تحلیل توزیع فضایی جمعیت در سلسله مراتب شهری استان گلستان (طی دوره زمانی 1365-1385)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 8، شماره 24، آذر 1392، صفحه 85-101   

نویسندگان

ایوب بدراق نژاد^{* 1}؛ مجتبی حسین نژاد²؛ سمیه خسروی²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، ایران

²دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

 ماهیت و آهنگ تحولات جمعیتی در سال‌های اخیر در کشور موجب گردیده که اولاً رشد جمعیت شهری در مقاطع مختلف زمانی ناهماهنگ و ثانیاً توزیع رشد آن در استان‌های مختلف نسبت به شرایط استانی ناموزون و روند رشد فزاینده و سریع گردد. مطالعه شبکه شهری در پویش شهرنشینی، به دلیل روشن کردن بسیاری از مسائل، از جمله علل و چگونگی جابجایی نیروی کار و سرمایه در بین شهرها، تمرکز شدید در یک منطقه و رکود جمعیت در مناطق دیگر از اهمیت بسزایی برخوردار است. در همین راستا تحقیق حاضر بر اساس رویکرد کمی- تحلیلی و بر پایه اطلاعات کتابخانه­ ای و داده­ های آماری، با استفاده از مدل‌های تحلیل فضایی رتبه - اندازه زیپف، ضریب آنتروپی، ضریب تغییرات، شاخص‌های تمرکز و نخست شهری، توزیع لگاریتمی و الگوی پراکنش سکونتگاه­ های شهری به تحلیل شبکه شهری استان گلستان پرداخته است. جامعه آماری شامل کلیه شهرهای استان گلستان در سه دوره سرشماری از سال 1365 تا سال 1385 می­باشد. یافته­ های پژوهش، بیانگر آن است که شاخص تمرکز و نخست شهری استان از سال 1375 به بعد همواره در حال افزایش بوده است. شاخص «Rn » در استان گلستان نیز برابر با 75/1 می‌باشد که بیانگر الگوی پراکندگی تصادفی و متمایل به منظم است. نتایج این پژوهش نیز نشان می‌دهد که تنها با رعایت تعادل در توزیع امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت‌های یکسان برای تمام شهرهای استان می‌توان به توسعه پایدار و سلسله مراتب فضایی و شهری بهینه دست یافت.

کلیدواژه‌ها

توزیع فضایی؛ سلسله مراتب شهری؛ مدل‌های تحلیل فضایی؛ استان گلستان

مراجع

1. آسایش، حسین و استعلاجی، علیرضا، 1382، اصول و روش‌های برنامه­ریزی ناحیه­ای (مدل‌ها، روش‌ها و فنون) ری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری.

2. توفیق، فیروز، 1376، شبکهشهرهاوخدمات، جلد اول، مبانی نظری و ادبیات موجود، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

3. جوان، جعفر، 1383، جغرافیایجمعیتایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

4 حسامیان، فرخ و اعتماد، گیتی، 1379، شهرنشینیدرایران، انتشارات آگاه، تهران.

5. حسین­زاده دلیر، کریم، 1383، برنامه­ریزیناحیه­ای، انتشارات سمت، تهران.

6. حکمت­نیا، حسن و موسوی، میر نجف، 1385،کاربردمدلدرجغرافیاباتأکیدبربرنامه­ریزیشهریوناحیه­ای، انتشارات علم نوین.

7. زبردست، اسفندیار، 1386، بررسیتحولاتنخستشهریدرایران، نشریه­ هنرهای زیبا، شماره 29.

8. شکوهی، حسین، 1373، دیدگاه‌هاینودرجغرافیایشهری، انتشارات سمت، تهران.

9. عظیمی، ناصر، 1381، پویششهرنشینیومبانینظامشهری، نشر نیکا. تهران.

10. عظیمی، ناصر، 1382، روششناسیشبکه سکونت­گاه‌هادرطرح‌هایکالبدیمنطقه­ای، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.

11. فرهودی، رحمت الله، زنگنه شهرکی، سعید و ساعد موچشی، رامین، 1388، چگونگی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری ایران طی سال‌های 1335 تا 1385، فصل­نامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68.

12. قرخلو، مهدی، عمران­زاده، بهزاد و اکبرپور، محمد، 1387،  مدیریت سرزمین و تحلیل شبکه شهری استان اردبیل طی دوره زمانی 1345 تا 1385، نشریه علوم جغرافیایی، جلد 8، ش 11.

13. مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال­های(1365-1375-1385).

14. معصومی اشکوری، حسن، 1385، اصولومبانیبرنامه­ریزیمنطقه­ای، انتشارات پیام، تهران.

15. مهدوی، مسعود و طاهرخانی، مهدی، 1383، کاربرد آمار در جغرافیا، نشر قومس، تهران.

16. نظریان، اصغر، 1379، جغرافیایشهری ایران، چاپ پنجم، دانشگاه پیام نور.

17. نظریان، اصغر، 1383، جغرافیایشهریایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.

18. Limtankool, Narisara, Ranking Functional Urban Regions, 2007,  Cities ,vol.24,no1.

19. Lim, Jinghue, 2005, Infrastructure and Urban Primacy: A Theoretical Model,    Urban Economics, No. 195.

20. Nitsch, Volker., 2005, Zipf Zipped, Journal of Urban Economics, No. 57, (www. elsevier. com/locate/jue).

21. Tsai, Yu. Hsin., 2005, Quantifying Urbanform Compactness Versus Sprawal, Urban Studies, Vo. l42, No1.

22. Uwe, Deichman, Somik V. Lall, Ajay. Suri, Prgys.R., 2008, Improved Urban        Management, World Bank Policy Research Working Paper3002, Washington, DC.