بررسی انواع و شدت فرسایش و تولید رسوب در زیر حوضه های آبخیز ناورود

جغرافیای طبیعی

مقاله 3، دوره 8، شماره 27، فروردین 1394، صفحه 24-38   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

طاهره فتح اله زاده^*

دکترای ژئومرفولوژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

چکیده

حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی، ناهمواری و اقلیم و سایر عوامل موثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند، هدف از این پژوهش بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ناورود، بررسی شدت فرسایش، تولید رسوب و عوامل موثر در این رابطه است در این خصوص ویژگی های فیزیوگرافی، توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، ژئومرفولوژی، پوشش گیاهی، خاک، فرسایش و تولید رسوب به طور کلی بررسی شد. این حوضه دارای مساحتی در حدود 265/46 کیلومتر مربع است. هدف کلی پژوهش، بررسی میزان فرسایش و تولید رسوب در حوضه و پی بردن به مناطق حساس از نظر فرسایش است. برای رسیدن به هدف فوق از روش پتانسیل فرسایش (ای پی ام) استفاده شده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات، عکسهای هوایی، انواع نقشه ها، روش مشاهده و منابع کتابخانهای هستند. در این مطالعه با استفاده از روش ای پی ام میزان فرسایش در هر یک از زیر حوضه ها )زیر حوضه( بررسی شده است . در رابطه با ژئومرفولوژی منطقه از 22 نوع رخساره تشکیل شده است. با ادغام آنها با ساختار سنگ شناسی و مقاومت آنها در برابر فرسایش و تلفیق شیب به آنها 209 واحد کاری به دست آمد. بررسی شدت فرسایش و تولید رسوب در در هر واحدکاری با استفاده از روش تجربی EPM )کمی( صورت گرفت. براساس نتایج به دست آمده، زیر حوضههای شماره 9 و 2 از نظر شدّت .)0/ 0 و 11 / فرسایش بیشترین فرسایش را دارد )ضریب فرسایش 19 همچنین بیشترین رسوب زایی را نسبت به سایر زیر حوضهها به خود اختصاص دادهاند. علّت زیاد بودن فرسایش ویژه و توان رسوب دهی دراین زیر حوضهها، نسبت به زیر حوضههای دیگر شیب زیاد و حساسیّت سنگها نسبت به فرسایش، تغییرکاربری، تخریب جنگل و مرتع، جاده سازی است.

کلیدواژه‌ها

فرسایش؛ حوضه ناورود؛ تولید رسوب؛ روش ای پی ام

مراجع

1- احمدی، حسن، (1378): ژئومورفولوژی کاربردی، جلد 1 (فرسایش آبی)، چاپ دوّم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 551-545.

2- ثروتی، محمّدر ضا، (1381): ژئومرفولوژی منطقه­ای ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی، ص 129.

3- ثروتی، محمّدر ضا، نظری سامانی، علی اکبر، نورمحمّدی، علی محمّد، (1390): به کارگیری مدل­های تجربی و روش­های آماری چند متغیّره در ارزیابی شدّت فرسایش آبی(بررسی موردی: حوضه باغره خراسان رضوی) مجله منابع طبیعی ایران (نشریه مرتع و آبخیزداری) دوره 64، شماره 2، ص 166.

4- ثروتی، محمّد رضا، فتح ا... زاده، طاهره، (1382): بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ماسوله رودخان (استان گیلان)، مجله منابع طبیعی ایران، جلد 56، شماره 3، ص 155-164.

5- خدابخش، سعید، محمّدی، اکبر، رفیعی، بهروز، بزرگزاده، عیسی. (1388): مقایسه برآورد میزان فرسایش و رسوب­زایی در زیر حوضه سزا (حوضه آبریز سد دز) با استفاده از مدل­های تجربی  EPM, MPSIACبا کمک دانش فازی، فصل­نامه زمین شناسی ایران، سال سوّم، شماره دوازدهم، ص51-61.

6- خدابخشی، زینب، ارزانی، ناصر، عبدالهی، خدایار، داودیان، علیرضا (1389): مطالعه فرسایش پذیری واحدهای سنگی و تولید رسوب با استفاده از مدل EPM  به کمک GIS در بخشی از حوضه آبریز زاینده رود - حوضه حیدری در شمال شهرکرد، پژوهش­های چینه نگاری و رسوب شناسی، سال بیست و ششم، شماره پیاپی 39، شماره دوّم، ص33- 48.

7- درویش زاده،  علی، (1380): زمین شناسی ایران، انتشارات امیرکبیر، ص 543.

8- رفاهی، حسینقلی، (1379):  فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 85.

9- رفاهی، حسینقلی، (1375):  فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 275.

 10- رفاهی، حسینقلی، (1382): فرسایش آبی و کنترل آن، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص247.

11- سازمان زمین شناسی کشور(1371): نقشه زمین شناسی1:100000 خلخال - رضوانشهر.

12- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(1372): نقشه­های توپوگرافی1:500000 خلخال و اسالم.

13- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح(2002): عکس­های هوایی 1:400000 منطقه.

14- سبحانی، بهروز(1376): تجزیه و تحلیل قابلیّت رسوب دهی حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، قدوسی، جمال، دانشگاه تربیت مدرس گروه جغرافیا، ص 210.

15- سلاجقه، علی، دلفاری، صادق. (1386): مقایسه روش­های کیفی ژئومرفولوژی و کمی EPM در برآورد فرسایش و رسوب(مطالعه موردی: زیر حوضه خوسبان حوضه آبخیز طالقان، چکیده مقالات چهارمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، مدیریت حوضه­های آبخیز، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، ص270.

16- فیض نیا، سادات، (1374): مقاومت سنگ­ها در مقابل فرسایش در اقالیم مختلف ایران، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 47، ص 95-116.

17- قدسی پور، حسن، (1379): فرایند تحلیل سلسله مراتبی، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیر کبیر، ص143.

18- قدیری، حسین، (1368): حفاظت خاک، چاپ دوّم اهواز، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز، ص469 .

19- کریمی، حسین و حسین کریمی وردنجانی و سیف ا... قربانی(1386): کاربرد مدل SATEEC در محیط GIS در برآورد رسوب زایی و تهیّه-ی نقشه شدّت فرسایش زیر حوضه­ی آبخیز زاینده رود، چکیده مقالات چهارمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران،ص286.

20- محمّدیان شوئیلی، محمّد حسن، سرور، جلیل الدین، (1386): روش­های برآورد فرسایش و رسوب براساس مدل­های رایج تجربی(EPM, PSIAC, MPSIAC) در حوضه آبخیز گوهر رود، مجموعه مقالات چهارمین همایش ملّی علوم مهندسی آبخیزداری ایران مدیریت حوضه های آبخیز، تهران، دانشگاه تهران، ص 176-157.

21- مخدوم، مجید. (1381): شالوده آمایش سرزمین، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، ص 289.

22- مقیمی، ابراهیم، محمودی، فرج ا...، (1383): روش پژوهش در جغرافیای طبیعی، نشر قومس، ص169.