تحلیل حرکت تصوف اسلامی در مقایسه با جنبش‌های اجتماعی جهان معاصر

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 5، شماره 17، دی 1388، صفحه 86-96   

نویسندگان

ناصر نیکوبخت¹؛ مسعود حسنی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تصوف اسلامی به عنوان یک حرکت اجتماعی تأثیرگذار در جوامع اسلامی، همواره توجه صاحب‌نظران را به خود جلب کرده است. براساس علم جامعه‌شناسی امروز، آیا این حرکت شتابنده و مؤثر با جریان‌های اجتماعی معاصر قابل مقایسه است؟ ویژگی‌های مشترک و متمایزکننده هر یک کدام است؟ آیا می‌توان تصوف را یک جنبش اجتماعی دانست؟ حرکت تصوف اسلامی، ابعاد اجتماعی گسترده‌ای دارد و به‌ویژه برخی زمینه‌های اجتماعی در ظهور و گسترش آن، نقش بسیار مهمی داشته است. همین اثر باعث شده که برخی، حرکت تصوف اسلامی را در بنیان خود، جریانی اجتماعی بدانند و عده‌ای نیز از آن با عنوان «جنبش اجتماعی» یاد کنند. مفهوم جنبش اجتماعی از مباحث پیچیده و پر تناقض در جامعه‌شناسی سیاسی جدید به‌شمار می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تصوف اسلامی، باوجود داشتن برخی وجوه اشتراک با جنبش‌های اجتماعی، در چندین شاخصة مهم، با آنها مغایرت دارد. همچنین نوع حرکت تصوف اسلامی با بسیاری از قیام‌ها و شورش‌های جهان قدیم نیز قابل انطباق نیست.

کلیدواژه‌ها

جنبش‌های اجتماعی؛ عرفان؛ تصوف؛ تاریخ تصوف؛ جامعه‌شناسی