اسطوره آفرینش از نگاه اسماعیلیه و اصطلاحات آن

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 11، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 93-126   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

غلامرضا دهبد

مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

اندیشه‌های اسماعیلیان درباره آفرینشبا توصیفی اسطوره‌ای آغاز می‌شود و بعدها با به‌کارگیری شیوه و زبان فیثاغورسیان، نوافلاطونیان، اصحاب قبالا و اخوان‌الصفا، به صورت آمیخته‌ای از اعداد رازآمیز، نظریه‌ مُثُل و موازی‌سازی‌های متعدد بین پدیده‌های طبیعی و برابرهای آسمانی آنها و سپس یافتن برابرهای آن در دین که مؤید باورهای دینی آنها و حقانیت چهره‌های اعتقادی‌شان است، شکل می‌گیرد. در این شیوه، مفهوم حدّ یک اصطلاح کلیدی و شامل حدّهای دوگانه، پنج‌گانه و هفت‌گانه است. بیشتر از همه حدّهای پنج‌گانه برای توجیه و توصیف آفرینش به کار گرفته شده‌اند. پژوهش حاضر به بررسی آرای اسماعیلیان و دیدگاه ناصرخسرو درباره اسطوره آفرینش اختصاص دارد.

کلیدواژه‌ها

اسماعیلیه؛ ناصرخسرو؛ اسطوره آفرینش؛ دین؛ حدّهای روحانی و جسمانی

مراجع

آربری، آ.ج. 1372. عقل و وحی از نظر متفکران اسلامی. ترجمة حسن جوادی. چ2. تهران: امیرکبیر.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1377. ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. ج2. تهران: طرح نو.

اعلم، میر‌جلال‌الدین. 1387. فیلسوفان یونان و روم. ترجمة از دانشنامه‌ ملخص فلسفه و فیلسوفان غرب. تهران: امیرکبیر.

اقبال لاهوری، محمد. 1354.سیر فلسفه در ایران. ترجمة ا.ح. آریان‌پور. چ3. تهران: بامداد.

ایوانف، ولادیمیر. 1388. «درآمدی بر تصحیح روشنایی‌نامه نثر ناصرخسرو». ترجمة ملیحه کرباسیان.مجلة‌ پیام بهارستان. دوره دوم. ش3.

بهمن‌پور، محمدسعید. 1386. اسماعیلیه از گذشته تا حال. تهران: فرهنگ مکتوب.

پورجوادی، نصرالله. 1378. درآمدی به فلسفه‌ افلوطین. چ3. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جان‌احمدی، فاطمه. 1388. ساختار نهاد دینی فاطمیان در مصر. تهران: علم.

خاقانی شروانی، 1365. دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی.چ3. تهران: زوّار.

دفتری، فرهاد. 1380.تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه. ترجمة فریدون بدره‌ای. چ2. تهران: فرزان روز.

ــــــــــــ. 1390. سنت‌های عقلانی در اسلام. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان روز.

دقیقیان، شیرین‌دخت. 1379. نردبانی به آسمان. تهران: ویدا.

سجّادی، سید‌جعفر. 1375. فرهنگ علوم فلسفی و کلامی. تهران: امیرکبیر.

شیمل، آنه‌ماری. 1390. راز اعداد. ترجمة فاطمه‌ توفیقی. چ3. تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.

فاخوری، حنا و خلیل الجر. 1367. تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمة عبدالمحمد آیتی. چ3. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

کاویانی، شیوا (منصوره). 1372. آیین قبالا: عرفان و فلسفه‌ یهود. تهران: فراروان.

کربن، هانری. 1389. تاریخ فلسفه‌ اسلامی. ترجمة اسدالله مبشری. ج1. تهران: امیرکبیر.

مصاحب، غلامحسین. 1356. دائرة‌المعارف فارسی. ج2. تهران: امیرکبیر.

مظفر، محمدرضا. 1375. فلسفه و کلام اسلامی. ترجمة محمد محمدرضایی و ابوالفضل محمودی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

ناصرخسرو. 1363. جامع‌الحکمتین. تصحیح هنری کربن و محمد معین. چ2. تهران: کتابخانه‌ طهوری.

ـــــــــــ. 1384. خوان‌الاخوان. تصحیح و تحشیه ع. قویم. تهران: اساطیر.

ـــــــــــ. 1373. روشنایی‌نامهمنثور یا شش فصل. به اهتمام تحسین یازیچی. تهران: توس.

ـــــــــــ. 1382. وجه دین. تهران: اساطیر.

نصر، سیدحسین. 1377. نظر متفکران اسلامی درباره‌ طبیعت. چ4. تهران: خوارزمی.

هالینگ‌دیل، ر.ج. 1364. مبانی و تاریخ فلسفه‌ غرب. ترجمة‌ عبدالحسین آذرنگ. تهران: سازمان انتشارات کیهان.

هومن، محمود. 1382. تاریخ فلسفه. چ4. تهران: پنگان.

English Source

Ivanov, Vladimir, 1933. A Guide to Ismaili Literature. London: Royal Asiatic Society

 Refrences

A'lam, Mir jalāl-eddin. (2008/1387SH). Filsoufān-e yunān va rum. Translation of dānehsnāmeh-ye molakhas-e falsafe va filsoufān-e gharb. Tehran: Amirkabir.

Alfākhouri, Hnā and Khalil Aljar. (1988/1367SH). Tārikh-e falsafe dar jahān-e eslāmi (tārikh-ol falsaft-ol eslāmi). Tr. by 'Abdol-mohammad Āyati. 3^rd ed. Tehran: Sazmān-e Enteshārāt o Āmouzesh-e Enqelāb-e Eslāmi.

Arberry, Arthur John. (1993/1372SH). 'Aghl va vahy az nazar-e motafakerān-e eslāmi (Revelation and reason in Islam). Tr. by Hasan Javādi. 2^nd ed. Tehran: Amirkabir.

Bahman pour, Mohammad Sa'eid. (2007/1386SH). Esmā'eiliyeh az gozashteh tā hāl. Tehran: Nashr-e Farhang-e Maktoub.

Corbin, Henry. (2010/1389SH). Tārikh-e falsafeh-ye eslāmi (History of Islamic Philosophy). Vol. 1. Tehran: Amirkabir.

Daftari, Farhād. (2001/1380SH). Sonnat-hā-ye 'aghlāni dar eslām (Intellectual traditions in Islam). Tr. by Fereydoun Badrehei. Tehran: Farzān Rouz.

ـــــــــــــــــــ .(2011/1390SH). Tārikh va andisheh-hā-ye Esmā'eili dar sadeh-hā-ye miyāneh (Mediaeval Ismaili history and thought). Tr. by Fereydoun Badrehei 2^nd ed. Tehran: Farzān Rouz.

Daghighiyān, Shirin Dokht. (2000/1379SH). Nardebāni be asemān. Tehran: Nashr-e Vidā.

Ebrāhimi Dināni, Gholām Hossein. (1998/1377SH). Mājerā-ye fekr-e falsafi dar jahan-e eslām. Vol. 2. Tehran: Tarh-e Now.

Hollingdale, Reginald John. (1985/1364SH). Mabāni va tārikh-e falsafeh-ye gharb (western philosophy: an introduction). Tr. by 'Abdolhossein Āzarang. Tehran: Sāzman-e Enteshārāt-e Keihān.

Houman, Mahmoud. (2003/1382SH). Tārikh-e falsafeh. 4^th ed. Tehran: Pangān.

Ivanov, Vladimir. (1933). AGuide to Ismaili Literature. London: Royal Asiatic Society.

ــــــــــــــــــ .(2009/1388SH). “Darāmadi bar tashih-e rowshana'ei-nāmeh nasr-e Nāser Khosrow)”. Tr. by Maliheh Karbāsiyān. The Journal of Payām-e Bahārestān. Period 2. No. 3.

Jān Ahmadi, Fātemeh. (2009/1388SH). Sākhtār-e nahād-e dini-ye fātemiyān dar Mesr. Tehran: Nashr-e 'Elm.

Kāviyāni, Shivā (Mansoureh). (1993/1372SH). A'ein-e Ghebālā: 'erfān va falsafrh-yr yahoud. Tehran: Farā Ravān.

Khāqāni Shervāni. (1986/1365SH). Divān. With the effort of Dr. Ziyā'-oddin Sajjādi. 3rd ed. Tehran: Zavār.

Lahouri, Muhammad Iqbal. (1975/1354SH). Seyr-e Falsafe dar Iran (The development of metaphysics in Persia). Tr. by Amir Hossein Ariyān poor. Tehran: Enteshārāy-e Bāmdād.

Masāheb, Gholām Hossein. (1978/1356SH). Dāyerat-ol-ma'āref-e Fārsi. Vol. 2. Tehran: Amirkabir.

Mozafar, Mohammad Reza. (1996/1375SH). Falsafeh va kalām-e eslāmi. Tr. by Mohammad Mohammad Rezāei va Abolfazl Mahmoudi. Qom: Daftar-e Tablighāt-e Eslāmi-ye Hozeh 'Elmiyeh Qom.

Nāser Khosrow. (1984/1363SH). Jāme'-ol Hekmatein. Ed. by Henry Corbin va Mohammad Mo'in. 2^nd ed. Tehran: Tahouri Library.

ـــــــــــــــــ .(1994/1373SH). Rowshanā'ei nāmeh (mansour) yā shesh fasl. With the effort of Tahsin Yāzichi. Tehran: Tous.

ـــــــــــــــ .(2003/1382SH). Vajh-e din. Tehran: Asātir.

) .ــــــــــــــ2005/1384SH). Khān-ol Akhavān. Corrected by 'Ein. Ghavim. Tehran: Asātir.

Nasr, Seyyed Hossein. (1998/1377SH). Nazar-e motafakerān-e eslāmi darbāreh-ye tabi'at. 4^th ed. Tehran: Khārazmi.

Pourjavādi, Nasrollāh. (1999/1378SH). Darāmadi be falsafeh-ye Afloutin. 3^rd ed. Tehran: Markaz-e Nashr-e Dāneshgāhi.

Sajjādi, Seyyed Ja'far. (1996/1375SH). Farhang-e 'olum-e falsafi va kalāmi. Tehran: Amirkabir.

Schimmel, Anne Marie. (2001/1390SH). Rāz-e A'dād (the mystery of numbers). 3^rd ed. Tehran: Enteshārāt-e Dāneshgāh-e Adyān va Mazāheb.