جستاری چند در ریشه یابی گزیده ای از واژگان گویش همدانی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 5، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 40-61   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

مهدی زمانیان^*

کارشناس ارشد فرهنگ و زبان های باستانی ایران

چکیده

گویش کنونی همدانی، بازماندۀ گویشِ ازدست‌رفتۀ همدانی کهن است که می‌توان بخشی از ویژگی‌های این گویش کهن را در سروده‌های دگرگون‌نشدۀ باباطاهر همدانی بازیافت. در این نوشتار به بررسی گزیده‌ای از واژگان گویش همدانی امروز پرداخته شده است. از ویژگی‌های این گویش، می‌توان به شمول بر برخی واژه‌های پهلوی و واژه‌هایی با ریشه‌های باستانی (اوستایی، پارسی باستان و سنسکریت) که در زبان فارسی معیار کاربرد ندارند، اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

گویش همدانی کهن؛ گویش همدانی؛ زبان پهلوی؛ ریشه‌شناسی

مراجع

آذرلی، غلامرضا،(۱۳۸۷)، فرهنگ واژگان گویش‌های ایرانی، تهران: هَزار.

آموزگار، ژاله،(۱۳۸۰)، زبان پهلوی ادبیات و دستور آن، تهران: معین.

ابوالقاسمی، محسن،( ۱۳۸۴)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.

اشمیت، رودریگر، (۱۳۸۷)، راهنمای زبان‌های ایرانی، ترجمۀ حسن رضایی باغ‌بیدی، ج۲، تهران: ققنوس.

اکبرزاده، داریوش، (۱۳۸۱)، فرهنگ گویش سرزمینی ایران (ریشه‌شناسی) [نمونه متن، برابرهای گویش لاری و لکی]، تهران: پازینه.

بویس، مری، (۱۳۸۶)، زردشتیان باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمۀ عسکر بهرامی، تهران: قفنوس.

بویس، مری، (۱۳۸۶)، فهرست واژگان ادبیات مانوی در متن‌های فارسی میانه و پارتی، ترجمۀ امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی، تهران: بندهش.

بهار، مهرداد، (۱۳۸۵)، بندهش، تهران: انتشارات توس.

بهار، مهرداد، (۱۳۷۶)، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر نو.

پاشنگ، مصطفی، (۱۳۷۷)، فرهنگ پارسی ریشه‌یابی واژگان، تهران: محور.

تفضلی، احمد، (۱۳۴۸)، واژه‌نامۀ مینوی خرد، تهران: بنیاد ایران.

جلال نائینی، محمدرضا، (۱۳۸۵)، فرهنگ سنسکریت‌فارسی، ج۱و۲، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی

جلالی نائینی، محمدرضا،(۱۳۷۵و۱۳۸۵)، فرهنگ سنسکریت‌فارسی، ج۱و۲، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

حسن‌دوست، محمد، (۱۳۸۹)، فرهنگ تطبیقی- موضعی زبان ۴ و گویش‌های ایرانی نو، ج۱و۲، تهران: فرهنگستان زبان فارسی.

حسن‌دوست، محمد، (۱۳۸۹)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی .

خوشحالی، بهزاد، (۱۳۷۹)، زبان‌شناسی کرد و تاریخ کردستان، همدان: فردوسی.

دانشگر، احمد، (۱۳۷۴)، فرهنگ واژه‌های رایج تربت حیدریه، مشهد: آستان قدس رضوی.

رضایی باغ‌بیدی، حسن، (۱۳۸۸)، تاریخ زبان‌های ایرانی، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.

رضایی باغ‌بیدی، حسن، (۱۳۸۵)، راهنمای زبان‌های پارتی، همراه با: واژه‌نامۀ پارتی، عسکر بهرامی، تهران: ققنوس.

رضایی باغ‌بیدی، حسن، (۱۳۹۰)، واژه‌نامۀ موضوعی زبان‌های باستانی ایران، تهران: فرهنگستان زبان فارسی و ادب فارسی.

سروشیان، جمشید سروش، (۱۳۸۳)، فرهنگ بهدنیان، تهران: دانشگاه تهران.

ستوده، منوچهر، (۱۳۶۵)، فرهنگ نائینی واژگان تبری، ج۴، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

عریان، سعید، (۱۳۷۷)، فرهنگ پهلوی [پازند]، تهران: پُرواک تهران.

فره‌وشی، بهرام،(۱۳۸۱)، فرهنگ زبان پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.

فره‌وشی، بهرام، (۱۳۸۱)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران.

کریمی دوستان، غلامحسین، (۱۳۸۰)، کردی ایلامی؛ بررسی گویش بدره،کردستان: دانشگاه کردستان.

کلباسی، ایران، (۱۳۷۱)، فارسی ایران و تاجیکستان، تهران: وزارت امور خارجه.

گروسین، هادی،(۱۳۷۰)، واژه‌نامۀ همدانی، همدان: مسلم.

مزداپور، کتایون، (۱۳۷۴)، واژه‌نامه بهدینی شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

مکنزی، دیویدنیل، (۱۳۸۳)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

منصوری، یدالله، (۱۳۸۷)، بررسی ریشه‌شناختی افعال در زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

مولایی، چنگیز، (۱۳۸۱)، بقایای چند ساخت کهن و دستوری در دستگاه فعل برخی از گویش معیار ایران نو، گروه گویش‌شناسی، به‌کوشش حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان‌فارسی.

میرشکرایی، محمد، عبدالرحیم بهروزیان، (۱۳۸۳)، زبان مردم ماسوله، تهران: سازمان میراث فرهنگی.

میرفخرایی، مهشید، (۱۳۸۳)، درآمدی بر زبان‌شناختی [دستور متن گزیده واژه نامه]، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

نصری‌اشرفی، جهانگیر، (۱۳۸۱)، فرهنگ واژگان تبری، ج۴، تهران: احیاء کتاب.

همایون، همادخت، (۱۳۷۱)، گویش افتری، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی

Bartholomae.c. (1961), Altirasches worterbuch , Tehran: Asatir.

Gharib, B,( 2004), sogdian Dictionary, Tehran: Farhangan.

Gignox, pilip, (1972), Glossaire desinscriptions pehlevise ct parthes, London.

Kent, Ronlad, (1953), old peršian Gramer, New haven: American oriental socicty.

Neberg, H.s., (2003), A. Manual of pahlavi, Tehran: Astir