بن‌مایه‌های اسطوره‌ای حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکرنظامی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 11، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 41-56   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

سید احمد پارسا

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

بسیاری از باورها و آیین‌های باستانی ملل مختلف در حکایت‌ها و افسانه‌های کهن آنان تجلّییافته‌اند. هدف پژوهش حاضر بررسی بن‌مایه‌های اسطوره‌ای حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکر نظامی گنجه‌ای و پیوند آن با شاهنامه فردوسی است. در این راستا، با روش توصیفی و کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا، ارتباط حکایت خیر و شرّ در هفت‌پیکر با داستان کاوه و ضحاک در شاهنامه و پیوند این دو با یکی از باورهای بنیادین آریاییان، یعنی باور به اصل خوبی و بدی –کهبرخاستهازنبرداهریمنوهرمزددراسطورهآفرینشاست–بررسیشدهاست. این پژوهش نشان می‌دهد که حکایت خیر و شرّ از داستان کاوه و ضحاک تأثیر پذیرفته است؛ به گونه‌ای که حتّی در برخی از موارد می‌توان این حکایت را مکمّل داستان شاهنامه به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

باورهای اسطوره‌ای؛ حکایت خیر و شرّ؛ هفت‌پیکر؛ شاهنامه؛ تحلیل محتوا

مراجع

آموزگار، ژاله. 1376.تاریخ اساطیری ایران.چ2.تهران: سمت.

ایمان‌پور، منصور. 1385. «کاملیت جهان موجود و مسأله شرّ در اندیشه ابن‌سینا و ملّاصدرا». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 49. ش 199.

بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمة جلال علوی‌نیا. تهران: نی.

رستگار فسایی، منصور و اطلس اثنی‌عشری. 1384. «هویّت ایرانی در ادب فارسی تا حمله مغول».مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره 22. پیاپی 42.

صفا، ذبیح‌الله. 1368. تاریخ ادبیات در ایران. ج2. چ 9.تهران: فردوس.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390.«اسطوره و ادبیات مدرن». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س7. ش23.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به‌کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

فرنبغ دادگی. 1378. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

محمودی بختیاری، علیقلی. 1376. هفت نگار هفت تالار (گزارشی از هفت‌پیکر نظامی). تهران: عطایی.

مظفریان، فرزانه. 1391.«اسطوره و قصه‌های عامیانه». فصلنامة ادبیاتعرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش28.

معین، محمد.1338 الف. تحلیل هفت‌پیکر نظامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ـــــــــــ.1364. «شماره هفت و هفت‌پیکر نظامی». مجموعه مقالات محمد معین. به‌کوشش مهدخت معین. 2ج. تهران: معین.

ـــــــــــ.1338 ب. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

موسوی، سید‌کاظم و اشرف خسروی. 1387. «کشمکش سایه و خودآگاه در داستان خیر و شر نظامی». مجلۀ دانشکده ادبیات و علومانسانی. س16. ش62.

نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف. 1377. هفت‌پیکر. تصحیح، مقدمه و توضیحات بهروز ثروتیان. تهران: توس.

ـــــــــــــــــــــــــــــ.1370. مخزن‌الاسرار. تصحیح و تعلیقات برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.

ورمازرن، مارتن یوزف. 1375. آیین میترا. ترجمة بزگ نادر زاد.چ 2.تهران: چشمه.

هینلز، جان. 1371. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ 2.تهران: کتابسرای بابل و نشر چشمه.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Amuzgār, Zhāleh. (1998/1376SH). Tārikh-e Asātiri-ye Irān. 10^th ed. Tehran: SAMT.

Barry, Michael (2006/1385SH). Tafsir-e Michel barry bar  Haft-peykar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses). Tr. by Jalāl ‘Alaviniyā. 1st ed. Tehran: Ney.

Faranbagh Dādegi. (1999/1378SH). Bondaheshn. Tr. by Mehrdād Bahār. Tehran: Tous.

Ferdowsi. Abolqāsem. (2007/1386SH). Shāhnāmeh. Ed. by Jalāl Khāleqi Motlaq. 1st ed. Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Hinnells, John Russell.(1992/1371SH). Shenākht-e asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzgār & Ahmad Tafazzoli. 2nd ed. Tehran: Ketābsarā-ye bābel va Nashr-e Cheshmeh.

Imānpour, Mansour. (2006/1385SH). “kāmeliyat-e jahān-e mojoud va mas'aleh-ye shar dar andisheh-ye Ibn-e Sina va Mollā Sadrā”. The Journal of Literature and Humanities Faculty of Tabriz University. Summer. Year 49. Serial No. 199.

Mahmoudi Bakhtiāry, Ali Gholi (1987/1376SH). Haft negare haft talar (A report of Nezāmi's Haft Peykar). 1^st ed.Tehran: Atāei.

Mo'ein, Mohammad (A). (1959/1338SH). Tahlil-e-Haft Paykar-e Nezāmi. 1^st ed. Tehran University Press.

Mo'ein, Mohammad (B). (1959/1338SH). Mazdyasnā va adab-e Parsi. Tehran: Tehran University Press.

Mo'ein, Mohammad. (1985/1364SH). “Shomāreh haft va haft peykar". Majmou'eh-ye maqālāt (Collection of Articles)”. With the Efforts of Mahdokht Mo'ein. 2 Vols. 1st ed. Tehran: Mo'ein Publication.

Mousavi, Seyyed Kāzem and Khosrawi, Ashraf. (2008/1387SH). “Keshmakesh-e sāyeh va khodāgāh dar dāstān-e Kheyr-o-Shar-e Nezāmi”. The Journal of Faculty of Literature and Humanities. Year. 16. No. 62.

Mozafariyān. Farzāneh. (2011/1391SH). Ostoureh va gheseh-hā-ye 'āmiyāneh (Myths and folk tales). Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 8. Consecutive 28.

Nezāmi Ganjavi, Elyās ibn Yousef. (1988/1377SH). Haft Peykar. Edition, introduction and explanation by Dr. Behrouz Sarvatiyān. 1st ed. Tehran: Tous.

Rastegār Fasāei, Mansour va Atlas Asno 'Ashari. (2004/1384SH). “Hoviyyat-e Irāni dar adab-e fārsi tā hamleh-ye Mogol”. The journal of humanities and social science of Shirāz University. Spring. Period 22. Serial no. 42.

Safā, Zabi'h-ollāh. (1989/1368SH). Tārikh-e adabiyāt dar Iran. 9^th ed. Vol. 2. Tehran: Ferdows.

Tāvousi, Mahmoud va Āmeneh Droudgar. (2010/1390SH). “Ostoureh va adabiyāt-e modern”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 7. Consecutive 23.

Vermaseren, Marten Jozef. (1996/1375SH). Ᾱein-e Mitrā (Mithra Ce Dieumysterieux). Tr. by Bozorg-e Nāderzād. 2^nd ed.Tehran: Cheshmeh.

Zanjāni, Barāt. [editor] (1991/1370SH). Makhzan-ol-asrār. 1^st ed. Tehran: University of Tehran.