تحلیل ژرف‌ساخت استعارة دختر رز با تأکید بر شعر حافظ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 11، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 199-234   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علیرضا مظفری¹؛ پریسا حبیبی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه – شهیدمدنی آذربایجان

چکیده

هدف این نوشتار بررسی ژرف‌ساخت استعارۀ دختر رز در اشعار شاعران فارسی زبان به‌ویژه اشعار حافظ به لحاظ اسطوره‌شناسی،‌ تاریخی ـ فرهنگی، روان‌شناسی و زیبایی‌شناسی است. ‌برای نیل به این هدف، توجه به خاستگاه فرهنگی ـ اجتماعی این استعاره در اعصار پیش از تاریخ، ‌نقش اسطوره در شکل‌گیری آن، و پیوندها و شباهت‌هایی که بین شراب و عناصر زنانه وجود دارد، ضروری است. این مقاله در چهار بخش تنظیم شده است: بخش اسطوره‌شناسی،‌ بخش تاریخی- فرهنگی، بخش روان‌شناسی، و بخش زیبایی‌شناسی. پژوهش ما نشان می‌دهد که شراب با عناصر مادینه پیوند‌هایی جدانشدنی دارد و خاستگاه اصلی این پیوندها به احتمال بسیار زیاد، فرهنگ و ادب ایران است.

کلیدواژه‌ها

شعر فارسی؛ حافظ شیرازی؛ استعاره؛ دختر رز؛ عنصر زنانه

مراجع

آذرنوش، آذرتاش. 1388. راه‌هاینفوذفارسیدرفرهنگوزبانجاهلی. تهران: توس.

آملی،شمس‌الدین محمد‌بن محمود. 1309.نفایس‌الفنون فی عرایس‌العیون. به اهتمام میرزااحمد. تهران: کارخانه کربلایی محمدحسین و فرزندانش.

ابراهیمیان، حسین.1381. «کارکردها، شباهت‌ها و تفاوت‌های ایزدبانوان ایران و بین‌النهرین». کتاب ماه هنر. ش 49 و 50.

ابن حوقل. 1366. سفرنامة ابن‌حوقل(ایران در صورة‌الارض). ترجمة جعفر شعار. چ2. تهران: امیرکبیر.

ابونواس، الحسن‌بن هانی.1986. دیوان اشعار. تصحیح علی نجیب عطوی. بیروت: مکتبة الهلال.

اتونی، بهروز.1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن‌نمونة مادینه‌روان».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهرن جنوب.س7.ش25.

اداره‌چی گیلانی، احمد.1370. شاعران هم‌عصررودکی. تهران: موقوفات محمود افشار یزدی.

استعلامی، محمد. 1388. درس حافظ. ‌تهران: سخن.

اسدی طوسی.‌2535. صحاح‌الفرس. به اهتمام عبدالعلی طاعتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

الیاده میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ2.تهران: سروش.

بختیار، مظفر. 1344. «زندگانی استاد مؤیدالدین طغرایی اصفهانی».نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 48.

برهان، محمدحسین‌بن خلف تبریزی.1332. برهان قاطع. ج3. به کوشش محمد معین. چ2.تهران: کتابفروشی ابن سینا.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چ7.تهران: آگه.

تفضلی، احمد. 1385. جامعة ساسانی. تهران: نی.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد. 1371. دیوان حافظ. تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی.چ4. تهران: اساطیر.

حرّی ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگودرشعرکلاسیک و معاصر فارسی».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15.

خرمشاهی، بهاءالدین.1387. حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.

خطیب رهبر، خلیل. 1366. غزلیات حافظ با معنی واژه‌ها و شرح ابیات و ذکر وزن و بحر وزن‌ها و برخی نکته‌های دستوری. تهران: صفی‌علیشاه.

رودکی، جعفر‌بن محمد.1385. گزیدة اشعار. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر. چ24.تهران: صفی‌علیشاه.

ریاحی، محمدامین. 1383. کسائی مروزی، زندگی، اندیشه و شعر او.چ11. تهران: علمی.

زاداسپرم. 1366. گزیده‌های زادسپرم. ترجمۀ راشد محصل. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ژیمنز، مارک. 1390. زیباشناسی چیست؟. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.

ستّاری، جلال. 1374. عشق صوفیانه. تهران: مرکز.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1387. ادوار شعر فارسی. چ4. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. 1372. بیان. چ3. تهران: فردوس.

طغرائی، حسین‌بن علی. 1975م. دیوان. به تحقیق علی‌جواد الطاهر و یحیی الجبوری. کویت: دارالقلم.

فاخوری، حنا.1368.تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. چ2. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1308ق.شاهنامه. به اهتمام مرتضی حسینی. ج1. بمبئی: نادری.

فرنبغ دادگی.1369. بندهش. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

کاشانی، عزالدین محمود. 1389. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: زوّار.

کرس‌میر، کارولین. 1390. فمینیسم و زیبایی‌شناسی. ترجمۀ ‌افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

کروچه، بندتو. 1388. زیبایی‌شناسی چیست؟. ترجمۀ‌ فؤاد روحانی. تهران: علمی و فرهنگی.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1389. دیرمغان. تهران: قطره.

کوهن، تد. 1387. «استعاره».مسائل کلی زیبایی‌شناسی (مجموعهمقالاتزیبایی‏شناسیآکسفورد). به کوشش جرولد لوینسون. ترجمۀ ‌فریبز مجیدی.ج2. تهران: ‌فرهنگستانهنر.

گیرمال، پیر. 1391. فرهنگ اساطیریونان و روم. ترجمة احمد بهمنش.چ3. تهران: دانشگاه تهران.

لاهیجی، شهلا و مهرانگیزکار. 1387. ‌شناخت هویت زن ایرانی در گسترة پیش‌تاریخوتاریخ. تهران:‌روشنگرانومطالعاتزنان.

مظفری، علیرضا و محمدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسه و هومر از اسطورة کهن».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س7.ش24.

معین، محمد. 1388. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.

منوچهری دامغانی. 1375. ‌دیوان. به اهتمام سیّدمحمد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. 1336. کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: دانشگاه تهران.

میرزائی جابری، فهیمه وسید‌محمدرضاابن‌الرسول. 1391. «وصف طبیعت در دیوان طغرایی و منوچهری».نشریة مطالعات ادبیات تطبیقی. ش21.

نرماشیری، اسماعیل. 1389. «تحلیل هرمنوتیکی جنبه‌های اساطیری ساخت‌های استعاری».فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامیواحد تهران جنوب.س6. ش21.

وکیلی، شروین. 1379. رؤیای دوموزی. تهران: انتشارات داخلی مؤسسۀ داخلی خورشید راگا.

هاوکس ترنس. 1377. استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیریونان و روم. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1385. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــــ. 1389. انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه. تهران: جامی.