تولّد آسمانی با مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 11، شماره 39، مرداد 1394، صفحه 263-301   

نویسندگان

محمّد محمدپور¹؛ نوید بازرگان²؛ امیر حسین ماحوزی³

¹دانشآموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

³استادیار دانشگاه پیام نور واحد دماوند

چکیده

 
صاحبان معرفت برای انسان دو نوع تولّد قائلند: یکی تولّد صوری و دیگری تولّد معنوی یا تولّد ثانی که از آن به عنوان «عروسی ابد» یا «تولّد آسمانی» یاد می‌کنند. مرگ نفسانی از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی مولانا است. مولانا همچون سایر عرفای اهل بسط و سکر پدیده مرگ دوستی در آثارش تجلّی خاصی دارد و مرگ و مرگ نفسانی را در مسیر چرخة تکامل می‌داند و از آن به عنوان انتقال از عالم کثرت و طبیعت به عالم وحدت و ماوراءالطبیعه تعبیر می‌کند. این بررسی نشان می‌دهد مولانا تولّد آسمانی را در مرگ نفسانی تحت تأثیر عوامل مؤثری همچون ایمان، ابوّت معنوی و عشق می‌داند؛ بنابراین با استناد به حکایات مثنوی، در یک مقدمه و هفت محور انواع ولادت، عوامل مؤثر در تولّد آسمانی، مرگ‌ها و زایش‌ها، چگونگی مرگ ارادی و انواع آن، راه‌های رسیدن به مرگ نفسانی، ویژگی راه‌یافتگان به مرگ نفسانی (ارادی) و فواید مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

مثنوی مولوی؛ تولّد آسمانی؛ مرگ نفسانی؛ ایمان؛ ابوّت معنوی

مراجع

 

قرآن کریم .

ابن‌عربی، محیی‌الدین. 1975. الفتوحات‌المکیه. تحقیق عثمان یحیی. قاهره: بی‌نا.

اسفراینی. نورالدین عبدالرحمان. 1358. کاشف الاسرار. به اهتمام هرمان لندنت. تهران: زوّار.

اکرام، سید محمد. 1382. «مرگ از نظر مولوی»، در تحفه‌های آن جهانی. به کوشش علی دهباشی.

بحرانی، اشکان. 1389. آینه‌های نیستی. (الهیات سلبی درآثار مولانا و مایستر اکهارت). چ اول. تهران: نشرعلم .

بیانی، شیرین. 1384. دمساز دو صد کیش. چ اوّل. تهران: جامی.

جامی، عبدالرحمن. 1370. نفحات‌الأنس فی حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

جلالی، پندار، یدالله. 1387. «فنای عارفانه، بقای جاودانه»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش7.

حافظ، شمس‌الدین محمّد. 1382. دیوان. به کوشش قاسم غنی و قزوینی چ7. تهران: دوران .

رودگر، محمّدجواد. 1386. «مرگ اختیاری»، مجله علمی ترویجی قبسات. سال دوازدهم.

زمانی، کریم. 1391. میناگرعشق. چ نهم. تهران: نی .

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1336. ارزش میراث صوفیه. چ چهارم. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــ. 1372. سرّنی.ج 1. چ چهارم . تهران: سخن.

سهروردی، شیخ شهاب‌الدین عمر. 1380. عوارف‌المعارف. ترجمه ابو منصوربن عبدالمومن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: بی‌نا.

سروش، عبدالکریم. 1386. قمار عاشقانه. چ نهم. تهران: صراط.

سلطان‌ولد. 1377. معارف. به کوشش نجیب مایل هروی. چ دوم. تهران: مولی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387. گزیده غزلیات شمس. تهران: سخن.

شیرازی، محمدابراهیم. 1402. تفسیر القرآن‌الکریم. تصحیح محمدخواجوی. ج5. چ2. قم: بیدار.

صادقی حسن آبادی، مجید و راضیه عروجی. 1390. «انسان و تولد معنوی»، انسان‌پژوهی دینی. س 8. ش 25.

عبدالحکیم، خلیفه. 1336. عرفان مولوی. ترجمه احمد محمدی و احمد میرعلایی. چ3. تهران: چاپخانه سپهر.

عزالدین محمود کاشانی. 1367. مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 3. تهران: هما.

عطایی، تهمینه. 1386. «تقابل مرگ و زندگی در مثنوی»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش5. صص 98-118.

عفیفی، ابوالعلاء. 1370. شرح فصوص‌الحکم. چ2. تهران: الزهراء.

عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله. 1362. نامه‌های عین‌القضات. به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران. چ2. تهران: زوار.

غزالی طوسی، ابوحامد. 1374. کیمیای سعادت. ج1. چ ششم. تهران: علمی و فرهنگی .

فلاح، مرتضی. 1387. «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی»، دو فصلنامه پژوهشی زبان و ادبیات فارسی. ش11.

قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. 1374. رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان، فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

کی‌منش، عباس. 1391. «مرگ پیش از مرگ»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. ش 13. صص45-46.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1385. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا بزرگ خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوّار.

معتمدی، غلامحسین. 1386. انسان و مرگ. تهران: مرکز.

معین، محمد. 1371. فرهنگ معین. ج1. چ هشتم. تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1386. کلیات شمس تبریزی. بر اساس چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: هرمس.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1362. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. چ نهم. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1390. فیه ما فیه. شرح کریم زمانی. تهران: معین.

مهدوی، بتول و همکاران. 1393. «تأملات مرگ‌اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 32.

میبدی، احمدبن محمد. 1377. کشف‌الاسرار و عدة الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت. چ5. تهران: امیرکبیر.

نسفی، عزیزالدین محمد. 1359. کشف‌الحقایق. به اهتمام احمد مهدوی دامغانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نفیسی، مجید. 1385. «چهار نگاه به مرگ»، نشریه آرش. ش 96و97. صص 19-27.

نوروزی داوودخانی، ثورالله. 1388. «بررسی و تحلیل درد و رنج های بشری در اندیشه مولوی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش17.