند مرداس می‌رسد. با این اوصاف، روشن می‌شود که اسطورۀ رستم در شاهنامه به کلی دگرگون شده است؛ به این‌ترتیب که نه دستان پدر اوست و نه سام و نریمان، پدربزرگ و جد او هستند. از سوی دیگر، در اصل و نسب مادری او نیز، خلافِ آنچه در شاهنامه آمده است، ضحاک پسر مرداس نیست. بنابراین درواقع، شکل کهن‌تر اسطورۀ رستم این‌گونه بوده است که دستان، صفتِ رستم، نریمان، صفتِ گرشاسپ، مرداس، صفت ضحاک و سام، نام خاندانی بوده است که گرشاسپ از آن برخاسته است و بنابراین رابطۀ خویشاوندی که در شاهنامه دربارۀ اصل و نسب رستم بیان شده، در نتیجۀ دگرگونی و جابه‌جایی اسطوره شکل گرفته است و واقعیت ندارد.

کلیدواژه‌ها

رستم؛ دستان؛ سام؛ نریمان؛ مرداس

مراجع