توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی بر بنیان سرمایه اجتماعی: گفتمانی غیر کالبدی برای توسعه مطالعه موردی: کلانشهر تبریز

فصلنامه جغـرافیا

مقاله 7، دوره 4، شماره 14، مهر 1389، صفحه 118-137   

نویسندگان

فیروز جمالی¹؛ محمدرضا پورمحمدی¹؛ جواد شریف نژاد²

¹استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

چکیده

شهرنشینی سریع و شتابان از نیمه دوم قرن بیستم در کشور ایران به وقوع پیوست و این پدیده معلول فرایندهای اجتماعی – اقتصادی و سیاسی در عرصه اقتصاد جهانی و سیاست ملی بود. اجرای سیاست اصلاحات ارضی در ایران و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه منطبق بر منطق بنیادین نظام سرمایه داری سازمان نیافته و عقلانیت ابزاری مترتب بر آن بود که مبتنی بر تولید انبوه – مصرف انبوه سرمایه چرخش یافته در اقتصاد و تولید صنعتی،کلان شهر تهران و شهرهای بزرگ منطقه ای نظیر تبریز،اصفهان و مشهد نقشی آوانگارد و پیشتاز در توسعه ملی بر عهده گرفتند. اما الگوی توسعه برون زا و متکی بر مدرنیته غربی، فراتر از ظرفیت کلانشهرهای ایرانی بود، در نتیجه فقدان زیرساختهای خدماتی و عملکردی،اشتغال و ... باعث شکل گیری حاشیه های اجتماعی - اقتصادی و کالبدی با فرهنگ متفاوت شهرنشینی شد که شاید بتوان گفت اولین بازنمون فضایی دوگانگی سنت – مدرنیته ایرانی را به نمایش گذاشت.جمعیت عظیم سکونتگاههای غیر رسمی در کلان شهرهای ایران مانع از تثبیت الگوی توسعه پایدار شهری با محوریت عدالت و برابری می شود که در برابر این چالش عظیم و گسترده،توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی و تلاش برای ارتقاء محیطی آنها می تواند راهبردی موثر برای حفظ کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی – اقتصادی در ایران باشد. در این مقاله رهیافت توانمند سازی جهت توسعه پایدار بر اساس سرمایه اجتماعی ساکنان قرار دارد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که سرمایه اجتماعی به عنوان چسب نگهدارنده کنشگرانِ حاشیه نشین در شهر تبریز باعث توانمند سازی اجتماعی – اقتصادی و ارتقای محیطی شده و وضمن تسهیل فرایند توسعه پایدار شهری آنرا به کالایی عمومی تبدیل می کند

کلیدواژه‌ها

اسکان غیر رسمی - توسعه پایدا - ر توانمندسازی - سرمایه اجتماعی - تبریز