بررسی عناصر داستان «اعرابی و سبوی آب» در مصیبت‌نامه، مثنوی و دفتر هفتم مثنوی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 11، شماره 38، خرداد 1394، صفحه 299-348   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عبدالمجید یوسفی نکو¹؛ حسن حیدری²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

داستان «اعرابی و سبوی آب» از جمله داستان‌هایی است که در متون مختلف منظوم و منثور فارسی آمده است. در میان آثار منظوم، این داستان را در مصیبت‌نامه عطّار، مثنوی و دفتر هفتم مثنوی می‌توان دید. در این مقاله، به منظور شناختن قدرتِ خلّاقیت و داستان‌پردازی سرایندگان این آثار، برخی از عناصر این داستان چون پیرنگ، شخصیّت، گفت‌وگو، حقیقت‌نمایی و زاویه دید بررسی می‌گردد. تحلیل زاویه‌ دید بر اساس دیدگاه روایت‌شناسانی چون پرینس و ریمون- کنان، که آن را کانونی‌شدگی می‌نامند، نشان می‌دهد که تعداد شخصیّت‌های کانونی‌شده داستان در مثنوی مولوی بیشتر است. به نظر می‌رسد مولوی با گسترش دادن پیرنگِ داستان و نیز با افزودن بر تعداد شخصیّت‌ها و ایجاد گفت‌وگوهای طولانی، داستان و عمل روایت را جذّاب‌تر نموده است. نگارندگان این جُستار می‌کوشند با بررسی عناصر یادشده نشان دهند کدام‌یک از این سرایندگان در پرداخت این داستان موفق‌تر بوده‌اند. سراینده گُمنام دفتر هفتم، به‌‌رغم آنکه مثنوی را پیشِ رو داشته است، بهره‌ چندانی از شیوه‌های داستان‌پردازی مولوی نبرده است.

کلیدواژه‌ها

داستان اعرابی و سبوی آب؛ مصیبت‌نامه؛ مثنوی؛ دفتر هفتم مثنوی؛ عناصر داستان

مراجع

بامشکی، سمیرا. 1391. روایت‌شناسی داستان‌های مثنوی. تهران: هرمس.

بهبهانی، مرضیه. 1387. «تمثیل: آیینه‌ اجتماع (سیری در تمثیل‌های ادبیات عرفانی در آثار عطار و مولانا)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش13.

پورنامداریان، تقی. 1384. در سایه‌ آفتاب. تهران: سخن

پیامنی، بهناز. 1386. «بررسی ساختار گفت‏وگو در داستان‌های مثنوی مولوی». مجموعه مقالات همایش مولوی‌پژوهی. تهران: خانه کتاب.

توکّلی، حمید رضا. 1389. از اشارت‌های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی). تهران: مروارید.

خسروی، ابوتراب. 1388. حاشیه‌ای بر مبانی داستان. تهران: ثالث.

دانشگر، محمد. 1386. «نقش ارتباطات غیرکلامی در داستان‌پردازی مولانا». مجلة پژوهش‌های ادبی.س4. ش16.

روح‌الامینی، محمود. 1381. فرهنگ و زبان گفتگو. تهران: آگه.

ریمون- کنان، شلومیت. 1387. روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1374.  بحر در کوزه. تهران: علمی.

ــــــــــــــــــــــ. 1374. سِرِّ نِی. تهران: علمی.

سناپور، حسین. 1390. یک شیوه برای رمان‌نویسی. تهران: چشمه.

صداقتی‌فرد،مجتبی و فرهاد ابی‌زاده. 1390. «جستاری در رویکرد مولوی به از خودبیگانگی انسان با نگرشی بر انسان معاصر». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب.س7.ش 25.

عطّار نیشابوری، فریدالدّین. 1386. مصیبت‌نامه. تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع‌الزّمان. 1376.  احادیث و قصص مثنوی. به کوشش حسین داودی. تهران: امیرکبیر.

فورستر، ادوارد مورگان. 1384. جنبه‌های رمان.ترجمة ابراهیم یونسی.تهران: نگاه.

کارد، اورسون اسکات. 1387. شخصیّت‌پردازی و زاویه‌ دید در داستان. ترجمة پریسا خسروی سامانی.اهواز: رَسِـــش

کهنسال، مریم. 1386. «شخصیّت‌پردازی و ایجاد ارتباط با مخاطب در مثنوی». مجموعه مقالات همایش مولوی‌پژوهی. تهران: خانه کتاب.

کوری، گریگوری. 1391. روایت‌ها و راوی‌ها. ترجمة محمد شهبا.تهران: مینوی خرد.

مندنی‌پور، شهریار. 1384. کتاب ارواح شهرزاد. تهران: ققنوس.

مولوی، جلال‌الدّین. 1371. مثنوی معنوی. تصحیحر.ا.نیکلسون. تهران: بهزاد.

میرصادقی، جمال. 1380. عناصر داستان. تهران: سخن.

نیکوبخت، ناصر و دیگران. 1387. «تصرّفات مولانا در حکایات صوفیّه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س4. ش13.

یونسی، ابراهیم. 1384. هنر داستان‌نویسی. تهران: نگاه.

بی‌نام. دفتر هفتم مثنوی. 1380.تصحیحمنوچهر دانش‌پژوه.تهران: طهوری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Anonymous. (2001/1380SH). Dafter-e Haftom-e Masnavi. Ed. by Manouchehr Dāneshpazhouh. Tehran: Tahouri.

'Attār Neyshābouri, Farid-oddin. (2007/1386SH). Mosibat-nāmeh. Momahhad Rezā Shafi'ei Kadkani. Tehran: Sokhan.

Bāmeshki, Samirā. (2011/1391SH). Ravāyat-shenāsi Dastān-hā-ye Masnavi. Tehran: Hermes.

Behbahāni, Marziyeh. (2008/1387SH). “Tamsil-e āyeneh-ye ejtemā'”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 13. Pp. 43-75.

Card, Orson Scott. (2008/1387SH). Shakhsiyat pardāzi va zāviyeh-ye did dar dāstān (Characters and viewpoint). Tr. by Parisā Khosravi Sāmāni. Ahvaz: Rasesh.

Currie, Gregory. (2012/ 1391SH). Revāyat-hā va rāvi-hā (Narratives and Narrators: a philosophy of stories). Tr. by Mohammad Shahbā. Tehran: Minouye Kherad.

Dāneshgar, Mohammad. (2007/1386SH). “naghshe ertebātāt-e gheyr-e kalāmi dar dāstānpardāzi-ye Mowlavi”. Pazhouhesh-hā-ye Adabi. No. 16. Pp. 115-136.

Forouzānfar, Badi'-ozzamān. (1997/1376SH). Ahādis va Ghesas-e Masnavi. With the effort of Hossein Dāvoudi,H. Tehran: Amirkabir.

Forster, Edward Morgan. (2005/1384SH). Janbeh-hā-ye roman (Aspects of the Novel). Ebrāhim Younesi. Tehran: Āgah.

Khosravi, Abou-Torāb. (2009/1388SH). Hāshiyehei bar mabāni-ye dāstan. Tehran: Sāles.

Kohansal, Maryam. (2007/1386SH). “Shakhsiyat pardāzi va ijād-e ertebāt bā mokhātab dar Masnavi”. Gholām Hossein Gholām Hosseinzādeh. Majou'eh Maghālāt-e Hamāyesh-e Mowlavi-pazhouhi. Khaneh-ye Ketāb. Tehran.

Mandani Pour, Shahriyār. (2005/1384SH). Ketāb-e Arvāh-e Shahrzād. Tehran: Ghoghnous.

Mirsādeghi, Jamāl. (2001/1380SH). Anāsor-e Dāstān. Tehran: Sokhan.

Mowlavi, Jalāl-oddin. (1993/1371SH). Masnavi Ma'navi. R. A. Nicolson. Tehran: Behzād.

Nikoubakht, Nāser and et al. (2008/1387SH). “Tasarrofāt-e Mowlānā dar Hekāyāt-e Soufiyān”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 13. Pp. 122-193.

Payāmani, Behnāz. (2007/1386SH). “Barrasi-ye Sākhtār-e Goft-o-gou dar Masnavi Mowlavi”. Gholām Hossein Golām Hosseinzādeh. Majmou'eh Maghālāt-e Hamāyesh-e Mowlavi-pazhouhi. Khāneh Ketāb. Pp. 129-147.

Pournāmdāriyān, Taqi. (2005/1384SH). Dar Sāyeh Āftāb. Tehran: Sokhan.

Rouhol-amini, Mahmoud. (2002/1381SH). Farhang va Zaban-e Goft-o-gou. Tehran: Āgah.

Sanāpour, Hossein. (2011/1390SH). Yek Shiveh Barāye Romān Nevisi. Tehran: Chashmeh.

Schlomith, Rimmon Kenan. (2008/1387SH). Ravāyat-e Dāstāni: Boutiqā-ye Mo'āser (Narrative Fiction: Contemporary Poetics). Tehran: Niloufar.

Sedāghati-Fard, Mojtabā and Ebi-zādeh, Farhād. (2011/1390SH). “Jostāri dar rouykard-e Mowlavi be az khodbigānegi-ye ensān ba negareshi bar ensān-e mo'āser”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. No. 25. Pp. 107-142.

Tavakkoli, Hamid Rezā. (2010/1389SH). Az Eshārat-hā-ye Daryā (boutiqā-ye ravāyat dar masnavi). Tehran: Morvārid.

Younesi, Ebrāhim. (2005/1384SH). Honar-e Dāstān-nevisi. Tehran: Negāh.

Zarrinkoub, Abdol-hossein. (1995/1374SH). Bahr Dar Kouzeh. Tehran: 'Elmi.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ..(1195/1374SH). Serr-e Ney. Tehran: 'Elmi.