معرفی وزن های رایج و نوع خوانش عروضی در ترانه های محلی فارس

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 5، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 80-103   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

محمد مرادی

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

چکیده

ترانه‌های محلی، یکی از زیرشاخه‌های اصلی فرهنگ عامه هستند که به دلیل کوتاهی، تنوع محتوایی و موزون‌بودن، فراگیری و کاربردی خاص یافته‌اند. در سال‌های اخیر پژوهش‌هایی متعدد در حوزۀ فرهنگ عامه و ترانه‌های محلی انجام شده؛ اما در اغلب این تحقیق‌ها، ویژگی‌های ساختاری و ادبی ترانه‌ها بررسی دقیق نشده است. اقلیم فارس، یکی از اصلی‌ترین قلمروهای رواج این گونه از ادب محلی است؛ به‌طوری‌که تاکنون هزاران ترانه‌ در این محدودۀ جغرافیایی شناسایی و ثبت شده است.
 در این مقاله، پس از خوانش عروضی ۱۹۹۷ قطعه  ترانۀ محلی فارس، بحرها، وزن‌ها و شگردهای عروضی ترانه‌ها، به روش تحلیلی توصیفی، معرفی شده است. از یافته‌های این پژوهش، تأیید عروضی‌بودن وزن در اغلب ترانه‌هاست؛ با این تفاوت که نوع خوانش لازم، اختیارات عروضی و گونه‌های اصلی وزن در ترانه‌های محلی فارس تاحدودی با شعر رسمی و حتی ترانه‌های محلی دیگر مناطق ایران متفاوت است. همچنین قابل اثبات است که در هریک از گونه‌های اصلی ترانه‌های محلی چون: دوبیتی‌‌ها، واسونک‌ها، لالایی‌ها، ترانه‌های روایی، نازو نوازش و سرودهای نمایشی، یک یا دو وزن اصلی کاربرد محوری دارند

کلیدواژه‌ها

ترانه‌های محلی؛ وزن عامیانه؛ دوبیتی؛ واسونک؛ لالایی؛ ترانه‌های ناز و نوازش

مراجع

۱. احمدپناهی، محمد، (۱۳۶۸)، ترانه‌های ملی ایران، بی‌جا: بی‌نا.

۲. احمدی، مرتضی، (۱۳۸۱)، کهنه‌های همیشه نو، ترانه‌های تخت‌حوضی، تهران: ققنوس.

۳. خالق‌زاده، محمدهادی، (۱۳۹۰)، ترانه‌های کودکانه در ادبیات محلی شیراز [مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‌سرایان ایران‌زمین]، صص۲۴۹-۲۵۸، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

۴. درویشی، محمدرضا، (۱۳۷۴)، بیست ترانۀ محلی فارس، تهران: ماهور.

۵. رستگار فسایی، منصور، (۱۳۸۰)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.

۶. ژوکوفسکی، والنتین، (۱۳۸۲)، اشعار عامیانۀ ایران (در عصر قاجاری)، به‌کوشش ‌عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.

۷. سیپک، ییری، (۱۳۸۹)، ادبیات فولکلور ایران، ترجمۀ محمد اخگری، تهران: سروش.

۸. فضیلت، محمود، (۱۳۷۸)، آهنگ شعر فارسی، تهران: سمت.

۹. فقیری، ابوالقاسم،  (۱۳۴۲‌)، ترانه‌های محلی فارس، شیراز: بی‌نا.

۱۰. کرمی، محمدحسین، (۱۳۸۰)، عروض و قافیه در شعر فارسی، شیراز: دانشگاه شیراز.

۱۱. ــــــــــــــــــــ ، (۱۳۹۰)، «وزن شعر عامیانه و نقش آموزش در آن»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‌سرایان ایران زمین، صص ۶۲۴-۶۲۹، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

۱۲. کمرپشتی، عارف، (۱۳۹۰)، «وزن و قافیه در دوبیتی‌های مازندرانی»، مجموعه مقالات همایش ملی ادب محلی و محلی‌سرایان ایران زمین، صص ۴۷۷-۴۸۴، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

۱۳. مرادی، محمد، (۱۳۹۰)، «بررسی گونه‌های اصلی وزن و تحول آن‌ها در شعر گویش شیرازی»، فصل‌نامۀ ادبیات محلی و زبان‌های محلی ایران‌زمین، ش ۱، صص ۱۶۹-۲۰۰، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.

۱۴. میرنیا، سیدعلی،( ۱۳۶۹)، فرهنگ مردم، تهران: پارسا.

۱۵. ناتل خانلری، پرویز،(۱۳۲۷)، تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل، تهران: دانشگاه تهران.

۱۶. ــــــــــــــــــــ ،(۱۳۶۱)، وزن شعر فارسی، تهران: توس.

۱۷. نوابی، ماهیار، (۱۳۵۵، مجموعه مقالات، جلد ۱، به‌کوشش محمود طاووسی، شیراز: مؤسسه آسیایی دانشگاه پهلوی.

۱۸. وحیدیان‌کامیار، تقی، (۱۳۵۷)، بررسی وزن شعر عامیانه، تهران: آگاه.

۱۹. ــــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۷)، وزن و قافیۀ شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

۲۰. همایونی، صادق، (۱۳۴۵)، ترانه‌هایی از جنوب، بی‌جا: ادارۀ فرهنگ عامه.

۲۱. ــــــــــــــــ ، (۱۳۴۸)، یک‌هزاروچهارصد ترانۀ محلی، شیراز: کانون تربیت.

 ۲۲. ـــــــــــــــ ، (۱۳۷۹)، ترانه‌های محلی فارس، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی