ابهام، تنوع و پرورش استعاره در غزل بیدل

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 3، شماره 8، مهر 1386، صفحه 28-43   

نویسنده

محمدرضا اکرمی

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد فسا

چکیده

آنچه در این نوشتار به آن پرداخته می‌شود، ابهام، تنوع و پرورش استعاره در غزل بیدل است. بیدل با نگاهی استعاری به پدیده‌های جهان، نام‌‌های قراردادی را با معادل‌هایی استعاری مبادله می‌کند تا راهی به ماهیت اشیا بگشاید. در نتیجه، با تنوع و فراوانی استعاره‌های دیریاب، جهانی خیالی و سورئالیستی رقم می‌خورد که درک شعر وی را دشوار می‌سازد. 
این شاعر بزرگ در کنار استعاره‌های نو و شگفت، و ابهامی که آگاهانه آفریده، از جادوی انسجام در اندیشه و اجزای غزل غافل نمانده است. وی می‌داند که شعر مبهم اگر دارای انسجام و وحدتی سازمند باشد – حتی بدون درک شدن – موجب لذت هنری خواننده می‌گردد و در ناخودآگاه وی تأثیر می‌گذارد. بنابراین، او اغلب با حمایت‌های آشکار و پنهان از استعاره‌های بعید در مسیر غزل ( در بیت، ابیات همجوار و کل غزل)، توانمندی خود را در ایجاد شعر مبهم، اما منسجم به ظهور می‌رساند. نگارنده این حمایت‌ها را « پرورش استعاره» نامیده و با ذکر نمونه‌هایی، شگردهای گوناگون شاعر را در غزل او نشان داده است. 

کلیدواژه‌ها

بیدل؛ استعاره؛ ابهام؛ پرورش استعاره؛ اشک