تحلیل داستان فریدون بر پایه دوانگاری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 11، شماره 39، مرداد 1394، صفحه 329-350   

نویسنده

اسماعیل نرماشیری

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت ایرانشهر

چکیده

 
ساختار داستان فریدون بیان‌گر این است که فردوسی آن را با اصلی دو‌انگاری ولی با شکلی پادشاهی- داستانی پرداخته است. تأمّل در ژرف‌ساخت داستان نشان می‌دهد که فریدون بر پایه سرشتی دو‌قطبی، یعنی بُعد اهورایی و بُعدی اهریمنی چون آیین زروانی که زروان را پدیدآورنده‌ اهورا و اهریمن می‌داند، قرار دارد. سرشت اهورایی او نورانی، عدالت‌خواه، خردگرا و صلح‌طلب است که بعدها به ایرج و آن‌گاه منوچهر که در واقع پایان‌دهنده‌ عصر اهریمنی سلم و تور است، منتقل می‌گردد؛ امّا بُعد اهریمنی فریدون که به ظاهر بُعدی فروخفته و خاموش است، ناگهان در موقعیت سنجش فرزندان بعد از بازگشت از سرزمین یمن ظهور می‌یابد. این سرشت اهریمنی او که به شکل اژدها نمود پیدا می‌کند، با صفاتی چون حرص و آز، نابکاری، نابخردی، تباهی و آشفتگی، در سلم و تور متبلور می‌شود.

کلیدواژه‌ها

دوانگاری؛ قوم ایرانی؛ جهانبینی؛ فریدون؛ شاهنامه

مراجع

 

اسلامی‌ندوشن، محمّدعلی. 1376. داستان داستان‌ها. چاپ ششم. تهران: آثار.

ــــــــــــــــــــــــ .1381. ایران و جهان از نگاه شاهنامه. چاپ اوّل. تهران:امیرکبیر.

اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. 1387. به کوشش جلیل دوست‌خواه. چاپ دوازدهم. ج اوّل. تهران: مروارید.

پورخالقی‌چترودی، مهدخت.1381. درخت شاهنامه، ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه. چاپ اوّل. مشهد: به‌نشر.

ثاقب فر، مرتضی. 1377. شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. چاپ اوّل. تهران: قطره.

جلالی‌مقدّم، مسعود. 1384. آیین زروانی، مکتب فلسفی-عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.

حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندشه و هنر فردوسی. چاپ دوّم. تهران: ناهید.

رزمجو، حسین. 1374. «عدالت‌جویی و ظلم‌ستیزی فردوسی»، در مجموعه مقالات کنگره‌ جهانی بزرگداشت فردوسی، هزاره‌ تدوین شاهنامه، (نمیرم از این پس که من زنده‌ام)، به کوشش غلامرضا ستوده. چاپ اوّل. دی‌ماه1369. دانشگاه تهران.

رضا فضل‌اللّه. 1386. پژوهشی در اندیشه‌ فردوسی. تفسیر و تحلیل شاهنامه. چاپ ششم. تهران: علمی و فرهنگی.

زادسپرم. 1366. ترجمه و تحقیق از محمّدتقی راشد محصل. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زنر، آر. سی .1384. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمه‌ تیمور قادری. چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.

شمیسا، سیروس.1377. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. ج اوّل. چاپ اوّل. تهران: فردوس.

ـــــــــــــ. 1386. انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: میترا.

صفا، ذبیح‌اللّه. 1374. حماسه‌سرایی در ایران. چاپ ششم. تهران: فردوس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی‌مطلق. دفتر یکم. چاپ اوّل. تهران: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

فره‌وشی، بهرام. 1381. فرهنگ زبان پهلوی. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه تهران.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1379. نامه‌ باستان. ج اوّل. چاپ اوّل. تهران: سمت.

گیگر، ویلهلم، والتر هینتس و فردریک ویندشمن. 1382. زرتشت در گاثاها (عرفان، حکمت عملی، فلسفه و جهان‌شناسی). ترجمه‌ هاشم رضی. چاپ اوّل. تهران: سخن.

مشکور، محمّدجواد. 1378. «اخلاق ایرانیان در پیش از اسلام»، در مجموعه مقالات نامه‌ باستان، به اهتمام سعید میرمحمّد صادق نادره‌جلالی. چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

معین، محمّد. 1384. مزدیسنا و ادب فارسی. ج اوّل. تهران: دانشگاه تهران.

هانزن، کورت هاینرش. 1374. شاهنامه فردوسی. ساختار و قالب. ترجمه‌ کیکاوس جهان‌داری. چاپ اوّل. تهران: فرزان.

هینلز، جان راسل. 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف باجلان فرّخی. چاپ دوّم. تهران: اساطیر.