دو فرضیه درباره داستان سیاوش (با توجه به نظر شاهنامه پژوهان ایرانی، تاجیک، روس و اروپایی)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 11، شماره 39، مرداد 1394، صفحه 11-48   

نویسنده

نسرین بازگیر

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی آکادمی علوم تاجیکستان

چکیده

 
با توجه به دیرینگی ایران کهن و اوستا، مقایسه داستان سیاوش با اسطوره‌های محدود که تناسب ساختاری و اخلاقی با آن ندارند واقعیت داستان سیاوش را که پیوندی استوار با شخصیت رستم دارد، خواسته یا ناخواسته، نادیده می‌گیرد. توجه به قدمت اوستا از دیدگاه برخی پژوهندگان منصف اروپایی و نگاهی نو به پیشگامی ایرانیان در پدیدارشناسی و هستی‌شناسی علمی، بن‌مایه‌های ایرانی داستان سیاوش و ناهمگونی آن با اسطوره‌های باروری را بهتر می‌نمایاند. افراسیاب نخستین بار، سیاوش را برای حکمرانی به منطقه‌ای آباد فرستاد که به نظر می‌رسد همان گنگ‌دژ باشد. سیاوش بر آن شهر، دیوار محافظتی بزرگی ساخته است که ساختن آن جز با فر کیان امکانپذیر نبود و طبق روایت بندهش، دارای پانزده دروازه بوده است که از دری تا در دیگر آن به پانزده روز بهاری قابل طی شدن بوده است. سیاوش برای بار دوم به درخواست افراسیاب به منطقه‌ای نزدیکتر به پایتخت افراسیاب می‌آید و از خارستان، شارستان سیاوشگرد را می‌سازد. اشاره نرشخی به قبر سیاوش در دروازه بخارا و وجود دروازه بازسازی شده شهر دوشنبه و احتمال وجود دروازه‌های دیگر، زمینی بودن گنگ‌دژ و قرار گرفتن آن با سیاوشگرد در محدوده یک دیوار، پژوهش‌های نوین باستان شناسی را در منطقه بخارا تا دوشنبه می‌طلبد.
 

کلیدواژه‌ها

سیاوش؛ اوستا؛ گنگ دژ؛ دیوار؛ سیاوشگرد

مراجع

 

استاریکف، (ا.ا.). 1388. فردوسی و شاهنامه. ترجمه رضا آذرخشی. تهران: کتاب آمه.

اکبری مفاخر، آرش. 1385. «شهریاری آرمانی و آرمانشهر»، در شاهنامه‌پژوهی، دفتر نخست. مشهد: دانشگاه فردوسی.

اوستا. 1370. گزارش وپژوهش جلیل دوستخواه. ج2. چاپ اول. تهران: مروارید.

باقری، مهری. 1388. سایه روشن. بیست و یک مقاله. تهران: قطره.

بهار، مهرداد. 1387. از اسطوره تا تاریخ. چاپ ششم. تهران: چشمه.

بهار، مهرداد. 1386الف. پژوهشی در اساطیر ایران. پاره نخست و دوم. چاپ ششم. تهران: آگاه.

بهار، مهرداد. 1386ب. جستاری در فرهنگ ایران. چاپ دوم. تهران: اسطوره. 

ثعالبی نیشابوری، ابومنصور عبدالملک. 1342. غررالأخبار ملوک‌الفرس. تهران: کتابخانه اسدی.

خرده اوستا. 1380. به کوشش ابراهیم پور‌داود. چاپ اول. تهران: اساطیر.

حسن‌نژاد، محمودرضا. 1392. سخن‌سنجی از دیدگاه نظامی گنجوی در خمسه. گرگان: مختومقلی فراغی.

حصوری، علی. 1378. سیاوشان. تهران: چشمه.

راشد‌محصل، محمد تقی. 1385. «سپاه و سپاه‌داری در شاهنامه فردوسی»، در شاهنامه‌پژوهی، دفتر نخست، مشهد: دانشگاه فردوسی.

رحمانف، عبداالجبار. 1388. پندارهای اساطیری در ادبیات تاجیکی. ترجمه. پژوهشگاه فرهنگ فارس وتاجیک. دوشنبه.

رضایی دشت‌ارژنه، محمود و پروین گلی‌زاده. 1390. «بررسی تحلیلی – تطبیقی سیاوش، ازیریس و آتیس»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س هفتم. ش22.

سرامی، قدمعلی. 1388. ازرنگ گل تا رنج خار؛ شکل‌شناسی داستان‌‌های شاهنامه. تهران: علمی و فرهنگی.

صفا، ذبیح الله. 1371. تاریخ ادبیات در ایران. چاپ دوازدهم. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1386. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

صمدف، ولی. 1385. مهرنامه. جشن هشتاد سالگی استاد محمد جان شکوری. رایزنی ایران در تاجیکستان.

طبری، محمدبن جریر. 1352. تاریخ طبری. ترجمه محمد‌پروین گنابادی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1373. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: تهران: قطره.

فرنبغ دادَگی. 1378. بندهش. به کوشش مهرداد بهار. تهران: توس.

فریزر، جیمز. 1388. شاخه زرین؛ پژوهشی در جادو و دین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ ششم. تهران: آگاه.

کریستن‌سن، آرتور. 1387. کیانیان. ترجمه ذبیح‌الله صفا. چاپ هفتم. علمی و فرهنگی.

کزازی، میرجلال الدین. 1372.رویا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

ــــــــــــــــــ. 1379. نامه باستان. ج3. تهران: سمت.

کوشش، رحیم و امیر رضا کفاشی. 1390. «بررسی تطبیقی نمادینگی عناصر طبیعت در شاهنامه»، فصلنامه علمی پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س7. ش24.

کیا، خجسته. 1388. آفرین سیاوش. چاپ اول. تهران: مرکز.

گردیزی، عبدالحی بن ضحاک. 1315. زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: بی‌نا.

مجمل‌التواریخ و القصص. 1318. تصحیح ملک‌الشعراء بهار. تهران: کلاله خاور.

مسکوب، شاهرخ. 1386. سوگ سیاوش. چاپ هفتم. تهران: خوارزمی.

ملااحمدف، میرزا. 1388. بیا تا جهان را به بد نسپریم. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.

مینوی، مجتبی. 1349. «فردوسی و مقام او»، یادنامه فردوسی. تهران: بی‌نا.

نرشخی، ابوبکر محمدبن جعفر. 1351. تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمدبن محمدبن نصرالقبادی. تلخیص محمدبن زفربن عمر، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

 

منابع تاجیکی و روسی

Асроров Шодї. 2005 . Симои Сиёвуш дар «Шоњнома»-и Фирдавсї. –Душанбе: Адиб.

Бартольд В.В. 1964. Место домусульманского культа в Бухаре и ее окрестностях. Сочинения. Т. II. ч. 2. –М.: Наука. –С. 471-481.

Бертельс Е.Э. 1936. Абуль-касим Фирдоуси и его творчество. Л. -М.

Брагинский И.С. 1966. Фирдоуси // 12 миниатюр. М.: Худ.лит. –С.73-84

Гафуров Б. Г. 1972.  Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. –М.

Гулям Сарвар Хумаюн. 1990. Формирование и развитие героического эпоса «Шах-наме» с древнейших времён до Фирдоуси // АКД. –Душанбе.

Комиссаров Д. О. 1975.Симин Донешвар о его романе. –Симин Донешвар. Смерть ради жизни. –М.

Мирзозода Х. 1987. Абулќосим Фирдавсї. // Таърихи адабиёти тољик.  Љ. I, -Душанбе.

Орбели И. А. 1956. Армянский героический эпос // Избранные труды: -Ереван.

Османов М.Н. 1959.Фирдоуси (Жизнь и творчество)–М.

Саидзода Љ. 2001. Фирдавсї кист ва «Шоњнома» чист? –Душанбе.

Стариков А.А. 1977.Фирдоуси и его поэма «Шах-наме» // Фирдоуси А. Шах-наме. Т.1. –М. .

Хокироев Р. Г.  2007.Сайри тахаввули симои Сиёвуш дар адабиёти форсу тољик. – Душанбе .

Њусейнзода Ш. 1985. Достони марги бегуноњї // Гуфтор аз ганљи сухан. -Душанбе: Ирфон .

 

منابع اروپایی

Anklesaria, B. T. 1956. Zand- akasih; Iranian or Greater Bundahishn, Bombay.

Moryenstern, A. 1937. Esthetiques d, Orient et d, Occident.

Jakson, A. V. W.1928. Zoroastrian Studies.New York.

Jiricazek L. 1900 "Hamlet in Iran", zeitschrift des vereins Fur Volkskunde (Berlin).

Merkwat J. 1938. Wehrat und Arand-Lieden.           

Noldeke Th. 1920. Das iranische Nationalepos. Derlin-Leipzig.