جایگاه حوزة اقیانوس هند و تنگه‌های استراتژیک آن در فرایند جهانی شدن

فصلنامه جغـرافیا

مقاله 7، دوره 3، شماره 10، تیر 1388، صفحه 80-113   

نویسندگان

زهرا پیشگاهی فرد¹؛ نسرین خانیها²

¹دانشیار دانشگاه تهران

²استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

یژگی¬هایی که برخی تنگه¬ها را از نظر جهانی مهم می¬سازد و باعث می¬شود که به کانون محاسبات استراتژیک و ژئواستراتژیک قدرت¬های جهانی و منطقه¬ای تبدیل شوند، به نحوی که آنها خواهان داشتن کنترل کامل بر تنگه یا حداقل داشتن قدرت فرمانروایی بر آن باشند، وجود دو عامل، یکی اقتصادی که خود به دو دستة انرژی و تجارت تقسیم می¬شود، و دیگر نظامی است. این عوامل، اثرات و پیامدهای مشخص و پویایی را برای تنگه¬ها بوجود آورده، و پیگیری استراتژی¬ها برای مناسب ساختن این پیامدها، این تنگه¬ها را به محل رقابت قدرت¬ها تبدیل می¬کند. اما میزان اهمیت تنگه¬های استراتژیک در طول تاریخ متفاوت بوده و با پیشرفت¬های تکنولوژکی و تغییر الگوهای سیاست جهانی دستخوش تغییر شده است. غالب تنگه¬های بین¬المللی در عصر نظام دو قطبی بیشتر اهمیت سیاسی و ژئوپولیتیکی داشتند؛ هرچند این اهمیت هنوز نیز در بعضی از آنها وجود دارد و دیدگاه-های ژئوپولیتیکی و ژئواستراتژیکی بر آنها حاکم است، در حال حاضر تنگه¬های مهم از نقش¬آفرینی ژئواکونومیکی نیز برخوردار شده¬اند. تنگه¬ها مهم اقیانوس هند به جهت صرفه¬جویی¬های اقتصادی و نزدیک ساختن سه حوزه جغرافیایی اصلی اقتصاد جهان یعنی آمریکای شمالی و اتحادیه اروپا و جنوب شرق آسیا از جایگاه ویژه¬ای برخوردارند. با این اوصاف این پژوهش ضمن بررسی تغییرات ایجاد شده در مفهوم و مصداق تنگه¬های استراتژیک در دو دورة ژئوپلیتیکی نظام دوقطبی و پس از آن، درپی تحلیل اثرات قدرت و سیاست در آنها می¬باشد. نتایج حاصلة بیان¬گر این مسئله است که صحنة اقیانوس هند و تنگه¬های مهم آن به دلیل داشتن نقش کلیدی در تجارت دریایی، از اهمیت بالایی برخوردارند و این امر باعث می¬شود تا این تنگه¬ها محل رقابت قدرت-های رقیب باشند.

کلیدواژه‌ها

حوزه اقیانوس هند؛ تنگه‌های استراتژیک؛ تجارت دریایی؛ دورة ژئوپلیتیکی؛ جهانی شدن؛ رقابت تجاری