تبیین نکته ای مبهم در بیتی از شرفنامه ی نظامی گنجه ای، با تکیه بر شواهد زبان کردی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 2، دوره 3، شماره 1، آذر 1392، صفحه 45-61   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

سید احمد پارسا^{* 1}؛ حبیب اله سلیمی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

²دانشجوی دکرتی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

 نظامی گنجه‌ای (م.۶۰۳ ق) در بیتی از شرفنامه، وقتی از «می» نام می‌برد، به منظور روشن‌کردن معنی کلام و جلوگیری از آمیختگی معنی حقیقی و مجازی می، توضیحاتی ارائه می‌دهد که در ضمن آن به بیت زیر اشاره می‌کند:
«گر از می‌ شدم هرگز آلوده‌جام              حلال خدا باد بر من حــــــرام»
از آنجا که در قرآن کریم در چندین آیه، از جمله آیه‌های ۸۷و۸۸ سوره‌ی مائده تأکید شده که نباید «حلال خدای را بر خود حرام کرد» و با توجه به این‌که نظامی شاعری مسلمان، آشنا به عرفان اسلامی، آگاه و معتقد به مفاهیم قرآنی و فرهنگ اسلامی است، این سؤال پیش می‌آید که منظور نظامی از طرح این مسئله چیست و کلام او از کدام منشأ سرچشمه گرفته است؟ پژوهش حاضر می‌کوشد با بررسی تفسیرهای قرآن کریم، متن‌های فقهی و واکاوی متن‌های ادب پارسی، به این پرسش و پرسش‌های این‌چنینی درباره‌ی این بیت پاسخ دهد. روش این پژوهش توصیفی است و نتایج با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوه‌ی کتابخانه‌ای و سندکاوی تحلیل می‌شوند. نتایج بیانگرست که این نظر نظامی با قرآن کریم در تضاد نیست. درواقع در این بیت تکیه‌‌کلام سوگندگونه‌ای وجود دارد که از طریق فقه‌اسلامی در میان ایرانیان، در زمان‌های گذشته به‌ویژه در قرن ششم رواج داشته است و هنوز نمود آن را به‌روشنی در برخی از مناطق غرب ایران می‌توان دید.      

کلیدواژه‌ها

نظامی گنجه‌ای؛ قرآن کریم؛ حلال؛ همسر؛ سوگند؛ طلاق

مراجع

۱. قرآن کریم.

۲. ابن ‌السالم ‌الهرانی، ابوالحسین یحیی ‌بن ابی ‌الخیر (۱۴۲۱)،  البیان فی مذهب الامام الشافعی، به تحقیق قاسم محمد نوری، جده: دارالمنهاج.

۳. ابن‌شرف نووی، ابو‌زکریا محیی‌الدین یحیی (۱۴۲۵)، منهاج‌الطالبین عمدة‌المفتین فی الفقه، به تحقیق عوض قاسم احمد عوض، قاهره: دارالفکر.

۴. ابن‌کثیر، عماد‌الدین ابی‌الفداء، اسماعیل (۱۴۱۶)، تفسیر ابن‌‌کثیر، به تحقیق محمد علی‌ الصابونی، الجزء الثالث، دار‌الفکر، الطبعه الاولی.

۵. ابوالرجاء قمی، نجم‌الدین (۱۳۸۸)، ذیل نفثة‌المصدور، به کوشش حسین مدرّسی طباطبایی، تهران: مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

۶. خرّم‌دل، مصطفی (۱۳۸۷)، تفسیر نور، تهران: احسان.

7. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۳)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.

8. الرازی، الامام ‌الفخر، بی‌تا، التفسیر ‌الکبیر، ج ۲۹ و۳۰، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

9. السیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر (۱۴۲۱)، الاتقان فی علوم‌ القرآن، الجزء ‌الاول، بیروت: دارالکتاب، الطبعة الثانیة.

10. شرفکندی، عبدالرحمن (هه ژار)، بی تا، فرهنگ کردی- ‌فارسی (هه نبانه بورینه)، تهران: دوم، سروش.

11. شیری، قهرمان (۱۳۷۶)، راز طنزآوری (۲)، ادبیات معاصر، ش۱۹و۲۰، آذر و دی.

12. الصابونی، محمد‌علی(۱۴۰۶)، صفوة التفاسیر، المجلد ‌الثالث، بیروت: عالم ‌الکتب، الطابع الاول.

13. طباطبایی، محمدحسین (۱۳۶۲)، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، سید محمد باقر، اول، ج ۱۹، تهران: گلشن.

14. الطبرسی، ابوعلی ‌الفضل بن‌ الحسین (۱۳۸۰)، تفسیر مجمع‌البیان، تحقیق علی کرمی، ج ۱۴، تهران: فراهانی.

15. عیاشی، عیاش ‌بن محمد ‌بن مسعود (۱۴۲۱)، تفسیر عیاشی، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم: مؤسسةالبعثه.

16. القاضی، عبدالفتاح (۱۴۰۸)، اسباب­‌النزول، بیروت: دارالندوه.

17. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (۱۴۱۷)، الوسیط فی‌المذهب، به تحقیق احمد محمود ابراهیم، محمد، محمدنام، قاهره: دارالسلام.

18. مخلص، عبدالرئوف ( ۱۳۸۵)، تفسیر الانوار ‌القرآن، جام: شیخ‌الاسلام احمد جام.

19. المراغی، احمد مصطفی (۱۹۸۵)، تفسیر‌المراغی، ج ۱۰، بیروت: دار احیاء التراث ‌العربی.

۲۰. معین، محمد(۱۳۷۱)، فرهنگ معین، تهران: هشتم، امیرکبیر.

21. مکارم شیرازی، ناصر( ۱۳۶۶)، تفسیر نمونه، ج ۲۴، بی‌جا: دار‌الکتب الاسلامیه.

۲۲. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۷۶الف)، خسرو و شیرین، وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، ج ‌۱، تهران: قطره.

۲۳. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۷۶ب)، شرفنامه، وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، ج۱، تهران: قطره.

۲۴. نظامی گنجه‌ای، الیاس ‌بن یوسف (۱۳۸۶)، شرفنامه، بهروز ثروتیان، ج ۱، تهران: امیرکبیر.