بازتاب حکمت و فلسفه در متون نظم و نثر فارسی (کشف المحجوب هجویری و مثنوی مولوی)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 2، شماره 5، دی 1385، صفحه 24-32   

نویسنده

محمدعلی خالدیان

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد آزادشهر

چکیده

در متون کلامی قدیم بحثی با عنوان مساوات یا مساوقت شیء و وجود مطرح شده است. متکلمین معتزله، شیء را از وجود عام‌تر می‌دانند و عقیده دارند که ضد شیء، نفی است، و ضد وجود، عدم. بنابراین امکان دارد برخی شیءها موجود باشند، مانند شخصی که الآن در خیابان راه می‌رود که هم شیء است و هم موجود، اما معدنی که در زیرزمین است ولی هنوز کشف نشده است، شیء است، اما فعلاً موجود نیست. 
در نتیجه معتزلیان، شیء را از وجود عام‌تر می‌دانند و عقیده دارند که هر موجودی شیء است، ولی هر شیئی موجود نیست. متکلمان اشعری، شیء و وجود را الفاظ مترادفه می‌دانند و هجویری در کشف المحجوب در باب فقر سخن کوتاهی به این مضمون دارد: «بعضی از متأخران گفته‌اند الفَقْرُ عَدَمٌ بِلا وُجُود». نویسندة کتاب به روش و مشرب اشاعره، شیء و وجود را مساوی می‌داند و نظریة معتزلیان مبنی بر عام‌تر بودن شیء و شمول آن بر وجود و این که عدم، مقابل وجود و نفی، مقابل شیء است، را نقد می‌کند و چند و چون این موضوع در مطاوی این نوشتار آمده است.

کلیدواژه‌ها

شیء؛ وجود؛ نفی؛ مساوات؛ کشف المحجوب

مراجع