فقر و غنا از دیدگاه هجویری و خواجه عبدالله انصاری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 2، شماره 3، تیر 1385، صفحه 75-93   

نویسنده

سهیلا موسوی سیرجانی

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران جنوب

چکیده

فقر وغنا در ادبیات ایران و به خصوص در آثار عرفانی، سابقه‌ای کهن و جایگاهی والا دارد. «فقر» در لغت به معنای درویشی و نداری و «غنا»، نقطه مقابل آن و به معنی توانگری، بی‌نیازی و دولتمندی است.
از دیدگاه هجویری و خواجه عبدالله انصاری، غنا در معنی توانگری و دولتمندی حقیقی، خاصّ حق است و غنای خاصّ خلق، غنای دل، در معنای توانگری قلب است. توانگری قلب مقامی است که بنده در آن، خود را از همة جهان و جهانیان بی‌نیاز می‌داند و چون حقّ را یافته، التفاتی به ماسوی‌الله نمی‌کند. 
از سوی دیگر، فقر نیز در معنای درویشی، همانا نیازمندی به خدای ـ تعالی ـ است. درویش در این نیازمندی به هیچ سببی از اسباب دنیایی تعلّق خاطر ندارد. وی با رسیدن به مرتبة حقیقت فقر یعنی از دنیا برهنه گردیدن و به فنا فی الله رسیدن، به توانگری راستین یعنی ایمن بودن به خدای ـ تعالی ـ می‌رسد.
در این مقاله با استناد به سخنان بزرگان طریقت، غنای دل، یافتِ ولی‌نعمت و نفی نعمت، و فقر، نفی اسباب و اثبات مسبب ـ قادر متعال ـ است. بنابراین این مقاله با تفسیر و توضیح فقر و غنا و مراتب آن، کوششی است برای اثبات آنکه این دو واژه مرادف یکدیگر و گویای دو مقام و درجه در عرفان با یک معنا و مفهوم مشترک از دیدگاه عرفانی است.

کلیدواژه‌ها

فقر؛ غنا؛ فقر اضطراری؛ فقر اختیاری؛ فقر تحقیق

مراجع