چشم اندازهای اومانیستی در عرفان ایرانی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 11، شماره 39، مرداد 1394، صفحه 161-198   

نویسنده

مهدی شریفیان

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

 
«اومانیسم» مکتبی فلسفی و ادبی است که منشأ پیدایش آن را یونان قدیم می‌دانند. این مکتب بر ارزش و مقام انسان ارج نهاده و او را میزان همه چیز قرار می‌دهد. اوج تجلی اومانیسم در قرون وسطی بود که راهی نو برای تقابل با استبداد کلیساهای قرون وسطی ایجاد کرد. «آزادی»، «خود مختاری»، «خود رهبری»، «خویشتن شناسی» و شناخت ابعاد مختلف استعدادهای انسان از جمله موضوعات مهمّی است که در این مکتب مورد تأکید قرار گرفته‌اند. بی‌گمان وجه اشتراک عرفان با اومانیسم نیز در همین موضوعات است. پژوهش حاضر به شیوۀ تحلیلی توصیفی، کوششی است در جهت تطبیق برخی از مسائل عرفانی اسلامی با موضوعات اساسی مورد بحث در مکتب اومانیسم.

کلیدواژه‌ها

اومانیسم؛ گفتمان اومانیستی؛ عرفان اسلامی؛ تصوّف اسلامی؛ اگزیستانسیالیسم

مراجع

 

قرآن کریم.

عهد عتیق. 1391. ترجمۀ پیروز سیار. چ9. تهران: نی.

آشوری، داریوش. 1377. ما و مدرنیته. تهران: موسسۀ فرهنگی صراط.

ابن‌عربی، محیی‌الدّین. 1356. فصوص‌الحکم. شرح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی. بیروت: دارالکتاب العربی.

ارسطو. 1371. سیاست. ترجمۀ حمید عنایت. چ3. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

ای‌گاست، خوسه اورتگا. 1376. انسان و بحران. ترجمۀ احمد تدین. تهران: علمی و فرهنگی.

باباطاهر. 1378. دو بیتی‌های باباطاهر. تصحیح جهانگیر منصور. تهران: ناهید.

بروجردی، م. 1377. روشنفکران ایرانی و غرب. ترجمۀ جمشید شیرازی. چ2. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

بسطامی، بایزید. 1384. دفتر روشنایی. به کوشش محمد‌رضا شفیعی ‌کدکنی. چ2. تهران: سخن.

بورکهارت، یاکوب. 1376. فرهنگ رنسانس در ایتالیا. ترجمۀ حسن لطفی. تهران: طرح نو.

توماس، هنری و دانیل توماس. 1372. ماجراهای جاودان در فلسفه. ترجمۀ احمد شهسا. چ4. تهران: ققنوس.

جعیط، ه. 1381. بحران فرهنگ اسلامی. ترجمۀ سید غلامرضا تهامی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمد. 1375. دیوان. تصحیح بهاء‌الدّین خرمشاهی. چ2. تهران: نیلوفر.

حجت، مهدی و جواد وندنوروز. 1389. «تبار‌شناسی اومانیسم»، فصلنامۀ سیاست و اندیشه. تهران. س1. ش4.

خاتمی، م. 1381. «پراگماتیسم و اومانیسم»، فلسفه (فصلنامۀ فلسفی). تهران. س7. ش 4 و 5.

خرقانی، ابوالحسن. 1384. منتخب نور‌العلوم (نوشته بر دریا). به کوشش محمدرضا شفیعی ‌کدکنی. تهران: سخن.

داوری اردکانی، رضا. 1361. انقلاب اسلامی و وضع کنونی عالم. تهران: مرکز فرهنگی علامه طباطبایی.

دورانت، ویل. 1378. تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب. تهران: چاپ دانشجویی.

دیویس، تونی. 1378. اومانیسم. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

راسل، برتراند. 1348. تاریخ فلسفۀ غرب. ترجمۀ نجف دریا بندری. چ8. تهران: شرکت سهامی افست.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1378الف. نه شرقی نه غربی، انسانی. چ3. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــ. 1378ب. نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــ . 1353. ارزش میراث صوفیّه. چ3. تهران: امیرکبیر.

سارتر، ژان پل. 1380. اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. ‌ترجمۀ مصطفی رحیمی. چ 1. تهران: نیلوفر.

سپهسالار، فریدون احمد. 1391. رساله در مناقب خداوندگار. تصحیح محمدعلی موحد و صمد موحد. تهران: کارنامه.

سهروردی، شهاب‌الدین. 1374. عوارف‌المعارف. ترجمۀ ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. چ3. تهران: علمی و فرهنگی

ــــــــــــــــــــ. 1355. مجموعۀ آثار فارسی شیخ اشراق. به اهتمام حسین نصر. تهران: انجمن فلسفه.

سعدی، مصلح‌الدّین. بی‌تا. کلیات. با مقدمۀ محمد علی فروغی. تهران: ایران.

سوفر، گایل. 1375. «هایدگر انسان‌گرایی و تفکیک/ تخریب تاریخ»، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، فصلنامۀ ارغنون. س3. ش11 و 12.

شایگان، داریوش. 1356. آسیا در برابر غرب. تهران: امیرکبیر.

شریفیان، مهدی. 1386. جامعه‌شناسی ادبیات صوفیه. همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1386. قلندریه در تاریخ. تهران:سخن.

شمس تبریزی. ‌1373. مقالات. به کوشش جعفر مدرس صادقی. تهران: مرکز. 

صاحب‌الزّمانی، ناصرالدّین. 1380. خط سوم. چ17. تهران: عطایی.

صانع‌پور، مریم. 1378. نقدی بر مبانی معرفت‌شناسی اومانیستی. تهران: اندیشۀ معاصر.

طبری، احسان. 1358. برخی بررسی‌ها دربارۀ جهان بینی‌ها. تهران: آلفا.

ــــــــــــ. 1381. خدا و دین در رویکردی اومانیستی. تهران: اندیشۀ معاصر.

عطار، فریدالدّین. 1374. تذکرة‌الاولیاء. به تصحیح محمد استعلامی. چ4. تهران: زوار.

ـــــــــــــــ. 1380. منطق‌الطّیر. به اهتمام سید صادق گوهرین. چ17. تهران: علمی و فرهنگی.

ـــــــــــــــ. 1375. دیوان غزلیات، قصاید و ترجیعات. به تصحیح تقی تفضّلی. چ9. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــ. 1386. اسرارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.

غلامی، محمد. 1382. تفکر اومانیستی عارفان ایرانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.

غنی، قاسم. 1331. بحثی در تصوف. تهران: زوار.

فارابی، ابونصر. 1379. سیاست مدنیه. ترجمه و تحشیه سید جعفر سجادی. چ3. تهران: چاپ و انتشارات ارشاد.

فاستر، مایکل. ب. 1370. خداوندان اندیشۀ سیاسی. ترجمۀ جواد شیخ الاسلامی. ج 1. تهران: امیرکبیر.

فردید، ا. 1350. «فرهنگ و زندگی»، مجله فرهنگ و زندگی. تهران. س6. ش 7.

کرامر، جول. ل. 1375. احیای فرهنگی در عهد آل بویه. ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

لاهیجی، شمس‌الدّین محمد. 1378. مفاتیج‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی‌. چ3. تهران: زوار.

مک گراث، آلیستر. 1383. مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی. ترجمۀ بهروز حدادی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

مولانا، جلال‌الدّین محمد. 1375. مثنوی معنوی. از روی نسخۀ نیکلسون. تهران: صفی علیشاه.

ــــــــــــــــــــــــ. 1387. غزلیات شمس تبریز. به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی. چ5. تهران: سخن.

میهنی، محمد‌بن منوّر. 1376. اسرارالتّوحید. به اهتمام محمدرضا شفیعی کدکنی. چ4. تهران: آگاه.

ناصرخسرو، ابو معین‌. 1374. دیوان. به تصحیح کرامت تفنگدار. تهران: چکامه.

نجم‌الدین رازی. 1361. مرصادالعباد. به اهتمام محمد امین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی. هاشمی، م. م. 1383. هویت اندیشان و میراث فکری احمد فردید. تهران: کویر.

هایدگر، مارتین. 1386. هستی و زمان. ترجمۀ سیاوش جمادی. تهران: ققنوس.

همایی، جلال‌الدّین. 1376. مولوی ‌نامه. چ9. تهران: هما.

 

 

English source

The Encyclopedia of philosophy ed by Paul Edwards, IV, 1972 ,p . 69 – 70

Rude, g . (1988) europeam in the eighteen Century, Cambridge, Harvard uni. Press, 1985 Cambridge ,p 155.

Maritain, jacques: Integral Humanism, trans by joseph w. Evans, university of N otredume press, 1973. pp.27-28.