کهن‌الگوی قهرمان در منظومۀآرش کمانگیرسیاوش کسرایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 11، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 165-198   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

دکتر فاطمه کوپا¹؛ نرگس محمدی بدر²؛ مصطفی گرجی³؛ خیرالنساء محمدپور⁴

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

⁴دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

آرکی‌تایپ یا کهن‌الگو، مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی کارل گوستاو یونگ، شامل صور کهن و افکار و امیال غریزی است که در ناخودآگاه جمعی مشترک انسان‌ها وجود دارند. محتویّات ناخودآگاه جمعی در اسطوره‌ها، مذاهب، رؤیاها، تخیّلات و آثار ادبی رخ می‌نمایانند. در این میان، اهمیّت آثار حماسی به عنوان تجلّی‌گاه اسطوره و کهن‌الگوها غیر قابل انکار است. در پژوهش پیشِ رو، کهن‌الگوی قهرمان در منظومۀ حماسیآرش کمانگیراثر سیاوش کسرایی بررسی و تحلیل شده است. هر انسانی در درون خود قهرمانی دارد و به سفر قهرمانی خاصّی می‌پردازد. این سفر درواقع، همان الگویی است که برای طی کردن مسیر خودشناسی و رشد فردیّت انتخاب کرده است. بررسی حاضر نشان می‌دهد که آرش که کهن‌الگوی قهرمان در شخصیّت او حاکم است، با طی کردن فراز و فرودهای مختصّ این کهن‌الگو، مسیر خودشناسی را به سرانجام رسانده و به «خود» واقعی‌اش پی برده است. در بُعد اجتماعی نیز ایرانیان به شناخت نسبت به هویّت جمعی و خودِ قومی و ملّی خویش رسیده‌اند.

کلیدواژه‌ها

یونگ؛ کهن‌الگو؛ قهرمان؛ آرش کمانگیر؛ سیاوش کسرایی

مراجع

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. چ1. تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما).

انوشه، سید‌محمد. 1383. «نورتروپ فرای و صورت‌های ازلییا کهن‌الگویی ادبیات».مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سمنان. ش8.

بلعمی، ابوعلی. 1353. تاریخ بلعمی. تصحیح محمّد‌تقی ‌بهار. به کوشش محمد پروین گنابادی. ج1. چ2. تهران: زوّار.

بهار، مهرداد. 1387. از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. چ6. تهران: چشمه.

بیرونی، ابوریحان. 1363.آثار‌الباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. چ3. تهران: امیرکبیر.

پالمر، مایکل. 1385. فروید،یونگ و دین. ترجمة محمّد دهگانپور و غلامرضا محمودی. تهران: رشد.

ترقّی، گلی. 1387. بزرگ‌بانوی هستی. چ2. تهران: نیلوفر.

تفضّلی، احمد. 1356. دانشنامة ایران و اسلام. زیر نظر احسان یارشاطر. ج1. تهران: چاپخانه زیبا.

دوستخواه، جلیل. 1382. اوستا؛ کهن‌ترین سروده‌های ایرانیان. چ7. ج2. تهران: توس.

روزبه، محمّد‌رضا. 1391. ادبیات معاصر ایران. چ5. تهران: روزگار.

ستّاری، جلال. 1366. رمز و مثل در روانکاوی. چ1. تهران: توس.

شفیعی کدکنی، محمد‌رضا. 1383. ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. چ2. ویرایش دوم. تهران: سخن.

شمس لنگرودی. 1390. تاریخ تحلیلی شعر نو. ج2. چ6. تهران: مرکز.

شولتز، دوان و سیدنی الن. 1378. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. چ2. تهران: آگاه.

شولتس، دوآن. 1390. روانشناسی کمال. ترجمة گیتی خوشدل. چ17. تهران: پیکان.

طاووسی، محمود و آمنه درودگر. 1390. «اسطوره و ادبیات مدرن». مجلّۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش23.

قایمی، فرزاد. 1389. «پیشینه و بنیادهای نظری رویکرد نقد اسطوره‌ای و زمینه و شیوۀ کاربرد آن در خوانش متون ادبی».فصلنامۀ علمی پژوهشی نقد ادبی. س3. ش11و12.

کزّازی، میرجلال‌الدّین. 1390. رؤیا، حماسه، اسطوره. چ6. تهران: مرکز.

کریمی، امیربانو و مهناز رضایی. 1387. «بررسی تطبیقی علل باز‌آفرینی اسطوره در شعر معاصر ایران و «رؤیای مکزیکی» اثر لوکله زیو».مجلّۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش13.

کسرایی، سیاوش. 1386. از آوا تا هوای آفتاب: مجموعه شعرهای سیاوش کسرایی. چ2. تهران: نادر.

کلیاشتورینا، وراب. 1380. شعر نو در ایران. ترجمة همایون‌تاج طباطبایی. تهران: نگاه.

کمبل، جوزف. 1385. قهرمان هزارچهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ1. مشهد: گل‌آفتاب.

ـــــــــــــ. 1390. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ7. تهران: مرکز.

گورین، ویلفرد. ال و دیگران. 1383. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. چ4. تهران: اطلاعات.

محمدی، محمد‌حسین. 1374. فرهنگ تلمیحات شعر معاصر ایران. تهران: میترا.

مکاریک، ایرنا ریما. 1388. دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. چ3. تهران: آگاه.

مورنو، آنتونیو. 1390. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. چ6. تهران: مرکز.

هکسلی، آلدوس. 1386. از مقالۀ خودشناسی مندرج در کتاب سیری در سپهر جان. از مصطفیملکیان. چ2. تهران: نگاه معاصر.

یاوری، حورا. 1387. روانکاوی و ادبیات؛ دو متن دو انسان، دو جهان. تهران:سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1389. انسان و سمبل‌هایش. چ7. تهران: جامی.