راهبرد قدرت هوشمند ایران و نقش ژئوپلیتیک انرژی (نفت و گاز) در پیشبرد آن

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 3، دوره 8، شماره 24، آذر 1392، صفحه 39-53   

نویسندگان

عزت اله عزتی¹؛ محمد گل افروز^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه جغرافیا، تهران، ایران

²دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

چکیده

قدرت یک حکومت ملی با ترکیب قدرت نرم و سخت به حداکثر می ­رسد. این نوع ترکیب و تلفیق را که قدرت هوشمند می ­نامند، با اقدام هماهنگ نظامی و اقتصادی در صورت توجه هر چه بیشتر به آن چیزی که کشورهای دیگرفکر می­ کنند، پدید می ­آید. برای نمونه  امروزه براساس نظریات لیبرالی، ایران تنها با تکیه بر قدرت سخت نمی ­تواند دیگر کشورها و افکار عمومی جهانی را در مورد درستی دلایل و اقداماتش متقاعد کند. اما با بهره گیری از عوامل قدرت سخت خود از جمله داشتن سواحل طولانی در سه دریای خزر، فارس و عمان و تسلط بر نقاط استراتژیک آن، واقع شدن در دو حوزه بزرگ انرژی  خلیج فارس و دریای خزر و قرار گرفتن  در راه اتصال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به آب­ های آزاد که موجب توانمندی ژئوپلیتیکی و بازیگری در عرصه ژئواستراتژیکی آن می­ شود. درکنار هوشیاری در برابر دشمن، همراهی با ایده جهان چند قطبی، همگرایی منطق ه­ای، تنش زدایی، توسعه گرایی و تکیه بر قدرت نفت و گاز که از نکات با اهمیت در عرصه قدرت نرم ایران می­ باشند، توأماً می­تواند در استراتژی قدرت هوشمند خود تأثیر گذارتر عمل نماید. با عنایت به این موضوع، برای انجام تحقیق از روش توصیفی - تحلیلی و برگرفته از شیوه ­های رایج جغرافیای سیاسی، علوم سیاسی و در راستای ارائه استراتژی مناسب در قدرت هوشمند ایران، بیش از همه به نقش ژئوپلیتیک انرژی (نفت و گاز)، موضوع مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این تحقیق نشان می ­دهد که ایران با ارائه استراتژی مناسب در قدرت هوشمند به ویژه با تأکید بر بازیگری بیشتر  در ژئوپلیتیک انرژی  (نفت و گاز) به دلیل اهمیت آن در دنیای امروز و دارا بودن رتبه دوم این ذخایر در جهان، می ­تواند با تحمیل رفتار و استدلال خود  بر دیگر کشورها، قدرت خود را افزایش دهد.
 

کلیدواژه‌ها

ژئوپلیتیک انرژی؛ قدرت نرم و سخت؛ قدرت هوشمند؛ ایران

مراجع

1. اسماعیلی، علی محمد، 1391، جنگ نرم در همین نزدیکی، چاپ سوم، نشر ساقی، تهران.

2. اطاعت، جواد و موسوی، سیده زهره،1390، رابطه متقابل امنیت ناحیه­ای و توسعه یافتگی  فضاهای سیاسی، فصل­نامه بین­المللی ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 1، 87-70 .

3. بوزان، بری و الی ویور، 1388، مناطق و قدرت­ها، چاپ اول، نشر پژهشکده مطالعات راهبردی، تهران.

4. پوراحمدی، حسین، 1389، قدرت  نرم و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، نشر مؤسسه بوستان کتاب، قم.

5. پورمهرانی، مهران، 1389، چالش­های ژئوپلیتیکی ایران درمرزهای پیرامون، چاپ اول، نشر نوآور، تهران.

6. ترابی، طاهره، 1389، تنش زدایی نامتوازن در سیاست خارجی  ایران88- 1367، فصل­نامه بین­المللی ژئوپلیتیک  سال ششم، شماره 3، 120-102.

7. جعفری ولدانی، اصغر، 1382، روابط خارجی ایران بعد از انقلاب اسلامی، چاپ اول، نشرآوای نور، تهران.

8. حافظ نیا، محمدرضا، 1381، جغرافیای سیاسی ایران، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.

9. حافظ نیا، محمدرضا، 1385، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، چاپ اول، نشر پایای، مشهد .

10. حافظ نیا، محمدرضا، 1389، قدرت و منافع ملی، چاپ اول، نشر انتخاب، تهران.

11. حسینی متین، سید مهدی، 1391، رویارویی آمریکا با ایران پس از جنگ سرد، نشر ابرار معاصر، تهران.

12. دامن­پاک جامی، مرتضی، 1388، دیپلماسی اقتصادی ج.ا.ایران در آسیای مرکزی، چاپ اول، نشر وزارت امورخارجه، تهران.

13. دهشیا، حسین، 1382، سیاست خارجی آمریکا در آسیا، چاپ اول، نشرابرار معاصر، تهران.

14. دهقانی فیرزوآبادی، سید جلال، 1388، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.

15. سلیمی، حسین، 1388، آسیای جنوب غربی به عنوان یک منطقه، فصل­نامه بین­المللی ژئوپلیتیک، سال پنجم، شماره 2، 137-116.

16. عزتی، عزت الله،1390، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.

17. سیف­زاده، سید حسین، 1384، نظریه­ها و تئوری­های مختلف در روابط بین­المللی فردی - جهانی شده: مناسب و کارآمدی، چاپ اول، نشر وزارت امور خارجه، تهران.

18. کلود زیج، ادوارد،1390، امنیت و روابط بین الملل، ترجمه نادر پورآخوندی، چاپ اول، نشر پژوهشکده، مطالعات راهبردی، تهران.

20. متقی، ابراهیم، 1391، روند تحول قدرت نرم در سیاست خارجی آمریکا 2012 - 1792، چاپ اول، نشر ساقی، تهران.

21. محمدحسینی، مسعود، 1391، مرزهای ایران، چاپ اول، نشر دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع)، تهران.

22. محمدی، یداله، 1390، انقلاب اسلامی و نقش تاریخ ساز امام خمینی (ره ) در تولید قدرت نرم، چاپ چهارم، از کتاب قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل به کوشش حجت اله مرادی، نشر ساقی، تهران.

23. مختاری هشی، حسین و نصرتی، حمیدرضا، 1389، امنیت انرژی و موقعیت ژئوانرژی  ایران، فصل­نامه بین­المللی ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره 2، 124-95.

24. مرادی، حجت­اله، 1390، زبان، ابزار قدرت نرم درارتباط نامتقارن  اینترنتی، چاپ چهارم، از کتاب قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل به کوشش نویسنده مقاله، نشرساقی، تهران.

25. مصلی­نژاد، عباس، 1390، ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی: رهیافت­ها و فرآیندها، فصل­نامه بین­المللی ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 1، 135-111.

26. مظفری، آیت، 1386، روش شناسی  و آموزش تحلیل سیاسی، چاپ اول، نشر زمزم هدایت، قم.

27. نائینی، علی محمد،1390، ابعاد تهدید نرم در استراتژی امنیت ملی آمریکا، چاپ چهارم، از کتاب قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل  به کوشش حجت اله مرادی، نشرساقی، تهران.

28. نای، جوزف، 1387، رهبری و قدرت هوشمند، چاپ چهارم، نشر ابرار معاصر، تهران.

29. نای، جوزف، 1390، قدرت نرم و رهبری، ترجمه عسگر قهرمانپور بناب، چاپ اول، از کتاب قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل به کوشش حجت­اله مرادی، نشر ساقی، تهران.

30. هاشمی، سید حمید، 1390، جنگ نرم، نبرد در دنیای معاصر، چاپ اول، نشر وزارت علوم، تهران.

31. یزدان فام، محمود، 1388، امنیت نرم و چرایی اهمیت آن، فصل­نامه مطالعات  راهبردی، سال دوازدهم، سال دوازدهم، شماره 3، 143-125.

32. سایت شبکه اطلاع رسانی نفت و گاز وابسته به بریتانیا: :Energy, 2012 BP statistical Review of world

33. سایت شبکه اطلاع رسانی نفت و گازایران در سال 1391:  http://www.shana.ir