ارزیابی اثرات طرح های هادی روستایی در توسعه سکونتگاه های روستایی استان آذربایجان غربی

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 9، شماره 28، آذر 1393، صفحه 123-136   

نویسندگان

میرنجف موسوی^{* 1}؛ عبداله پورآقایی²؛ ایوب منوچهری میاندوآب³؛ میرصادق محمدی⁴

¹دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

²دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، ملایر، ایران

³دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁴دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

طرح­ های هادی روستایی، به عنوان نخستین تلاش سازمان یافته و فراگیر ملی برای ساماندهی روستاهای کشور به اجرا درآمده است به گونه ­ای که تا پایان سال 1386 مجموعاً برای 16 هزار و 600 روستای کشور طرح هادی روستایی تهیه گردید؛ که از این تعداد، در بیش از هفت هزار و 700 روستا اجرای طرح هادی آغاز و یا پایان یافته است. با گذشت بیش از دو دهه از شروع اجرای طرح­ های هادی روستایی در نواحی روستایی کشور، شاهد اثرات گوناگون در زمینه­ های کالبدی- فضایی از قبیل؛ دگرگونی در بافت کالبدی روستا، تغییر در الگوهای ساخت مسکن، ناهماهنگی در شبکه معابر روستا، تسهیل در امر رفت و آمد روستاییان و عابران بوده است. در این مقاله با استفاده از مؤلفه­ های موجود اثرات طرح­ های هادی روستایی در روستاهای استان آذربایجان غربی مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری 40 روستای استان در قالب 20 روستای کنترل (روستاهایی که طرح هادی اجرا نشده است) و 20 روستای تجربی (روستایی که طرح هادی اجرا شده است) می­باشد. یافته­ های تحقیق نشان می­دهد میانگین برخورداری از امکانات و تسهیلات روستاهای تجربی 69 درصد و روستاهای کنترل 31 درصد است. همچنین آزمون T-test و تحلیل واریانس به ترتیب با سطح اطمینان 95 و 99 درصد بیانگر تفاوت روستاهای تجربی و کنترل از نظر سطح برخورداری می ­باشد. نتایج حاصل از رتبه بندی روستاهای بر اساس مدل تاپسیس نیز نشان می­دهد روستای کشمش تپه (روستای تجربی) با دارا بودن بالاترین امتیاز از نظر شاخص­ های مورد مطالعه در رتبه اول و روستای ورگل (روستای کنترل) با کمترین امتیاز در آخرین رتبه از نظر توسعه روستایی قرار گرفته­ اند. در نتیجه نگاه تک بعدی به طرح­ ها، عدم تخصیص اعتبارات لازم، نبود مدیریت یکپارچه، عدم توجه به مشکلات اصلی روستاها (جنبه­ های اقتصادی) سبب شده است که نتایج این مداخله­ ها در روستاهای تجربی استان چندان مثبت ارزیابی نشده و در خصوص تأثیر مثبت و پایدار این گونه مداخله­ ها در کیفیت روستاهای تجربی تردید جدی وجود داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

طرح هادی روستایی؛ ارزیابی؛ اثرات؛ توسعه روستایی؛ آذربایجان غربی

مراجع

1.اجلالی، پرویز،1371، تحلیل منطقه­ای و سطح بندی سکونتگاه­ها، جلد اول، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، تهران.

2. احمدی، مهدیه، 1388، بررسی تأثیر برنامه کالبدی بر توسعه بهینه سکونتگاه­های روستایی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.

3. آسایش، حسین، 1375، برنامه­ریزی روستایی در ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.

4. آسایش، حسین، 1377، کارگاه برنامه­ریزی روستایی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.

5. اکبری، نعمت الله و مهدی زاهدی، کیوان، 1387،کاربرد روش­های رتبه بندی و تصمیم گیری چند شاخصه، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، وزارت کشور.

6. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1386، مطالعه و بررسی الگوهای مراکز خدمات عمومی در روستاها.

7. پاپلی یزدی، محمد حسین، 1383، نظریه­های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران.

8. پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمدامیر،1381، نظریه­های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران.

9. جهاد دانشگاهی استان یزد، 1385، آشنایی با طرح­های هادی روستایی، انتشارات جهاد دانشگاهی، یزد.

10. جهاد سازندگی شهرستان­های استان آذربایجان غربی، 1371، اطلاعات روستاها.

11. جهاد سازندگی، 1371، ضوابط سطح بندی خدمات روستایی، اداره کل بهسازی و مسکن، تهران.

12. حق پناه، مریم و دهقانی، مرجان، 1388، بررسی اثرات کالبدی اجرای طرح های هادی روستایی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.

13. حسامیان، فرخ و دیگران، 1376، شهرنشینی مرحله گذار، شهرنشینی در ایران، انتشارات آگاه، تهران.

14. خانی، فضیله، 1376، جایگاه و نقش اشتغال زنان در فرایند توسعه روستایی (مطالعه موردی: استان گیلان)، رساله دکتری جغرافیای روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.

15. رضوانی، محمد رضا، 1383، مقدمه­ای بر برنامه­ریزی توسعه روستایی، نشر قومس، تهران.

16. رضوانی، محمد رضا،1379، برنامه­ریزی توسعه و عمران روستای در ایران؛ از فکر تا عمل، ارزشیابی اساسی درباره محتوای و عملکرد برنامه­های توسعه در چند دهه اخیر، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 39.

17. زرگر، اکبر، 1378، درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

18. زیاری، کرامت الله، 1378، اصول و روش­های برنامه­ریزی منطقه­ای، انتشارات دانشگاه یزد، یزد.

19. زیاری، کرامت­اله، 1380، راهبردهای توسعه روستایی درجهان سوم، مجله علوم انسانی دانشگاه یزد (کاوش نامه)، سال دوم، شماره 3.

20. زیاری، کرامت اله ،1383، مکتب ها نظریه ها و مدل های برنامه و برنامه ریزی منطقه­ای، انتشارات دانشگاه یزد، یزد.

21. سعیدی، عباس، 1375، مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، تهران.

22. طاهرخانی، مهدی، 1386،کاربرد تکنیک تاپسیس در اولویت بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در مناطق روستایی، فصلنامة پژوهش­های اقتصادی، سال ششم، شمارة سوم.

23. عسگری، فهیمه، 1383، طرح هادی روستای دشتی و ارزیابی طرح­های هادی بخش مرکزی شهرستان اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

24. عنابستانی، علی اکبر، 1388، ارزیابی اثرات کالبدی اجرای طرح­های هادی روستایی (مطالعه موردی؛ روستاهای غرب خراسان رضوی، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا.

25. غلامرضایی، محمد علی،1382، ارزشیابی عملکرد طرح هادی در روستاهای استان لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد توسعه روستایی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه.

26. کلانتری، خلیل، 1380؛ نگرشی بر راهبردهای توسعه روستای تجربه کشور هندوستان؛ ماهنامه جهاد؛ شماره 242.

27. کلانتری، خلیل و خواجه شاهکویی، علی رضا،1381، بررسی مشکلات و موانع اجرایی طرح­های بهسازی و کالبدی روستایی از نظر سرپرستان خانوار­های روستایی در شهرستان گرگان، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 38.

28. کلانتری، خلیل ،1380، برنامه ریزی و توسعه منطقه­ای، تئوری­ها و تکنیک­ها، انتشارات خوشبین، تهران.

29. مرکز آمار ایران، 1385، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان غربی.

30. مطیعی لنگرودی، سیدحسن ،1382،  برنامه­ریزی روستایی با تأکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

31. مهندسین مشاور DHV از هلند، 1375، رهنمودهایی برای برنامه­ریزی مراکز روستایی، جلد یک، ترجمه ابوطالب فنایی و دیگران، سلسله انتشارات روستا و توسعه، تهران.

32. میسرا، آر پی، 1368، مباحثی پیرامون توسعه روستایی، ماهنامه جهاد، سال9، شماره 116.

33. نظری، علی اصغر، 1377، بررسی گسترش فیزیکی­-­کالبدی سکونتگاه­های روستایی با تأکید بر افزایش جمعیت و تغییر کاربری اراضی گرگان وترکمن صحرا،  فصلنامه تحقیفات جغرافیایی، شماره 49 و 50.

34. Housing Foundation of Islamic Revolution., 1995, Evaluation of Rural Guide Plans, Hamedan province, Akhir consultant Engineers, Tehran.

35. Hwang, C. L., & Yoon, K., 1981, Multiple attribute decision making: Methods and applications, Berlin: Springer.